2010ean, munduan gehiago ziren homosexualitatea heriotzaz zigortzen zuten herrialdeak, homosexualen arteko ezkontza legez onartzen zuten herrialdeak baino. Hiru urte geroago datu horri buelta eman zaio. Gaur egun ezkontza homosexuala legezkoa da 11 herrialdetan: Herbehereak (2001), Belgika (2003), Espainia (2005), Kanada (2005), Suedia (2009), Norvegia (2009), Portugal (2010), Islandia (2010), Argentina (2010), Uruguay (2013) eta Frantzian (2013). Edo 11 herrialde eta erditan, AEBetako egoera anitza eta Mexikoko Barruti Federala kontuan hartuta. Aurki zerrenda zabal daiteke, Erresuma Batuan, esaterako, legea eztabaidatzen ari direlako. Eta badira heterosexualen ezkontza eskubide berdinak izan ez arren, nolabaiteko eskubideak dituzten hainbat herrialde: Zeelanda Berria, Australia, Hegoafrika, Israel, Brasil... eta aurreko zerrendan aipatu gabeko Europako herrialde gehienak.

Beste aldean, homosexualitatea heriotzaz zigortzen duten zazpi herrialde daude: Iran, Saudi Arabia, Yemen, Mauritania, Sudan, Somalia (hegoaldeko hainbat eskualdetan) eta Nigeria (iparraldeko hainbat eskualdetan). Eta zerrenda murriztu beharrean, aurki beste bi erants dakizkieke: Uganda eta Etiopia.

Atariko datu larria aldatu izanagatik, munduko mapa oso desorekatua da oraindik.  Herrialde gehienek (70etik gora) legez zigortzen dute homosexualitatea (heriotza zigorra ezartzen duen zazpikoteaz gain). 1990eko maiatzaren 17an Munduko Osasun Erakundeak (MOE) homosexualitatea gaixotasun zerrendatik ezabatu zuen. Baina MOEk ordezkatzen omen duen mundu horren zati handi batek azken 23 urtetan entzungor egin die erakundearen esanei: herrialde gehienetan gaixotasuna ez ezik, delitua ere bada LGBT komunitatekoa izatea. 2008an Frantziako Gobernuaren proposamen bat bozkatu zen Nazio Batuen Erakundean (NBE), munduan harreman sexualak despenalizatzeko. Proposamenaren alde bozkatu zuten Europar Batasuneko herrialde guztiek, Argentinak, Brasilek, Txilek, Kolonbiak, Venezuelak eta Kubak. Baina ezezkoak garbi irabazi zuen 57 botorekin. Besteak beste, herrialde hauek egin zuten despenalizazioaren kontra: AEB, Txina, Errusia, islamdar konferentziako kide diren herrialdeak eta, nola ez, Vatikanok.

Afrikako egoera beltza  

Geografikoki kontinentearen hegoaldeko muturrean egonagatik zentzu askotan mendebaldartua dagoen Hegoafrikan ezik, Afrikako herrialde guztietan homosexualitatea legez kontrakoa da. Lau herrialdetan heriotza zigorra indarrean da homosexualitate delituengatik, eta beste bi herrialde bidean dira. Legeria homofobo horien aplikazioaren azken adibidea, edo Mendebaldeko komunikabideetara iritsi den azken berria behintzat, Marokon gertatu da. Iragan maiatzean, Rabateko aldirietako parke batean aparkatutako auto batean, 28 eta 20 urteko bi gizon atxilotu zituzten. Homosexualitate ekintzak eta moral publikoaren aurkako atentatua leporatu zizkieten. Temarako lehen instantziako auzitegian epaitu dituzte eta epaiaren zain daude orain; zigorra arintzeko leporatutako delituak onartu dituztenez, eta delituan harrapatutako lehen aldia denez, “soilik” 6 hilabete eta 3 urte bitarteko kartzela zigorra eta 1.000 dirhameko isuna jasoko dutela aurreikusten da.

Ekialde Hurbileko eta Asiako egoera ez da askoz hobea. Kasu honetan ere salbuespen bakarra dago: Israel ez beste herrialde guztietan homosexualitatea delitua da.

Amerika bi muturren tartean legoke. Karibeko uharte askotan homosexualitatea legez kontrakoa da. Baina gero eta herrialde gehiagotan onartzen ari dira LGBT kolektiboaren eskubideak (edo eskubide batzuk bederen). AEBen egoera anitz eta kiribilak atal berezia beharko luke. Adibidez, 2003an, Massachussetsen sexu berekoen arteko ezkontza onartzen zen bitartean, beste 16 estatutan “sodomia” legeak oraindik indarrean zeuden. Kalifornian, 2008an, 22. proposamenak ezkontza homosexuala onartu zuen eta urte berean 8. proposamenak bertan behera utzi. AEBetako Auzitegi Gorenaren erabakiaren zain, gaur egun, estatu horretan sexu berekoek ez dute beren artean ezkontzeko aukerarik, baina beste inon ezkonduz gero, estatuak eskubide guztiak onartzen dizkie.

Europako oasia

LGBT eskubideen munduko mapa ilunean Europak distira egiten du. Gay ezkontza onartua duten munduko 11 herrialdeetatik 8 Europakoak dira. Beste 10 herrialdetan sexu berekoek legalki batzeko aukera dute, heterosexualen “ezkontza”ren formula galarazita izan arren. Eta kontinente osoan homosexualitatea zigortzen duen legerik ez dago.

Gizartearen iritzia ere legislazioaren bide beretik doala dirudi, inkestei jaramon eginez gero. Homosexualen arteko ezkontza eta adopzio eskubideez galdetuta, Europako herritarrek baiezko biribila erantzuten dute. Herrialde gehienetan %80tik gorakoa da aldeko portzentajea.

Oasi horren erdian dago Euskal Herria. 2005etik aurrera Hegoaldean ezkontza eta adopzioa legezkoak dira eta udaberri honetan gehitu zaio Iparraldea. Euskal gizartearen jarrera ere baikorra da: EAEn %87 sexu berekoen arteko ezkontzaren alde dago, eta %81 legezko sexu aldaketaren alde, Eustatek emandako datuen arabera. Datu batzuk aldamenekoekin alderatuta ere, euskal gizartea nabarmen gailentzen da. EAEn 25 eta 29 urte bitartekoen %2ak soilik uste du homosexualitatea gaixotasuna dela; Espainiako Estatuan, aldiz, adin tarte berean portzentajea %10ekoa da.

Europarren zurikeria

Datu estatistiko espezifikorik ezean, ez dirudi Iparraldeko egoera Hegoaldekoaren parekoa denik. Jean Michel Colo Arrangoitzeko auzapezak bi gizon ezkontzeari uko egin berri dio eta, horrenbestez, homosexualen arteko ezkontzaren legeak Frantziako Estatuan eragin duen polemika Ipar Euskal Herrira ere iritsi da. Lehen esan dugu Europa osoan herritar gehienak ezkontza homosexualaren alde daudela, baina datu kaxkarrena Frantziakoa da: galdegindako herritarren %52 dago legez onartu berri denaren alde; juxtu-juxtuan gehiengoa izanik ere, auziak eragin duen zatiketa adierazten du. Laurent Bouvet adituaren esanetan, Frantziako Estatuan eztabaidak “luze jo duelako” eta “legearen kontrakoak aldekoak baino mobilizatuagoak” daudelako gordindu omen da auzia.

Baina Frantziako datuak gainerako herrialdeetakoak baino “errealagoak” direla pentsatzeko arrazoiak ere badaude. Europako Oinarrizko Eskubideen aldeko Agentziak (FRA) Europa osoko LGBT komunitateko 93.000 kideri homofobiaz galdeketa egin die eta emaitza harrigarriak lortu ditu. Batez beste, inkestatuen %47k erantzun dute azken 12 hilabeteetan diskriminazioa jasan dutela. Portzentajea Europako batez bestekoa baino apalxeagoa Frantziako Estatuan (%41) eta are txikiagoa Espainiakoan (%38), baina oso kopuru handia da, hala ere. Eta europarren hipokrisia adierazten du: herritarrek diote ez direla homofoboak, baina LGBT komunitatekoen esperientziak kontrakoa adierazten du nabarmen.

Belaunaldi berri homofoboa?

FRAren inkestaren emaitza eskandaluzkoa da gazteenen diskriminazioari dagokionez. Eskolako nahiz institutuko ikasle homosexualen %91k jasan dituzte jarrera homofoboak azken urtean (Espainiako Estatuan portzentajea Europako batez bestekoaren berbera da, eta Frantziakoa puntu bat baxuagoa).

2010-2011 ikasturtean Gehitu elkarteak Donostiako bigarren hezkuntzako zentroetan egindako inkestak ere europarren moral bikoitza adierazten du nolabait. Ikasleen %94,1ek jarrera homofobikoak arbuiatzen dituztela erantzun zuten. Baina %84ek irainen lekuko izan direla zioten eta %25ek diskrimazioan parte hartu dutela onartu zuten. Eta beste datu kezkagarri bat: 2000. urtean EAEko gazteen %4k ez zuten auzoan homosexualik nahi; 2010ean %14raino igo zen kopurua.

Belaunaldi berrien jarrera homofobiko hori adinean eta hezkuntzan aurrera egin ahala zuzenduko da? Ala, besteak beste krisialdiak eraginda, jarrera kontserbadoreak eta homofobia hazten ari dira europar paradisuan? Teorian, Europan eta bereziki Euskal Herrian LGBT komunitateko kideen egoera “pribilegiatua” dela esateko tentazioa handia da, batez ere Ugandako egoerarekin alderatuz gero. Baina praktikan, esaterako, Iruñeko gazte batzuk jipoitzen dituztela eta Ugandara aldegiteko gonbitea luzatzen dietela jakitean, ikusten da euskal gizarteak oraindik harro egoteko motibo gutxi duela.