Kitameriendasa, Crocus nudiflorus, ez da atzokoa, eta badu zer erakutsia. Lurpeko erraboilak, iaz metatutako jakiari esker, lur gainean arrabete azaltzen den lore ubela emango du. Gero, lorea ihartu ahala, hostoak azalduko dira eta, fotosintesia dela medio, lurpekoa hornituko dute. Etengabeko gerra bat da natura, ordea. Belarjaleen hortz ugari dabil, kisk eta kosk, lore eta hosto gose. Loreak bere eme aieka lurpean du; behin ernalduta, haziak heltzen ari den eran, lorearen txortenean barrena gorantz egiten du, eta hosto berde artean agertzen da. Hosto eta hazi, belarzaleen aho sabaiaren gozagarri eder izango dira. Zezenak behorrak ahariak kosk eta hazia orduan bai ondu! Barrunbeko azidoetan azala beratuko zaio eta gero pekotxan, simaur dosi egokiarekin, edonon ereingo dute.
Haurrei merienda kendu eta goiz etxeratzeko garaiarekin, aziendentzat udako bazka onen amaia ere badakar kitameriendasek. Zergatik Lezaunen engañapastores deitzen dute? Agian, azkarregi bukatu nahi du uda, oraindik jatenak izan eta bera, temoso, esanez bezala amaiera gainean dela...
Lehengo astean, Zeraingo Jon artzainak eta bere artaldeak udako etxe duten Aralarko Beaskinen izana naiz, sukaldari batzuekin mendi goiko gaztaren aho sabai erakargarri horien arrazoiak ezagutzeko asmotan. Mila metrotik gorako belazeak bereziak dira: han biziz zaildu diren landare nahasketa bitxiak dituzte. Hosto, azal, lore, fruitu, hazi... usain dasta zapore eta kutsu guztiak kontzentratuagoak. Horiek bazkatzen dituzten ardien esnea berexia, eta esne horri etekina ateratzen dakien artzain gaztagileak ondo gazta borobila egingo du.
Jatenak gaztan antzeman ote daitezkeen ari ginela, hor doa artzaina artaldeari merienda ematera. Aizkora gerrikoan, borda aldameneko lizarrera (Fraxinus excelsior) igo eta, kiski-kaska, hostoz jantzitako adarrak epaitzen hasi da. Arba sorta bizkarrean dakar eta hurbiltzen ikusi ordurako ardiak gerturatu dira. Bazkaren honelako aberastasuna gaztan igarri behar... Nahikoa larre balego, adar sorta, azao edo maltzo horiek lehortzen utzi eta belar ondua bezala ganbararatuko lirateke, negurako. Abuztu amaian eta irail hasieran egiten dute lan hori Labaien, Eratsun eta inguru horietan. Han sortari zatuka edo xatuka deitzen diote. Oderitzen berriz harmena.
Egunak gauari gaina hartzen dio udaberriko ekinozioarekin. Aurten martxoaren 20an gertatu da, 22:59an, udaberriaren atea irekiz. Eki aurrizkiak gauza bera esan nahi du. Ordura arte gaua luzeagoa zen. Egun hartan egunak eta gauak hamabina ordu izan zituzten. Ordutik eguna... [+]
Eguraldia aspaldian dugu hizpidean jarria; klimarena, ordea, berri samarra da. Klima aldaketa zer den argitu behar handirik ez dago. Paisaia zer den azaltzea bai, horren premia gorriagoa da. Puri-purian dago klimaren aldaketaz hitzaldi, mahai inguru edota nazioarteko... [+]
Fruituak bildu eta dolarerako bidean jartzeko sasoia da. Udarea (Pyrus communis), sagarra (Malus x domestica), mahatsa (Vitis vinifera)... Bide motz eta azkarra dirudi baina makina bat itzulinguru eta hauen saihesbide landu behar dira fruitua muztio eta muztioa edari alkoholdun... [+]
Euskal Herrian nekazaritza etengabeko kolonizazioaren historia da. Toki guztietan bezala. Lehen lantzen ez zen lurra lugorritu; lehen ereiten ez zen uzta erein; lehen jaten ez zena gozatu. Dena beste nonbaitetik ekarria. Historia horietako asko idatzi dituzte nonahi laboreek;... [+]
Laboreekin egiten diren ardoetara itzuliz, ezker-aihena (Humulus lupulus) kontserbatzaile eta dasta mikatzaren eransle dute. Laboreak eta ezker-aihena uztartzeak makina bat zurrustada gozo sortua du, kurka-kurka, batik bat garagardoaren herrialdeetan. Lagun batek azaldu berri... [+]
Gure etxean ezker-aihena izenarekin ezagutu genuen (Humulus lupulus). Izan ere, makina bat ezker-aihen landu da gure herriko errioaren erriberatan, garagardogintza hedatu zenarekin batera. Otsaihena, zerbeza-lorea, zerbeza-landarea, bier-belarra eta ezker-belarra ere deitzen... [+]
Udaberriak ekarri dit gaia sudurraren aurrera. New Yorkeko ikerketa gune desberdinetan lan egiten zuten C. Bushdid, M. O. Magnasco, L.B. Vosshall eta A. Keller zientzialariek 2014ko martxoan “Science Magazine” sonatuan argitaratu zuten artikulu batek zalaparta polita... [+]
Urte arteko egun xelebreak amaitu dira, lurretik sortutakoetatik jan eta edan batean osatzen diren egunak. Hobebeharrez, onenetik onenera janedan ere. Ustez. Kaba eta xanpain botila astunak erraz dantzatzen dira. Gaur egun askotarikoak badira ere eskuera, lehen beste upeleko... [+]
Egin du izotzak berea: azioa, txarkeria. Aspaldian ikusi gabeko izotz zuri galantak izan ditugu apirilaren bukaeran. Sator-lana baina agerian, inongo lotsarik gabe: azerikeria. Ikaragarria bota du Euskal Herriaren hegoaldean.
Mila gau eta bat gehiago ipuin sortaren antzera, azken 22 urteetako mila artikulu eta bat gehiago hauen kontakizuna aitaren batean igaro zait. Txoko honetan Gerezi sasoi aparta izenburua zuen lehen artikulu xinple hura idatzi zuen umemoko hari, Persiako ipuin sorta horretako Nur... [+]
Maiatz ederrari ekin diogu. Konturatzerako bero sapa azaleratzen diguten urteko egun luzeenetan gara. Urteko gau motzenak izango dira orduan, baina ikuskizun paregabea eskaintzen dutenak. Ez naiz ari jai txolinenei adarrak ipintzen dizkieten su-festa zalapartatsuez. Isilagoak... [+]
Uhaga edo ponpa izugarriak dira landareak. Zuhaitz handiak, zer esanik ez. Metro eta erdiko gerribuelta duen pago (Fagus sylvatica) batek egunero 400 litro ur behar ditu metabolismoari eusteko. 400 litro ur aurkitu behar ditu non edo han; sustraije ikaragarria garatzen du ur... [+]
Estimatzeko intentzio osoarekin sagardo botila bat ireki, edalontzia sudurrera hurreratu eta botila itxita izan duen tortotxaren usaina hartzea, horixe infernua!
Sekulakoa iruditzen zait aurtengo negua jo eta eskaintzen ari zaigun kolore sinfonia. Eguraldi xelebreagatik ote? Epel gozotik izotzera; lehorte punttutik uholdeetara. Ala neroni nabil halatsu, eta aurten begi berriak ditut...
Kosmopolita da getozka, Portulaca oleracea. Munduan barrena hara eta hona hedatu dugu, jakinaren gainean edo azpian, eta toki askotan ondo bizi da. Noranahitarra da, eta edonon nonahikoa. Dakigun guztia bezala, ez dakigu oso ondo nongoa den. Landareez ari garenean, ikaragarrizko... [+]