Aturriren ohe ohian

  • Baiona, Capbreton eta Port d’Albret-eko jendeen artean, Aturri ibaiaz jabetzeko mendeetako borroka eraman zen. Jakina, baionarrek irabazi zuten, errekaren aho berria Bokalen finkatuz. Ondresko oinezkoen blog batean aurkitu genuen lehen aldiz ibilaldi harrigarri horren aipamena: arras zehaztua ez zen arren Bokaletik Ondresera joan zitekeen Aturriren ohe ohiaren aztarnetatik, Garros eta Turc deituriko urmaeletaraino.

Hossegorreko aintzira.
Hossegorreko aintzira.Itxaro Borda
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.

1571ean, Charles IX.a Frantziako erregeak, baionarren negar-auhenak entzunik, Louis de Foix ingeniariari Aturri Lapurdin kokatzeko lanak manatu zizkion. Derragula ideia 1565az geroztik airean zegoela eta aurreneko ikerketak Domingo Iparragirre euskaldunak jorratu zituela. Halatan, diru franko sartu zen Tross­oateko diga luzearen eraikitzeko eta 1.800 metroko urrakoaren zulatzeko. Galerna izugarriek eta Capbretoneko herritarren erasoek zaildu zituzten obrak. Lanak aitzina zihoazela uholde mirakuilutsuak ibaiari itsasorako zintzurra zabalduko zion Bokaleko ahoan. Ubidea sakontzeko ekintzen gastu astunegiengatik oldartu ziren baionarrak, gertakarien lekuko Aturriz desjabeturiko landetarrak irri trufariz zeudela.

Landetarrentzat, Angelutik Port d’Albreteraino garaien arabera, duna eta inta artean zebilen Aturriren desbideratzea ohointza argia izan zen. Literatura markatu zuena. Rosny idazleak 1391n Itsasoa lehian nobela plazaratu zuen eta zazpi urte beranduago Fernand Lotek Ibaia ebatsi zuen gizona. Euskaldunek aldiz euskarazko kantutegiko amodiozko abestirik ederrenetakoa sortu zuten, Baionan egurrez altxatu barra goraipatuz. Aturriren antzera burutik ezin kendua.

Barnealdeetatik errekaz garraiaturiko ekonomia aberatsa garatzen zen ibaiaren azalean, ezpondetan edo portuetan. Capbreton, demagun, Donibane Lohitzunerekin batera, baleazale ausartez mukuru zegoen. Joana Labrit Nafarroako erreginak ontzien habia gisa apailaturiko Port d’Albret-ek ez zuen Louis de Foixen obretatik lekora anitz iraun. Azken hamarkada hauetan udatiarrei esker berpizten doa hargatik. Vieux Boucau eta Capbretonen ageri dira aitzinako egur eta burdinazko digak. Ezen Baionako barra XIX. mendean harri gotorrez zurkaiztu baitzen, itsas ahoko hondar mendiak dragatu behar ziren eta diren bitartean. Batzuek diote lan astun eta erraldoi horiek ibaia desbideratu nahiaz baionarrak gaztigatzeko direla. 

Ebatsitako ibaiaren hondarrak

Ibai bahitu bakarrenetarik bat da Aturri. Bokalez haratagoko landa eremuari interesatzean karta geografikoak bilatzen hasten gara. Baionako elkarte zientifikoaren adiskideen aldizkariak 1925eko René Cuzacqena dakar. Askotan erabili den plana, oinezko ibilbideak asmatzeko edo historia izugarriaren inarrosteko. Hossegorreko aintziraren hegian ere aurkitzen da bat. Ohartzen gara halaz Landa maritimo osoko lakuak eta urmaelak Aturri ohiaren beso hondarrak direla: Moisan, Pinsolle, Hossegor, Turc eta Garros. Pinuen artean, noiztenka ur beltzen usain bortitzaz baizik nabaritu ez daitezkeen putzuak ahantzi gabe. Funtsean, Aturriren landetar memoria ezabatu zen, kasik arras, Herbehereetan bezala, ur biltokiak, itsasorako ubideak eta geroago barta eta gune istiltsuak arbolez estaliz.

Napoleon III.ak bozka arazi 1857ko legeak herriei manatzen zien lurren lehortzeko baliabideak bideratzea, eta xarak pinuz landatzea. Zuhaitz mota hori aspalditik zetzan Landetan, arraxinaren eta bikearen tratuaren iraunkortasuna goraipatzen delako Erdi Arotik gaur arte. Aturri desbideratu bezain laster baserritarrak hasi ziren peza bustiak idortzen enperadore txikiaren ordreen aiduru egon gabe. 1870etik goiti egiazko hobekuntza sentitu zen, paludismo arriskua urrunduz bereziki. Baina ohiko artzain zutoindunek lana galdu zuten, landaketen karietara funtsak pribatizatu zirelako. Etxetiar bihurtu ziren, pinu-gatz biltzaile, oihanzain. Bigarren gerratik hona exodo erruralaren trenak hantu zituzten, beraien haurride euskaldunekin batera.

1883ko maiatzaren 25ean piztu ziren Aturriren ohe ohiaren hondar aztarnak ezkutatuko zituen lehen burdin olharen tximiniak. Bokale-Tarnozeko ingurua berehala industrializatu zen, eskualdea hautatu baitzen ingelesen ikatza eta hegoaldeko euskal meategietatik igorri burdina itsasoz sartzen ahal zirelako moldatuak izateko. Langileak etorri ziren milaka errokan altxatu fabriketara. Bokalen jada desagertzear dagoen metalurgiaren kultura proletariora hedatu zen. Karia horretara ikusgarria da Notre Dame des Forges elizaren horman agertzen den burdin beharginen tresnekin zizelkatu amabirjinaren eta haurraren irudia.

Bitartean Capbreton, gouf itsas leizearen pareko alargun kontsola ezina, ahulduz joan zen. Napoleon III.ak portua sotiltzeko obrak akuilatu zituen. Estakada ospetsuarenak adibidez. Sardina arrantzako ontzi apurrak zenbatzen dira oraino luxuzko bustilekuaren aldamenean. Vieux Boucau bezala udatiarrekiko harremanetatik hazten dabil Capbreton, artatzeko bainuak eta surf ekimenak direla medio. Ez dezagula ahantz eranstea bertan dituela erroak cabernet izeneko mahats sortak.

Aturri, landetarrek galdutako urrea

Aturri ibaia 335 kilometrotan harilkatzen da Ahunamendietan jazarriz, Tarbes, Aire, Grenade, Sant Sever, Akize, Baiona trabesatuz, itsasoan Bokalen urtzeko. Erreka franko irensten ditu bidean zehar. Esku-zabalekoa izenez, uholdez suntsitzen ez dituenean, hegiak aberasten ditu. Landetarrak ulertzen ditugu. Urrea zitzaien ihes joan Louis de Foixen ametsa bete zenean. Baionarren gutizia bekaitza, naski, ez zuten sekula barkatu, landetarren eta euskaldunen arteko gaurko lehiaketak, zeingehiagokak eta pataskak aintzakotzat hartuz.

Historia eder horren hatzak xerkatzeko goizik esnatu behar da. Ahalaz egun eguzkitsu batez. Bokale eta Tarnoze bitarteko gune urbanizatuetan ibiltzean ez zaigu erraz, hor, behin, erreka alfer eta bihurri bat isuri zela irudikatzea. Bokale gainera hupatu orduko ageri dira, igandez ere, Atlantikoko altzairutegien keak, itsasoaren marruma hurbil hautematen dela. Bokaletik Tarnozerako hiriartetik ernatu ordez, hobe dugu menturaz antzinako ibiltari zailduen xendretarik lerratzea, hura baita segur aski Aturriren ohe ohiaren zigiluaz seinalatua karta zaharretan. Baina ez da huts egin behar Tarnozen, munduan geratzen daitekeen Lénine etorbidearen astalkatzeko plazer berezia.

Baionatik Soulacera zihoan erromatar bidea hartzen dute Santiagora doazen beilariek ere. Guk berdin eginen dugu, dagoeneko Landetako departamenduak itsasertzetik marrazturiko txirrinbide txukunaz baliatuz. Sable eta oihan artean, Aturri ohiaren pare. Hemezortzi kilometro daude Baionatik Capbretonera eta arratsalde apalean RDTL autobus konpainiarekin itzuliko gara.

Hiritik oihanera

Trossoateko digaren bostehungarren urteburua ospatzen duen harriaren maldatik mirets dezakegu Aturriren desbideratzeko eraman zen obragintza osoa: harri mizeniarrak metatu ziren eta ibaiaren besoa hautsi, inguru-mingururik gabe, itsasora zuzen isur zedin. Forges auzoan gero kapitalismo sozialaren irakaspenen arabera langile pobreentzat altxatu eskola, egoitzak eta behiala azaldu eliza ikusiko ditugu. Agudo ordea, oihanak irentsiko ditu gure urratsak. Haizeak pinuak balakatzen ditu, isiltasuna eta itzal abegikorra troxatuz. Txirrindularien pistaren atarian, Tarnozeko lurretan gara jadanik.

Metro auzoko hondartzatik uhinen gaziaz gozatuz han eta hemenka erein urmaelak saihesten ditugu. Ondresko Garros eta Turc-ekoak ez daude urruti. Anguillères ubidea ezkerraldean eta Boudigau erreka gidari, bospasei kilometro egin eta Capbretonen gara. Ikusten ahalko ditugu lehenagoko biztanleek zein abilki antolatu zuten Aturriren ohe malguaren lur bilakatzea. Capbretonen nahi izanez gero Hossegorreko aintziraren ezpondatik segitu dezakegu, beti txirrinbidetik, Nafarroako Henrike II.a erregeak “mon port d’Albret” izendatzen zuen Vieux Boucaura iristeko.

Ibaiaren hatz ezabatuetatik lerratzean, izerdi eta hatsanka, historia ukigarriaren ontasun kulturalaz jabetzen gabiltza. Baionako lanak ohoratzen dira liburuetan. Aturriren behialako hedapenarekiko ezer gutxi agertzen da ordea, ebasketa, landetarrek salbu, denek ahantzi nahi bailuten.


Azkenak
Funtsezkoa jendea da

Mundu-mailan antifeministak eta arrazistak diren gorroto-diskurtsoak larriki areagotzen ari diren testuinguruan bizi gara. Mundu zabalean sare sozialek zein agenda
politikoek txertatzen dituzte eskuin-muturreko narratibak. Arrazismoa eta antifeminismoa tokian tokiko... [+]


Lanbroa

Askotan gertatu izan zait etxetik lanbroari so egon ostean, blai bukatuko dudala jakin arren, aterkirik ez hartzea. Zergatik ote? Beharbada, aterkia hartzeko gogorik eza? Beharbada, bustiko ez naizen itxaropena? Kontuak kontu, ondorioa beti berbera izan da. Esaerak dio, euri... [+]


Euskaraz bizitzeko, Euskararen Errepublika

Gogoan daukat, 16 urterekin, Bergarako epaitegi aurrean egindako euskararen aldeko elkarretaratze batean identifikatu ninduela Ertzaintzak lehen aldiz. Euskal Herrian epaitegiak euskalduntzeko aldarria zilegi zela pentsatzen genuen, baina, orduan ere, faltako zen baimenen bat,... [+]


2024-11-22 | Estitxu Eizagirre
Amillubi proiektuak lehen urtea ospatuko du abenduaren 1ean

Zestoako Iraeta auzoko Amilibia baserria eta lurra kolektibizatzeko 100.000 euro batzea falta du Amillubi proiektuak, lehen urte honetan 290.000 euro eskuratu baititu. Biolurrek abiatutako proiektu agroekologiko honek dagoeneko jarri du lurra martxan, sektorearen beharrei... [+]


Gazako %36 guztiz suntsitu dute, base militarrekin lurraldearen kontrola segurtatzeko

Forensic Architecture erakundearen ondorioetakoa da hori, ikusita Israelgo Armadak nola antolatu duen Gazaren egungo kontrola. Suntsiketa maila hori bakarrik litzateke Gazaren kontrola segurtatzeko, zeren eta, berez, txikitze maila askoz handiagoa da lurraldearen gainerako... [+]


2024-11-22 | Andoni Burguete
Etekin egarriak itotzen duenean

Tanta hotzak Valentzian eragindako hondamendiak irudi lazgarriak utzi dizkigu; batetik, izan dituen berehalako ondorioengatik, eta, bestetik, nolako etorkizuna datorkigun aurreratu digulako: halako fenomeno klimatiko muturrekoak gero eta ugariagoak eta larriagoak izango direla,... [+]


Planifikatzen ez duen Nafarroako Energia Planaren kontra alegatu dugu

Nafarroako Energia Planaren eguneraketa oharkabean igaro da. Nafarroako Gobernuak jendaurrean jarri zuen, eta, alegazioak aurkezteko epea amaituta, gobernuko arduradun bakar batek ere ez digu azaldu herritarroi zertan oinarritzen diren bere proposamenak.

Gobernuak aurkeztu... [+]


2024-11-22 | ARGIA
Languneko zuzendari Lohitzune Txarola
“Hizkuntza gutxituen pisu ekonomiko eta estrategikoa aldarrikatu nahi du Langunek”

Azaroaren 26an eta 27an, Langune Euskal Herriko Hizkuntza Industrien Elkarteak eta FUEN Federal Union of European Nationalities erakundeak antolatuta, ‘Hizkuntzen irabazia. Benefits of language industry in the economy’ kongresua egingo da Donostiako Kursaalean. Han... [+]


2024-11-22 | Estitxu Eizagirre
Biriatuko Arbolaren Besta hemen da

Azaroaren 23an egingo dute tokiko arbola, fruitondo eta landare ekoizleen azoka. Horrez gain, egitarau oso indartsua prestatu dute 22 arratsaldetik hasita 23 iluntzera arte: bioaniztasunari buruzko mahai-ingurua, sagarrari buruzko mintzaldia, "Nor dabil basoan?"... [+]


Euskarazko testuak ahots bihurtzen dituen patrikako gailu inteligentea merkaturatu dute

Lup izeneko gailuak testuak ahots bihurtzen ditu adimen artifizialari esker. Hainbat hizkuntza bihurtzeko gaitasuna dauka. Teknologia gutxiko gailua da, hain zuzen aurrerapen teknologikoetatik urrun dagoen jendeari balio diezaion. Ikusmen arazoak dituztenentzat sortu eta... [+]


2024-11-22 | Antxeta Irratia
“Feministon aurkako oldarraldia” gelditzeko indarrak batu dituzte Lizuniagan

Udan izandako indarkeria kasuen gorakada batetik, eta hainbat gizonezkok mugimendu feministak antolaturiko ekitaldiak boikotatu dituztela bestetik, Bortziriak, Xareta, Azkain, Bertizarana, Malerreka eta Baztango mugimendu feministek, erakunde publikoen konpromiso irmoa exijitu... [+]


2024-11-22 | Gedar
Espainiako Gobernuak ez ditu harremanak apurtu Elbit Systems armagintza-enpresa sionistarekin

Espainiako Defentsa Ministerioaren 6 milioi euroko esleipen publikoak jaso ditu aurten enpresak. Margarita Robles ministroaren arabera, urriaren 7tik ez diote "armarik saldu edo erosi Israelgo Estatuari", baina indarrean zeuden kontratuei eutsi diete. Elbit Systemsek... [+]


2024-11-22 | Joan Mari Beloki
Errusofobia lehen eta orain (II)

Sobietar Batasuna desagertu zenetik errusofobia handituz joan da. NBEko Segurtasun Kontseiluaren 2002ko segurtasun kontzeptua oso argia da, eta planetaren segurtasun eta egonkortasunak AEBei erronka egiteko asmorik ez duen estatuen menpe egon behar dutela adierazten du. AEBei... [+]


Eguneraketa berriak daude