Aristoteles filosofo eta zientzialari greziarrak esan zuen komunitate politiko batek, ona izan nahi bazuen, botereak klase ertainaren esku behar lukeela, muturreko joerak baztertu, egonkortasuna bermatu eta hazkunde ekonomikoa sustatzen duelako. Kristo aurreko IV. mendea zen.

Henry Ford (1863-1947) ekoizpen-kate modernoen aita jakitun zen kontsumismoak bakea berma zezakeela, bere langileei soldatak igo eta fabrikatzen zituzten autoen bezero bilakatu zituenean. Jakitun dira Davoseko ekonomia foroan klase ertainaren patuaz mintzo diren agintariak, eta jakitun zen Barack Obama AEBetako presidentea, otsailaren 13ko diskurtsoan klase ertaina biziberritzeko neurriez hitz egin zuenean. “Hori da gure benetako hazkunde-makineria”, esan zuen.

Klase banaketa: historia hurbila

Karl Marx filosofo alemaniarrak (1818-1883) termino ekonomikoetan soilik oinarrituta sailkatu zituen klase sozialak. Bi nabarmentzen zituen guztien gainetik: burgesia kapitalista eta langile-proletarioak. Burgesia ekoizpen medioen jabe da eta proletalgoa lanaren jabe. Batak bestea esplotatzen duen heinean, klase gatazka etengabekoa da.

Max Weber ekonomialari eta filosofoak (1864-1920) hiru dimentsio bereizi zituen: klasea (botere ekonomikoa, diru-sarrerak), estatusa (prestigio soziala, pribilejioak) eta botere politikoa. Hiruen uztarketak zehaztuko du norbanakoaren posizio sozio-ekonomikoa, gerora deitu zaion bezala. Esaterako, sindikatuko lider batek agian ez du diru-sarrera handirik izango, baina botere-eskalan posizio altuagoa izango du sarrera berdintsuak dituen beste pertsona batek baino. Gaur egun eskema hori hartzen da oinarri eta denboran aldatzen joan diren beste elementu batzuk gehitzen zaizkio, lan mota, prestakuntza eta hezkuntza maila adibidez.

1945etik 1975era kapitalismoaren urrezko urteak bizi izan ziren Europako mendebaldean: ongizate gizartearen ereduan sakonduz, gizarteko sektore oso zabalek munduan ordura arte lortutako bizimaila handiena erdietsi zuten. Eta klase ertaina zen elementu orekatzailea. Sozialki eta profesionalki integratutako taldea zen, ikasketa maila altuagoa zuten, politikoki moderatuak ziren, gobernuko alderdiak bozkatzen zituzten…

1980ko hamarkada hasieran, Margaret Thatcher Erresuma Batuko lehen ministro zenean eta Ronald Reagan AEBetako presidentea, planteamendu neoliberalak nagusitu ziren eskuin zein ezkerreko alderdietan. Gobernuek gastu publikoa murriztu zuten, lan merkatua desregulatu, banku zentralak independente bilakatu… Finantza sektoreak geroz eta gehiago bere logika eta interesen arabera funtzionatuko du. Ostera, gobernuek baliabide gutxiago izango dituzte jarduera ekonomikoan eragiteko.

2008an abiatutako krisiaren testuinguruan ekonomia globalizatzen ari da, eta ongizate estatua sufritzen ari den erasoek kolektibo ahulenak bereziki baina oro har gizarte osoa kolpatzen ari dira etengabe. Osasun sisteman edota hezkuntzan aplikatutako austeritate politikek jendartea hauskorragoa bihurtu dute, eta hor kokatzen da klase ertainaren gainbeherari buruzko eztabaida, bizi kalitatea eta segurtasun ekonomikoa ardatz.

Zertaz ari gara ‘klase ertaina’ diogunean?

Lankidetza eta Garapen Ekonomikorako Erakundearen (OCDE) arabera, egunean 10 eta 100 dolar (7,50-75 euro) artean gastatzen duten herritarrak dira klase ertainekoak. Munduko Bankuak ere parametro ekonomikoen arabera sailkatzen ditu klaseak, baina gizarte adierazleak (etxebizitza, lanbidea, hezkuntza, IKTetarako sarbidea…) ez dira alde batera utzi behar. Ez dago definizio bakarra ematerik, faktore ugari daudelako eta horiek desberdin interpretatzen dituelako analista bakoitzak. Herrialde batetik bestera aldatu egiten dira, baita gizarte beraren barruan ere, unean uneko fluxu sozio-ekonomikoen erritmoan.

Kapital ekonomikoaren araberako sailkapenetan, pertsona bat klase batekoa ala bestekoa den zehaztean, hura bizi den etxebizitzako diru-sarrera guztiak hartu ohi dira aintzat. Alboko zerrendak herrialde bakoitzean klase ertaineko zenbat biztanle dagoen erakusten du. Familia-unitateko diru-sarreren arabera egin dira kalkuluak, herrialde bakoitzeko sarreren batez bestekoarekiko. Klase ertaina litzateke batez besteko diru-sarreren %70 eta %150 artean dituzten familietako kideak.

Ehuneko horiek (%70-150) oinarritzat hartuta, eta Euskal Herriko, Espainiako eta Frantziako etxebizitza bakoitzaren urteko batez besteko diru-sarrera –errenta– garbitik abiatuta, klase ertaina non kokatuko litzatekeen irudikatu dugu.

Hainbat analistak dioenez, balore errealagoak lortze aldera, batez besteko errenta baino, errentaren balio zentrala hartu behar da kontuan, erdi-erdian dagoena. Balio zentrala kalkulatzeko herrialde bateko familia guztiak diru-sarreraren arabera zerrendatzen dira. Gainetik familien erdia eta azpitik beste hainbeste dituen familiaren errenta da balio zentrala. Frantziako erakundeek maiz erabiltzen dituzte bi zifrak. INSEE estatistika institutuaren arabera, 2010ean etxebizitza bakoitzeko batez besteko diru-sarrera 35.220 eurokoa zen, eta balio zentrala 28.910 eurokoa. Alegia, askoz ere gehiago direla batez bestekoaz azpitik dauden familia-unitateak, gainetik daudenak baino.

Beste adierazle batzuek errenta banaketaren desoreka neurtzen dute, etxebizitzen arteko ezberdintasunak argiago azaleratzen dituena. Gini Koefizientea da horietako bat. “0” litzateke berdintasun perfektua (etxebizitza guztiek diru-sarrera kopuru bera dute) eta “1” desberdintasun perfektua (etxebizitza bakarrak ditu diru-sarrera guztiak). Balio hain estuetan mugitzen denez, ehunen bateko aldea esanguratsua da. Espainiako Estatuan, esaterako, 2007an desberdintasuna 0,31 puntukoa zen eta 2010ean nabarmen handiagoa:  0,34koa. Euroguneko gainerako herrialdeetan desberdintasun gutxiago dago, baina goranzko joera orokorra da: aberatsak geroz eta aberatsago dira, eta pobreak pobreago.

Familia-unitateen diru-sarrerak geroz eta txikiagoak eta ezberdintasunak nabarmenagoak, klase ertaina orduan eta kolpatuagoa, bizitza kalitatea murriztua den heinean. Europa mendebaldean eta AEBetan txarrerako joera hori sumatzen da, eta alderantzizkoa garapen bidean diren herrialdeetan, berdintasunaz hitz egitea gehitxo litzatekeen arren.

Europa hegoaldean, Frantzian eta PIGS izenpean bildutako Portugal, Italia, Grezia eta Espainian, klase ertaina gogor jo du krisiak. Merkatuaren globalizazioak eta defizit fiskala murriztera bideratutako ongizate estatuaren austeritate politikek
–murrizketek– eragin negatiboa izan dute kolektibo horrengan, agian gehiago sektore publikoko langileengan, baina jendarte osoarengan oro har.

Aldiz, globalizazioak ekonomiaren eta zehazki klase ertainaren hazkundea bultzatu du garapen bidean diren herrialdeetan, Latinoamerikan (Mexiko, Txile, Kolonbia, Peru…) eta BRICS deitutakoetan (Brasil, Errusia, India, Txina eta Hegoafrikan). Datozen 20 urteetan 3.000 milioi pertsona gehiago iragango da klase ertainen sektore zabal eta malgura.