Ludivine Pascucci-Cahen eta Patrick Momal ekonomialariek egin dituzten kalkuluak fidatzekoak ote dira? Hala esan liteke, lana nork eskatu eta nork plazaratu dien kontutan harturik. Institut de Radioproteccion et de Sûreté Nucléaire (IRSN) da Frantzian nuklearren inguruko informaziorik onena kudeatzen duen erakunde publikoa. Espainian Consejo de Seguridad Nuclear denaren baliokidea. IRSNren ordezkaritzaren barruan aurkeztu dute Pascucci-Cahen eta Momalek ikerlana Eurosafe forumean, iazko azaroan.

Towards Enhanced Robustness in Nuclear Safety zen forumaren titulua: Segurtasun Nuklearraren Sendotasuna Handitze Aldera. Antolatzaile, IRSNz gain segurtasun nuklearraz Belgikan okupatzen den Bel V eta Alemanian gauza bera dagien GRS.   Bruselako  Sheraton hotelean esango zirenak entzuteagatik 650 euro pagatu behar zen. Egitaraua finkatu zuen batzordeko kideetan zegoen Antonio Munuera Bassols, CSN espainiarraren ordezkari.

Azaroaren 6an, asteartea, forumeko bigarren mintegiaren barruan bazkalondoko13:30etan aurkeztu zuten beren lana Ludivine Pascucci-Cahenek eta Patrick Momalek: “Massive radiological releases profoundly differ from controlled releases”, euskaraz emango lukeena “Isuri erradiaktibo masiboak oso ezberdinak dira isuri kontrolatuetatik”. Titulua hain abstraktua izateak ekarri ote du ikerlanak barruan dakarren bonbak publikoan eztanda ez egitea?

10 orri labur ditu agiriak, ingelesez bezala frantsesez (Les rejets radiologiques massifs sont très différents des rejets contrôlés) Interneten errez aurkitzekoak. Hemendik aurrerakoa horien laburpena da.

Balizko istripu nuklear baten koste ekonomikoak kalkulatzerakoan, denak hartu behar dira kontutan. Mundu osoan industria nuklearrak presio egiten du ekonomiazko argudioak erabiliz segurtasunaz okupatzen diren agintariekiko eztabaidetan. Horregatik IRSNk 2005etik egiten ditu istripu nuklearren kosteen kalkuluak.

Hauek koste guztiak kontutan hartzea garrantzizkoa da, segurtasunean inbertitu behar dena horien arabera erabakitzen baita. Arazoetako bat da zenbait kalte kalkulatzea oso zaila dela, baina beti ere hobe da kalkuluetan okerrak egitea arrisku bat zenbatu gabe uztea baino.

Three Mile Islandeko eta Txernobylgo istripuez geroztik Europan eta AEBetan zenbait kode antolatu dira gertatutako kalteez egin kalkuluen gainean. Baina beti istripuaren lekuan bertan edo inguruan gertatutakoak dauzkate kontutan. Aldiz, erradioaktibitateagatiko kalteen eremua askoz zabalagoa da. Nekazaritzan, esaterako, kutsatutako labore eta abereak saltzeko debekuaz gain, sektore osoak nozitzen ditu pikardiak beren produktuak susmagarri geratzen direlako.

Aipatu kontabilitateak bost atal dauzka. Bat, lekuan bertan diren galerak: deskontaminatzea, zentralaren itxiera eta eraistea funtsean.  Bi, zentralez kanpokoak: larrialdiak, osasun zerbitzuen gastuak, koste psikologikoak, nekazaritzaren galerak. Hiru, irudiagatikoak: labore eta elikagaien esportazioen galerak, turismoarenak, beste esportazioen gutxitzea. Lau, elektrizitate produkzioaren murrizketa. Bost, kutsatutako eskualdeen kudeaketa, errefuxiatuak, eta abar.

Mugarik gabeko atomoak

Pascucci-Cahenek eta Momalek bi istripu hipotesi nagusi antolatu dituzte. Lehena da istripu larri bat baina ez masiboa. Hau da, AEBetan 1979an Three Mile Islanden gertatutakoa bezalakoa: erreaktorea bera kiskaltzen da, erradioaktibitate kopuru bat ateratzen da zentraletik kanpo baina modu kontrolatu samarrean.

Istripu honek Frantzian –kalkuluetan ez dira sartu Europako beste herrialdeak, frantsesekin muga egiten dutenak, ikerlariek aitortu dute garbi– 120.000 milioi euroko kalteak eragingo lituzke. Konparazio bat egiteko, Toulousen 2001ean AZF fabrika lehertzea edo Erika petrolio-ontzia hondoratzea istripu oso handitzat jo dira, bakoitzaren kalteak 2.000 milioi euro inguruan ipiniz.

Frantziaren Barne Produktu Gordina (BPG) bi bilioi ingurukoa izanik, istripu larri batek lekarke BPGaren %6ko galera, 3-6 urteko hazkundea adinako. Horrelako muturrekoa Frantziak kudeatu ahalko luke. Hori bai, istripuan asko jokatuko lukete eguraldiak eta beste hainbat faktorek; ekonomialariek argi utzi dute hipotesi honen bertsio gozoena 50.000 milioitara mugatuko litzatekeela, baina okerrenean 240.000 milioi ere harrapatuko lituzkeela.

Bigarren hipotesia: istripua larria izateaz gain, isuri erradiaktibo masiboak sortzen dituena. Txar honetan ere egileek tentuz jokatu dute, ez dute aztertu Fukushiman bezala lau erreaktore urtzea, 900 MegaWatteko bakar bat baizik. Alegia, Bordele ondoan, guregandik 300 kilometrora, 900 MWteko lau erreaktore dauzkan Le Blayaisen bakar bat matxuratzen dela, era inkontrolatuan, hori bai.

“Un accident nucléaire majeur en France provoquerait une catastrophe européene ingérable”.  Ezin kudeatuzko hondamendia litzateke. Frantzian bertan 430.000 milioi euroko galerak eragingo lituzke. Bakar-bakarrik inguruko eskualdeetan sortutako kutsaduragatik BPGaren %5 baino gehiagokoak, 110.000 milioi. 100.000 pertsona lekualdatu beharra. Eragindako kantzerren tratamendua. Zakarretara bota beharreko laboreak.

Fukushimakoaren aldean, Frantziako erreaktore baten lehertzeak nekazaritzako eremu zabalak hartuko lituzke. Ardogileentzat hondamendia, urte luzez landutako irudia pikutara, berdin nekazaritza osoarentzat.  Gauza bera turismoarentzako, Frantzian honek daukan garrantziarekin. Argindarrari dagokionez, aurreikusia dagoena baino lehen jo beharko luke Hexagonoak beste iturrietara, urte luzez elektrikaz urri egongo litzatekeela.

Erreaktore nuklear baten funditzeak esan nahiko luke Frantziaren BPGaren %20ren galera, 10 urteko hazkundea. Shock honek mugimendu politiko eta sozialak ere eragingo lituzkete: nola egiten dio aurre 430.000 milioiko galerei 2011ko aurrekontuan 286.000 milioi –91.000 milioi zorretan utziz– gastatu zituen estatu batek?

Honaino IRSNko ekonomialarien ikerlana. Hortik aurrera galderak. Azken ohar batekin: Frantzia ez da Japonia, uhartea. Erradioaktibitateak ez du fronterarik errespetatzen, berdin pasa liteke zentralak ixten ari den Alemaniara, Suitzara edo guregana etorri. Azak besterik jango ez genituela  mehatxatu gintuzten  arren Lemoizi, uko egin genion euskaldunonganaino.