Zenbat eskola daude Lakuntzan?

Niretzako bakarra dago, baina herrian bi sentsibilitate daude eta beste sentsibilitateak dio herrian bi ikastetxe daudela. Bestea, Andra Mari ikastola kontzertatua da [Etxarri-Aranatzen, alboko herrian dago]. Nire ustez, euskalduntze kontuean, askoz mesede gehiago egin dio eskolak [Luis Fuentesek] herriari. Andra Mari ikastolara doazen familiak euskaldunak dira, edo gutxienez euskaltzaleak. Baina hona datorrena beste guztia da, batzuk badira euskaltzaleak, baina asko ez. Herriko eskola bakarra delako datoz, D eredua dago, ez dago besterik, eta denak euskalduntzen dira. Esan dezagun, modu pasiboan euskalduntzen direla.

Euskaltzale ez direnak euskalduntzea ez al da zailagoa?

Noski, zailagoa da, ez dago kontzientziarik orokorrean. Gu hor ari gara umeak eta herria euskaldundu nahian. Batzuek esaten digute: “Saiatzen zarete baina...”, esanez bezala, “ez dakit zertarako saiatzen zareten horrenbeste, zeren gero gizartean ez dago islarik”. Baina, nire ustez, eskolak mesede handia egin dio herriari, D ereduan izateak alegia. Lakuntzan edozein ekintza izan daiteke euskaraz, helduentzat ere hortxe-hortxe. Beste herrietan beti dituzu umeak ez direnak euskaldunak.

Lakuntzan denek ez dakite ordea euskaraz.

Ez, baina kontaktua badute. Gutxi dago esango dizuna, “barkatu baina ni euskaraz...”. Erabilerarik ez dago ordea. Belaunaldien arteko katea hautsi da. Jubilatu gehienak euskaldunak dira. Badira etorkinak,  1960ko hamarkadan Extremadura eta Andaluziako herri batzuetatik etorritakoak, familia osoak. Horien seme-alabek ez dute euskara ikasi, giroa ez zelako euskalduna eta haien bilobak guk euskalduntzen ditugu. Gurasoak dira erdaldunak, hemen jaio eta hemen bizitakoak beti, baina ez dute ikasi ez dutelako premiarik izan, eskola erdaraz zen, eta herrian ere gaztelaniaz aritzen ziren arazorik gabe.

Herri euskalduna izango zen bada Lakuntza.

Bazen, baina zaharrek diote gerra garaian bai apeza bai alkatea, las fuerzas vivas, euskaldunak zirela, baina ez euskaltzaleak. Maisua militar izandakoa omen zen, batere ez euskaltzalea. Haiek eragin handia izan omen zuten: hemengoak erdaldundu ziren, kanpotarrak ez ziren euskaldundu.

1960ko hamarkadan etorritakoen seme-alabek ez dute errefusatu haurrak D ereduan aritzea. A eredura eramateko aukera izango zuten.

Eskola publikoan, beste herri batzuetan, A eredua ghetto xamarra da, etorkinen ghettoa. Ez dakit lakuntzarrek gustuko luketen A eredua, A eta D egongo balira igoal A aukeratuko lukete, baina azken urteetan ez diegu aukerarik eman.

Inguruko herrietan egongo da A eredua.

Entzun dut Altsasura Madril ingurutik ez dakit zein enpresatakoak etorri direla lanera eta familiek haurrak D ereduan matrikulatu dituztela, A ereduan zer dagoen ikusita: ijitoak, kanpotarrak... “Euskaraz?” pentsatu dute gurasoek, bada ikas dezatela, gutxienez herrian herrikoekin egongo dira.

Lakuntzako haurrek gaztelaniarekin arazorik ez dute izango.

Ez. Marokoarrek-eta erdarari garrantzi handia ematen diote. Beti ari dira gurasoak galdezka, “baina noiz hasiko dira erdara ikasten?”. Hala ere, familia kalera ateratzen den horietakoa baldin bada, erdara kalean ikasiko du. Ez dago arazorik erdara ikasteko eskolan, kalean, beste umeekin.

Etorri berriak ez dira harritzen gaztelaniaren ordez euskara irakasten delako?

Badakite gaztelaniazko eskolak badaudela, familiarrak dituztelako Irurtzunen edo Altsasun. Baina, guraso etorkin batek zioenez, bere semeak hemen euskara ikasita erdara ere ikasi zuen, eta bere ilobak Altsasun A eredura joanda erdara ikasteko zailtasunak izan zituen. Hala zioen berak: “Eskolatik ateratzen denean, nire iloba marokoarrekin baino ez da ibiltzen eta nire semea hemengoekin dabil”. Hemen, D ereduan ikasita, mundu guztiarekin sozializatzen dira.

Lakuntza asko erdaldundu zela esan duzu. Zeinek egiten du orain euskaraz?

Jubilatuek.

Eta hurrengo belaunaldiek?

Ia-ia mundu guztiak daki, baina ez dute egiten, ez daukate erraztasunik. Mankomunitateak erabilera txostena aurkeztu du eta zera da politena: umeek beraien artean ez dute euskara erabiltzen, gurasoek beraien artean ere ez. Nork erabiltzen du gehien? Umeek gurasoekin eta gurasoek umeekin. Badira horrelako gauza bitxiak.

Aiton-amonek bertako hizkeran egingo dute.

Bai, hikaz eta oso ongi, baita emakumeek emakumeekin ere. Lekeitiokoa naiz eta han inguruan ez dut ezagutu emakumea emakumeari hika, baina hemen bai.

Bertako hizkera ez al da galduko?

Andra Mari ikastolara joaten direnek mantentzen dute bertako hizkera, baina Lakuntzakoa baino, ia gehiago etxarriarra. Hango ikasleek euskara kalean ere erabiltzen dute. Nik galdutzat ez dut ematen, baina ahulduta badago.

Galdutzat diot aiton-amonek baino ez dutelako hitz egingo bertako hizkeran. Eskolan batuan egingo duzue, ezta?

Batuan, eta noizbehinka egiten ditugu ekintzak bertako hizkeran. Jai giroan landu nahi dugu euskalkia antzerkiaren, kanten bidez, bestela bi hizkuntzatan ari garela dirudi. Idatzirako ez zaigu interesatzen euskalkia, ahozkorako eta entzumenerako nahi dugu, eguneroko bizitzarako. Entzun izan dugu, “nik ez dakit umearen euskara egiten eta erdaraz egiten diogu”.

Umeak ulertuko du bada aiton-amonena.

Behin baino gehiagotan sumatu ditut agurea eta umea erdaraz. Badute halako sentsazioa bere hizkera ez dela ona, ez dela garbia. Amona batek esan zuen: “Honekin [arbizuarrarekin] egingo nuke, baina zuekin ez, zuen euskara eta nirea hain dira desberdinak”. Ez da ausartzen, ez dakiela uste du... gutxietsi egiten du bere burua.

ETB3 digitalean ez egoteak eragina duela diozu.

Guretzat bai. Igoal, hemengo jendeak ez du faltan botako, baina irakasleok bai. Garai batean, Shin Chan eta denak euskaraz ikusten ziren, gaur egun Clanek [umeen programazioa duen katea] hartu du dena, hor ez dago eredu euskaldunik. Ez dago Erasoan! orain dago Al ataque! Zer gertatzen da ETBrekin? Nafarroan, ETB1 eta 2 analogikotik hartu daitezke. Telebista pizten duzunean digitaletik analogikora aldatu egin behar duzu, nolabaiteko grina izan behar duzu hori ikusteko, zeren zure pantailan ez da azaltzen. Horrela 1a eta 2a ikusiko dituzu, baina ez 3a. Gaur egun, umeen programazio guztia ETB3an dago eta ikusi nahi badugu Internetez egin behar dugu. Gurasoen borondate handia behar du. Telebista piztuta berez ez daukazu euskarazkorik. Hemengo jendeak ez daki ETB3 dagoenik ere. Ez dagoena nola bilatuko duzu?

Nafarroan hezkuntzak ez ditu 2 urteko haurrak bere gain hartzen. Horrek euskara ikasteko eragiten duela diozu. Nola eragiten du?

Gurasoak lanera badoaz, umeak  haur eskolara eramango dituzte, baina etxean baldin badago gurasoetako bat, kontuan izanda haur eskolek zenbat balio duten, batzuek umea berarekin izatea aukeratzen dute. Haurra urtebete geroago hasiko da eskolan. Horrela, hizkuntza aldetik, goizago euskalduntzeko aukera galtzen dute. Bi urterekin edo hiru urterekin, zenbat eta goizago hasi orduan eta erraztasun handiagoa dute. Sozializazioaren ikuspegitik, haur eskolara eramaten ez badituzte sozializatzeko aukera aparta galdu dute. Ezagutzen ditugu etxeko balkoiko barrote artean hazi direnak, bi edo hiru urtez.