Ulertzen zaila erraz azaltzea izan behar badu kazetariaren dohainetako bat, Carbon trade edo karbono salerosketa ipuin txar batez adierazi beharko genuke.

Bazen behin gizon aberats bat altxorra egin zuena gainerako herritar guztiak izorratuz. Jauntxoak zerabilen sistemaren erruz etxeak bezala kaleak urez gainezka zeuden, hasieran behatza bete, gero orkatilaraino, belauneraino… Herritarrak txit larri zirenez, zerbait egin behar zela deliberatu zuten ordezkari politikoek. Eztabaida luze mamitsuen ondoren, aurkitu zuten soluzioa: kutsadura sortzen zuena bera diruz pagatuko zuten arazoa bideratu zezan. Jauntxoak uholdearen kalteak pagatzeko partez “arazoa bideratzeagatik” kobratu zuen eta fabrika ibaian goragoko herrira urrundu. Geroztik, herrikoak eta auzokoak denak dira urpean, itolarria handitu da eta jauntxoak “arazoa bideratzeko” sos gehiago eskatzen du.

Sistema era pedagogikoan azaldu zuen Anni Leonardek –The story of stuff (Gauzen istorioa) famatuaren egileak– The story of Cap & Trade bideo famatuan, Net Hurbilek laburbildua 2009an. Uda honetan operazioaren emaitzak erakutsi ditu  Carbon Trade Watch erakundeak   “Castillos en el aire: El Estado español, los fondos públicos y el mercado de carbono de la Unión Europea” txostenean.

Gizarte industrialak eragindako klima aldaketa larria izanik, hura geldiarazteko neurriak hartzeko ordez herrialde aberatsetako agintariek korporazioen lobbyek bultzatuta arautegi konplexuz hornitutako negozio lerro berria osatu dute. Ororen buru, klima aldatzen ari diren kutsadurak ugaritu dira izugarri... eta herritarren zergetatik ateratako dirutzak etekin berriak eman dizkie kutsatzaileei.

1997an Kyotoko protokoloa onartzerakoan korporazio handiek  lortu zuten isuri kutsagarrien merkatua, funtsean CO2 karbonoarena, bi mekanismotan mamitzea. Alde batetik cap and trade, hau da, kutsadurentzako gehieneko topea eta trukea. Bestetik konpentsazioak, hemen kutsatzen segi urrutiko beste nonbait isuriak gutxitzearen truke. Horrela sortu zen salerosketarako gai berri bat, karbonoa. Salerosketarako... eta espekulaziorako.

Europan Kyotoko protokoloa 2005ean mamitu zen Isurien Merkataritzarako Europako Elkartearen Arautegia (RCCDE gaztelerazko sigletan, EU-ETS ingelesezko- etan) delakoan. Carbon Trade Watch behatoki independientearentzako Beatriz Martinez eta Tamra Gilbertsonek idatzi duten analisian diotenez, “egia zera da, Europar Batasunean isuriak handitzen ari direla eta sistemak ez dituela bere balizko helburuak lortu, baina industria kutsatzaileenei eskaini dizkiela negozio handiak egiteko aukerak”.

1990ean Espainiari eman bazitzaion isurtzeko %15 karbono dioxido gehiago, 2007rako %53an handituak zituen. Okerrena da, gainera, horretara iristeko Madrilgo administrazioak 750 milioi euro xahutu dituela konpentsatzeko mekanismoetan. Herritarrek ordaindu eta enpresek kobratu: Arcelor Mittal batek 263 milioi euroko etekinak atera dizkio operazioari, Cemex porlangileak 210 miloi, Repsolek 105 milioi, Cementos Portland Valderrivasek 97 milioi, eta abar.

Agintarien bedeinkapenarekin

EU-ETS karbono merkataritza sistemak 30 herrialde eta 11.000 fabrika biltzen ditu, tartean zentral elektrikoak, petrolio birfindegiak, siderurgiakoak, porlangileak, eta abar. Horiei kalkulatu eta eman zaizkie kutsatzeko hainbat kreditu edo baimen; hauek saldu nahiz erosi ditzakete elkarren artean edo urrutiko herrialdeetan energia berriztagarrietan egindako inbertsioekin konpentsatu. Laster sartu dira bankuak eta finantza erakundeak isurtzeko baimenon salerosketan.

Europako arauak egokitzeko, Espainiako Gobernuak Plan Nacional de Asignación (PNA) abiarazi zuen. Honen koordinatzailea Arturo Gonzalez Aizpiri izan zen, Repsoleko gizona. Energia, siderurgia, porlana, beira eta papera lantzen dituzten konpainia nagusiek hartu zuten parte planaren idazketan, gizarte zibilaren ordezkari bakar batek ez. Haren aktak sekretupean daude gaur artio.

Carbon Trade Watcheko dosierrak salatu duenez, Espainiako planean industrialek lortu zuten kutsatzeko baimenak puztea, krisiaren aurreko beroaldi ekonomikoan egin zutela aprobetxatuz. Espainia hormigoi festan murgildurik zegoen, 5.000 kilometro autopista eraiki dira hamar urtetan, aireportuak, beste inon baino etxe gehiago, era guztietako erakustoki erraldoiak... Burbuila lehertutakoan, industriaren martxa epelduta, barra-barra emandako baimenak salgai dauzkate konpainia handiok.

Karbonoaren merkatuko etekin zerrendan Arcelor Mittal da txapeldun. Espainian 2008 eta 2011 artean dohaineko 18 milioi baimen lortu zituen. Europa osoan 97 milioi baimeneko soberakina kalkulatzen zaio, merkatuan daukaten preziotan kalkulatuz 1.600 milioi euro balio dutenak. Lobbygintza gogorra egiten du Bruselan eta Estrasburgon Arcelor Mittalek, bateko edo besteko usina itxi eta milaka langile kalean uzteko mehatxuekin.

Zerrendako bigarrena eta laugarren daude bi zementu konpainia: Cemex mexikarraren Espainiako adarrari karbono salmentengatik 210 milioi euroko etekinak kalkulatzen zaizkio eta Cementos Portland Valderrivasi –Olaztin hondakinak erre nahi dituenari– 97 milioi. Bien artean Repsolek 105 milioi euroko etekin bereziak lortu ditu.

Operazioa ondo borobiltzeko hiru osagai izan dira beharrezkoak. Batetik, estrategiaren diseinua energiaren, porlanaren eta oro har jarduera kutsakorrenak dituzten korporazioen esku uztea. Fondo Español de Carbono partzuergoan denak daude, hasi Endesa eta Iberdrolatik, pasa Repsol, Gas Natural, edo Cepsatik eta porlangileak biltzen dituen Oficemen elkarteraino.

Bigarrenik, herrialde behartsuagoetara jo da isurien konpentsazioak lotzerakoan. Karbonoaren trafiko hau kontutan eduki beharra dago munduko gatazketako asko ulertzeko. Mexikoko Oaxacan eraiki dituzten parke eoliko erraldoien kontra oldartu dira herritarrak, Txilen urtegi handien kontra, Kolonbian biomasazko zentralak eraiki dizkiete....

Operazioaren hirugarren oina agintari politikoen konplizitatea da.    Jose Maria Aznarrek, Elena Salgado presidenteordeak eta gaur ministroa den Luis de Guindosek lotura dute Endesarekin, Felipe Gonzalezek Gas Naturalekin, Jaiver Solanak Accionarekin... Eta Euskal Herriko politikari kutsatuen izenak? Kazetari gazteentzat lana bada.