Gerard Delepine zirujauak zalantzarik  gabeko bukaera eman zion “Prostatako minbiziak PSA bidez prebenitzea: eskandalu finantzarioa, giza hondamendia” hitzaldiari: “PSAren analisiak debekatu beharra dago”. Geroxeago, bazkaritan kazetari honek alboan zeuzkan bi medikuei kontatu zien Euskal Herrian gehienak harritu egingo zirela horrelakorik leituta. Haiek bai harritu ziren: “Baina, gizona, prostatako minbiziaren prebentzio hori hemen aspaldi dago zalantzan jarria!”.

Frantzian izango da, zeren eta Espainian, Hego Euskal Herri espainiartua barne, jendearen eritasunekin sentsazionalismotan ari zarela usteko baitute askok. Nola jarri zalantzan prostatako kantzerraren prebentzio kanpainak, are gutxiago emakumeen bularreko minbiziaren bila egiten diren mamografia galbaheketa masiboak? Oraintxe eskuratu ditugu-eta eskubideok!

Eta hala ere, mediku alternatiborik ez zen Bobignyko bilkuretan, Paris XIII unibertsitatean, koordinatzaile gehienak ziren mediku erretretadunak, bata medikuen elkargoaren etika batzordeko buru izana, bestea minbiziaren kontrako institutuko zuzendaritzakoa... Medikuntzaren merkantilizazioa aztertzera bilduak ziren bigarrenez: pertsonaren gehiegizko medikalizazioa, gehiegizko diagnostiko eta tratamenduak, eta horien ifrentzua, alegia herritar gero eta gehiagok nozitzen duen gutxiegizko artapena. Duela aste batzuk Net Hurbil batean aipatu bazen mamografien eztabaida (2363 zbkia.), prostataren prebentzio kanpainen eskandalua izan daiteke multinazionalek giza osasunaren gainean hartu duten kontrolaren adibide odoltsua.

“Touchez-pas à ma prostate”

Delepine doktoreak kopurua jarri zien Frantzian ezaguna den “Ez ukitu nire prostata!” kanpainaren argudioei: “500 milioi euro alferrik galtzen ditu urtean Frantziak jendea mutilatzeko”. Mutilatzeko?

Mediku askoren erreferentzia den Formindep (“Gizakien osasunaz beste interesik gabeko formazio eta informazio mediku baten alde” dio goiburuan) erakundeak bere webgunean dauzkan dokumentuen artean, batek laburbiltzen du familiako medikuak 50 urtetik aurrerako gizon bati esan beharko liokeen aholkua: “Nire gomendioa jakin nahi baduzu, estrategia erraza da: test horietatik onura baino kalte gehiago etorriko zaizkizu. Hori da Frantziako Osasun Agintaritza Gorenaren iritzia, AEBetakoarena, eta munduko aditu elkarte askorena. Nik ez dizut esaten ez duzula edukiko prostatako minbizirik: gizonen %3 hiltzen dira horretatik. Zorionez adin handiko gizonak harrapatzen ditu: 80 urtekoak batez beste, 70 azpitik %0,1 baino ez ditu hiltzen.

Osasungintzako agintariak bezala ni ere ez naiz fio froga horiez, ez ditu biziak salbatzen (...). Aldiz, kanpaina horrek eragiten ditu batzuetan ezintasun sexualak eta pixa-jarioa adin gazteko gizonengan, prostatako biopsiengatik eta beste tratamenduengatik sortzen diren istripu larriagoez gain”.

Jende sanoa operatzen

Urologo asko diren moduan PSA proteinaren (prostatako minbiziaren zelulen adierazgarritzat jo izan den markatzaile polemikoa) eta horrekin batera behatzez prostataren handitasuna ukitzearen aldekoak, horrek minbizia goiz hautematea dakarrelakoan, gero eta mediku gehiago daude kanpaina horien kontra. Hauen ustez estatistikek erakusten dute hilkortasun tasa ez dutela horiek gutxitzen, eta, ordainetan, osasun oneko gizon askoren bizimodua hondatzen dutela. Asko aipatu da prostatako operazioagatik ahalmen sexuala galdu duten gizonen eta pixa kontrolatu ezin dutenen kasua. Baina askoz urrunago doa arazoa, Bobignyn salatu zenez.

50 urtez goitiko gizon askoren prostatetan aurki daiteke kantzer-zelularen bat, 60 urteko gizonenen erdienetan. Baina horietatik batzuk bakarrik bilakatuko dira tumore, hauetatik batzuk garatuko eta azken hauetatik bakan batzuk suertatuko hilgarri. Dio Formindepek: “PSAren aurreikuspen ahalmena %30ekoa da, erran nahi baita PSA ‘ez-normala’ daukaten 100etik 70ek ez daukatela inolako kanzerrik”.

Bobignyn mintzatu zen Yver mediku anato-patologo gaztea. Espezialista hau baita zirujauek bidaltzen dizkioten muestrak analizatzen dituena, kantzerrik baduten eta izatekotan zein motatakoa esan dezan, Yverrek esplikatu zuen gero eta gehiago iristen zaizkiola prostatak eta baita bestelako organoak ere erabat sanoak. Beste askotan, tumoreen tipoko zelula bakan batzuk dauzkate... “eta horiek nola izendatu?” galdetzen zion bere buruari ozenki. Eta ororen buru, salan onkologo bati entzuna ziolarik demostratuta dagoela zenbait tumorek berez egiten duela atzera, berez sendatzen dela alegia... “azkenean ohartzen zara gero eta gehiago jende sanoa ari garela operatzen”.

Osasunaren merkantilizazioa

Prostatako minbiziaren txekeoa, bularreko minbiziarena, kolesterola dela eta masiboki kontsumitzen diren botikak... Mendebaldeko medikuntzak azken hamarkadotan hartu duen bide okerraren sintomak baizik ez dira Bobignyn bildutako medikuentzat, eta mundu osoan salaketan ari diren beste askorentzako. Zer salatzen dute?

Ekonomiaren eta bizi sozialeko gainerako alorretan bezala, osasunaren kudeaketaren jabe korporazio handiak egin dira. Medikuntza eta oro har osasun zerbitzuak ez dira honez gero gaixo dauden jendeak artatzeko hauen osasun beharrekin eta batez ere beldurrekin negozio egiteko jarduera merkantilak baino. Horrela mintzo zirenak ez dira mediku gazteak, edo aktibista alternatiboak, hitzok eta gordinagoak esan zituen sarrerakoan Didier Sicard (1938) doktoreak, Frantziako medikuen etika batzordeko presidente izana Jacques Chiracek izendaturik.

Farmaziako multinazionalek beren interesen arabera aldarazi dute osasun sistema osoa. Kimika eta energia alorretan ere ari diren konpainia erraldoiok kontrol kasik erabatekoa daukate. Edozein lege aurrera atera bezala oztopatzeko lobbyak mugiarazten dituzte. Marketin adar gogorrez aldarazten dute iritzi publikoa. Saltzaile armada baten bidez eragiten dute medikuen erabakietan.

Bankuek beren etekinak handitzeko zorpean ito dituzten bezala erakunde publikoak, antzeko logika darabil farmaindustriak: osasunaren diru guztia niretzako. Osasuna horrela ulerturik, erremedioen eta tratamenduen fakturazioa bihurtu da helburu nagusi, ez herritarren ongizatea.

Merkeena-zaharrena denean onena

Irabazkiak handitzeko estrategia eta taktika ugari dituzte multinazionalek. Botiketan, zahartu direlako merke geratu diren asko merkatutik kentzeaz gain, gaitz bakoitzarentzako ez eraginkorrenak baina garestienak sustatzen dituzte. François Pestyk Bobignyn aurkeztutako “Efficience des médicaments de l’hypertension” komunikazioa argigarria suertatzen da honetan.
    Orain daukan ikuspegi kritikora iritsi aurretik hain juxtu hipertentsioarentzako botiken arloko salmenta-buru izana den Pestyk demostratu du nolaz –Interneten dago agiria, frantsesez– eraginkortasun frogatuena daukaten erremedioak direla merkeenak... eta medikuek gutxien errezetatzen dituztenak; aldiz, garestienak eta onurak aski erakutsi ez dituztenak dira gehien gomendatu eta kontsumituak. Milioi askoko galerak dagizkio honek osasun sistema publikoari. Baina behin marketin sistema abian jarri ostean, zeinek eta nola lortu medikuen eta gaixoen beren jokabidea aldatzea?
    Etienne Foisset mediku gazteak azaldu zuen medikuen bulegoetan goizero ikusten diren bisitatzaileek zer nolako garrantzia daukaten botiken erabakiotan. “Etude de l’impact de la visite medicale sur la qualité des prescriptions des medecins generalistes bretons” izeneko bere doktorego tesia laburbildu zuen. Frantsesez dakiten medikuek leitu beharko lukete, Inerneten daukate doan.
    Foisset, ehundik gora medikuren artean azterketa eginik, ondoriootara iritsi da: bisitariok hartzen minutu gehien pasatzen dituzten medikuek ematen dute minutu gutxien gaixo bakoitzarekin, leitzen dute gehien doako prentsa medikua (multinazionalen publizitatez pagatua), gutxien leitzen pagatuzko prentsa mediku independentea, eta horiek berak dira botika gehien agintzen dutenak eta gainera batez beste garestienak. Harrigarria bezain egia.

Knock doktoreak arrazoi

Bobignyko jardunaldien tituluak iradokitzen duenez (“Surmedicalisation, surdiagnostique, surtraitements”) botika gehiegi eta garestiegi kontsumitzetik askoz harago doa osasunaren gaineko manipulazioa.

Prostata eta bularreko kantzerren prebentzioak bezala balizko hiperkolesterolemiarekiko zabaldu den paranoiak eta beste adibide askok erakusten dute gaixotasunen merkatua zabaltzean datzala gakoa farmaindustriarentzako.

Gaixoaren eta osasuntsuaren arteko marra ezabatuta, 1923an Jules Romainsek asmatu Knock doktoreak esaten zuen moduan (Knock ou le Triomphe de la médecine antzerkian) inor ez dago sano, osasun oneko gizakia da gaixo dagoela oraindik ohartu ez dena.

Gaixotasuna zabaldu da gaixotzeko arriskura, hortik berriro zabalduz tratamenduan jartzeko gaixotzeko arriskura hurbiltzen ari direnak. Horretarako analitiketan mugak aldatu behar baldin badira, aldatu eta listo, galdetu zure medikuari zer gertatu den kolesterol edo tentsioarenekin bezala beste hainbesterekin azken urteotan.

Disease mongering deitzen zaio teknikari, Pharmacritique blog funtsezkoa animatzen duen Elena Pasca filosofoak azaldua du, beste askorekin batera. Sexualitatearen funtzioak medikalizatu dira. Haur bihurriak edo irakaslea zozoegia dutelako soberan mugitzen direnak hiperaktibotzat diagnostikatzen dira, eta medikalizatzen: AEBetan aspaldi hasi zen hiperaktibitate epidemia Euskal Herrian urteotan ari da zabaltzen.

Kolesterolaren kasuan... kazetari honek esanik Euskal Herrian zein serioski begiratzen dien mundu guztiak bi kolesterol famatuen arrastoei, inguruko medikuak harritzen ziren. Kolesterola da, beste ezaugarri asko bezala, medikuak pertsonaren beste osagaiekin batera aztertu behar duena, sekula ez bakarka. Horrela ez egiteagatik, behar ez duen jende asko ari da kolesterolarentzako botika hartzen, honek berak eragin ditzakeen kalteekin alderatuz gero batere interesgarria ez dena. Diru galera handia izateaz gain gizartearentzako.

Diru publikoa ondo erabili

Bobignyko biltzarrean arduradunetakoa zen Jean Claude Salomon doktoreak argi adierazi zuen: “Ez dugu erori behar murrizketa ekonomikoak ezarri nahi dituztenen zepoan. Diru publikoak diagnostiko, botika eta tratamendu handiegietan xahutzen direla salatzen dugunean gu ez gara eskatzen ari diruok gutxitzea, diruak ondo erabiltzea baizik”.

Gehiegizko medikalizazioak ifrentzu baitauka gutxiegizkoa. Neoliberalismoarekin gizarte barruko etenak eta ezberdintasunak ugaritzeko joera bera ari da gertatzen osasungintzan, pribatizazioa indartzea barne. Gero eta botika sofistikatuagoak eskaintzen zaizkie batzuei, baina aldi berean herritar asko, funtsean txiroenak eta adinean aurrera joandakoak, oinarrizko artapenik gabe uzten dira bazterrean. Pobreziak jendeen bizi kalitatean eta baita bizirauteko itxaropenean ere eragina dauka, eta asko dira hori  gure begien aurrean gertatzen dela adierazten duten ikerlan estatistikoak.

Diru publikoa etekin pribatuetara bideratzeko logika neoliberala beste honetan ere nabari da: gero eta tratamendu garestiagoak batzuentzako eta aldi berean gero eta mediku gutxiago, gero eta minutu gutxiagoko bisitak, gero eta diru gutxiago artatze pertsonalizaturako. Sos guztiak diagnostiko garestitan, tratamendu garestitan, botika garestitan doaz... nahiz eta horien eraginkortasuna demostratu gabe egon. Hau baita multinazionalek lortutako garaipen funtsezkoenetakoa.

Onartu akuri izatea... ala akabatu hadi

Bobignyko biltzarrean azken hizlarietakoa Nicole Delepine izan zen. Pediatra eta onkologoa, besteren artean publikatuak dauzka “La face cachée des medicaments” (Botiken alde ezkutua) eta “Le cancer, un fleau qui raporte” (Kantzerra, etekin handiko negozioa). Berotzen da eta berotzen du Delepinek.

Hipokratesen zina (“Lehenbizi, kalterik ez egitea”) ahazturik mediku morroi bihurtu dela gaurkoa. Akulturazio estrategien mende: hiru urte baino zaharragoa dena ahaztu dugu! 1990 arte erabilitako terapiak baztertu dira, baita eraginkorrak ere. Medikuntza salgai dago. Burtsan kotizatzen da. Gainera, Frantzian 2017an Gizarte Segurantzak bere monopolioa galduko du.

Multinazionalek ezarri dituzten protokoloen aurrean bakarrik daude bai medikua eta bai gaixoa. Azken urteotan minbiziarentzako baina baita gaixotasun immnunitario askorentzako erabiltzen diren terapia berri ugari ez daude nahikoa frogatuta, arrisku handiak dauzkate, farmaindustriak lortu du horiek pasaraztea lehen botikak merkaturatzeko zeuden kontrol eta testak bortxatuta.

Ororen buru, zioen Delepinek, bere eskuetara iristen diren gaixo askori osasun sistemak dilema beldurgarria eskaintzen dio aukeran: edo onartzen duzu nik eskainitako tratamenduaren giza-akuri izatea, edo bazterrean utziko zaitut abandonaturik, eutanasia faktikoa.

“Hain beltz bukatu behar al duk artikulua” kexa liteke irakurlea. Ez arrazoirik gabe. Bada egia on bat ere: badira mediku kritikoak egoera hau salatzen ari direnak. Argian horien berri ere eman eta emango dugu. Bobignyn esan zituztenak, Interneten azaldu ahala, webgunean laburbilduko ditugu.