Hilari Pagazaurtunduak 18 urte zituen moja sartu zenean, karmeldar Vedruna da. Munduan zehar ibili da urte luzez, eta 1990az geroztik Donostiako Larratxo auzoan bizi da. 68 urte ditu eta Caritasek Donostian atzerritarren arretarako duen egoitzan boluntario lanean aurkitu dugu. “Emakume feminista naiz. 20 urte nituenetik arduratu izan nau emakumearen gaiak. Orduan jada, emakumearen rolak aldatu egin behar zuela uste nuen, gizartean eta Elizan. Peaje askoko autopista zen. Orain ere peajeak ordaindu behar ditu emakumeak; gutxiago, Mendebaldean bederen”. Dena dela, uste du gaur egun ere borroka bera duela emakumeak.

Hilari Pagazaurtunduarekin eta Itziar Egigurenekin hitz egin dugu. Elizak emakumearenganako duen diskurtsoaz galdetuta biek egin dute bereizketa: gauza bat da Elizaren hierarkiak dioena eta beste bat parrokietako, komunitate txikietako Eliza. Ez dute uste, inondik ere, emakumearen rola berdin interpretatzen eta gauzatzen dutenik batak eta besteak. Itziar Egiguren (1966, Aizarna, Zestoa) 16 urterekin hasi zen organoa jotzen etxeko belaunaldi maskulinoak etenda. Katekista izan da eta gaur egun oinarriko kristau elkarteen espiritualtasunetik hurbil sentitzen da. Ez dago ados Elizaren hierarkiak daraman bidearekin: “Jesusen hitza ahaztu, edo hobeto esan, desbideratu du. Jesusek ez zuen desberdintasunik egin emakumeen eta gizonen artean, areago, Jesusek emakumeak ulertu eta askatu egin zituen. Eliza honek diskriminatu egiten du emakumea. Nik esan ohi dut, behin atzera egiten hasita, pena dela Elizak Jesusen garairaino ez egitea atzera”. Pagazaurtunduak ildo horri segi dio: “Hierarkiarekin ez naiz identifikatzen, aita santuarekin ere ez, aurrekoaren ideologoa da. Gizon oso tradizionalak dira, egiturari itsatsiak. Horrek ez du esan nahi ni ez naizenik Eliza, kristau komunitateko kide naiz, beraz Eliza naiz”.

Hierarkiaren eta oinarriko komunitatearen arteko bereizketa ez dute buruan soilik, egunerokoan horrela bizi dute Egigurenek eta Pagazaurtunduak. Lehenengoak Aizarnako (Zestoa) elizan organoa jotzeaz eta Zumaian hainbat urtez katekesia emateaz gain, bestelako guneetan hartu du parte. Besteak beste, otoitz taldeetan aritu da eta hainbat erlijiotako sinestunak elkartu dituen bilkuretan hartu du parte. Espiritualtasunean aurkitu du erantzuna eta liberazioa. Larratxoko karmeldarra ere antzeko bideak jorratzen ari da; otoitz taldeak, ebanjelioa irakurtzeko taldeak. Komunitate txikiak biltzen dira etxeren batean, edo parrokian bertan ere bai. “Parrokiak, orain diren moduan bukatu egingo dira –dio Pagazaurtunduak–. Elizak hustutzen ari dira, emakumeak orain alde egiten hasi dira. Leherketa baino inplosioa gertatuko da, barrura puskatuko da. Kristau komunitate txikietan sinesten dut. Gune horietan hausnartuko dugu emakume eta gizonok, otoitz egingo dugu eta ebanjelioa izango da gure abiapuntua”. Komunitate txiki horietako batzuk parrokiatik bereiz dabiltza, kideetako batzuek bietan egiten dute kristau bizitza, komunitatean eta parrokian, beste batzuk berriz ez doaz elizara. Badira apaizak, komunitateetan parte hartzen dutenak. Bi solaskideak etorkizuneko Eliza ari zaizkigu irudikatzen.

Ebanjelioa irakurtzeko kendu betaurreko matxistak

Teologo emakume gehiago aldarrikatzen ditu Egigurenek, haiengandik aire freskoa eta esperantza ailegatuko direlakoan. Jesusen garaiko kristau komunitateen bizimodua eta eredua, eta II. mendetik aurrera gertatutakoa bereizten dituzte Egigurenek eta Pagazaurtunduak; Jesusen mugimenduak genero berdintasuna aldarrikatzen zuen, baina II. mendeaz geroztik Elizak eredu greziarrari lehenengo, eta latindarrari gero, segi dio. Horregatik ditu beharrezkotzat Egigurenek teologo emakumeak, haiek ikasten dutelako erlijioa, haiek gaitasuna dutelako biblia, ebanjelioak, beste begi batzuez irakurtzeko. Teologo horien lana izango da sinestunei jakintza transmititzea. Hainbat gizonezko ere, gogor ari dira ebanjelioen berrirakurketa ez-matxista jorratzen. Berrinterpretaziorako gaitasunaz ari garela katekista emakumeek –gizonak urri dira– izan dezaketen eragiteko botereaz galdetu diogu: “Borondate handiz egiten dute lan, zoragarri, baina katekesi liburuak oso txintxo eta leial jarraitzera behartu nahi dituzte, eta liburu horiek katekesia aspaldiko garaietan bezalaxe ematen erakusten dute. Amabirjinaren kontzepzio zaharkituarekin segitzen dugu, adibidez”.

Emakumea diskriminatuta eta elizak emakumez beteta

Bazterrean du Elizak emakumea, ahotsik eta bozkarik gabe, ardura karguetatik urrun. Eliza Katolikoko erlijiosoen %61 emakumeek osatzen dute, eta %39 gizonek, alegia, apaizek, apezpikuek, erlijiosoek eta diakonoek. Zerbitzatzen ari dira  emakumeak: katekista lanean, elizak garbitzen eta apaintzen, misio taldeetan. Zergatik jarraitzen dute Elizan? Eta Egigurenen erantzuna: “Horrela hezi dituztelako, horretarako, eta beren buruari ez diote galdetu ere egiten. Hori alde batetik, baina noski, Elizan daude sinesten dutelako. Ni ere Elizan nago, Eliza atzerakoi honetan, eta maite dut. Horregatik min egiten dit. Baina ez du merezi etengabe amorruz bizitzea. Ahal dena egiten segi behar duzu”.

Hilari Pagazaurtunduak bizitza osoa darama moja. Nola eraman dezake hainbeste urtez halako zama? “Galdera hau egiten didazuenean zeuentzako daukat galdera: ‘Zu ez al zaude alderdi politikoren batean edo bestelako talderen batean sartuta? Zuk ez al daukazu borrokan egin beharrik?’. Egipton Anaia Musulmanek irudi moduan erabili zuten emakumea eta orain desagerrarazi egin dute, iraultza sandinistak gauza bera egin du, eta eskuinak, zer esango dizut bada. Ni ez noa ez eskuinarekin ez ezkerrarekin. Esan nahi dudana da beti borrokatu behar duzula emakume gisa. Fededuna naiz, ebanjelioan sinesten dut eta zoriontsu naiz aukeratu dudan bidean. Borroka asko egin behar izan dut eremuak irekitzeko eta beti errespetatu naute. Nire adineko emakumeek, ezkon bizitzan, askoz borroka gehiago egin behar izan dute nik lortu dudana lortzeko”. Dena dela, aitortu digu gizarteak parekidetasunean aurrera gehiago egin duela Elizak baino.

Hari horri tiraka, Egigurenek ere emakumeak gizartean bizi dituen bestelako zapalketak gogorarazi ditu: eder egon beharraren zama da bat, diruarekiko menpekotasuna bestea. Gizonaren pare egoteko izugarrizko harria gainean hartu dugula dio: lan merkatuan sartu bai, baina gainerako eremuetan aurrerapauso handirik eman gabe, alegia, etxean, haurren zaintzan eta abar. “Batzuetan gizartean ditugun diferentziak ez ditugu sentitzen eta Elizagatik diogu ‘zein zaharkituak dauden, nola dagoen emakumea!’”.

Apaizak emakume izatea ez da kezka nagusia

Duela gutxi Ingalaterrako Eliza Anglikanoak bozketa egin zuen emakumeak gotzain izan daitezkeen ala ez erabakitzeko. Ezezkoa atera zen. Dena dela, Ingalaterran emakumeak apaiz badira eta beste herrialde batzuetan gotzain ere bai. Eliza Katolikoan apaiz izateko aukerarik ez dute, eta hierarkiak emakumearekiko duen diskurtsoa kontuan izanda, apaiz izango diren eguna utopia baino ez da. Itziar Egigurenek eta Hilari Pagazaurtunduak Eliza nola bizi duten jabetuta, usaindu dugu ez dela preseski apaizen ordenazioa haien ardura nagusia. Egigurenek argi dauka: “Niretzat ez da eztabaida interesantea. Ez dut emakumea gizonaren pare nahi, esan nahi dut ez ditudala botere egituran ikusi nahi, klerikalismoan. Ideala litzateke klerikalismoarekin bukatzea. Emakumeok hitza eta eskumen betea behar ditugu, baina ez apaizen eredu klerikalari eusteko”. Pagazaurtunduak ildo berari jarraitu dio: “Ez diot ezetzik, bide hori ireki nahi dutenen alde egingo dut, baina Elizak halako erresistentzia erakutsi duenez emakumearenganako, beste eremu batzuk bilatu behar ditugu. Bestalde, gaur egungo apaizgoarekin ez nago ados, etorkizunean apaiza izatea beste zerbait izango da, ez ditu zertan orain dituen ezaugarriak eduki”.

Bitxia da, emakumea isilarazten duen erakundean bi solaskide hauek ez dira baztertuak eta diskriminatuak sentitu eguneroko kristau bizitzan. Izango du zerikusirik isilik egoteko batere intentziorik ez izateak, haien izaera sendoak, baita genero berdintasunean sinesten duten fededun gizonak bidean aurkitu izanak (tartean apaizak). Tinko kritikatzen dute zapalketa, mindu eta haserretu egiten dira hainbat egoera ikusita, baina ez daukate borroka amorruz beteta egiteko asmorik. Biei baikortasuna darie, “fruitua emango du emakumeen eta gizonen lanak”, dio Egigurenek, eta Pagazaurtunduak gaineratu: “Historia astindu behar dugu, eremua ireki eta atzerapausorik ez eman”.