“Duela zortzi urte pentsatzea ere Emakumezkoen Traineru Liga izango genuela... Gogoratzen naiz klubean bertan ere esaten genuela, ‘hartuko dugu mutilen trainerua eta aterako gara probatzera?’”. Amaia Gezalaren hitzak dira, hondarribiarrak (Gipuzkoa) 24 urte dauzka eta 2000. urtean hasi zen arraunean Hondarribiako Arraun Elkartean. Azken hiruzpalau urteetan, nesken arraunak booma bizi duela esan diogu eta berak gauzak bere tokian jarri ditu: “Orokorrean, litekeena da neska arraunlari gehiago egotea orain, nahiz eta gure klubean ez dugun gorakadarik igarri. Euskal Herrian trainerua da arraunaren erreferentea eta badirudi orain hasi garela neskak arraunean”. Orain telebistaz ikusten ditugu, lehen ez bezala.

Euskadiko Arraun Federazioa 1985ean sortu zen eta ordurako neskek arraunean egiten zuten. Espainiako Federazioak 1980ko arraunlari nesken emaitzak ditu jasota eta tartean gipuzkoarrak ageri dira. Emakumeen arraunean trainerua oso gauza berria da, eta orain gutxi arte esertoki mugikorrean, bateletan (lau arraunlari eta patroia) eta trainerilletan (sei arraunlari eta patroia) ibili dira. Kantauri itsasoan, konparaziorik gabe, arraunak Gipuzkoan dauka tiradizorik handiena eta neska kopuruaren gorakada nabarmena izan da herrialde horretan. Gipuzkoako Federazioak, 2003an, nesken 86 lizentzia egin zituen. Aurten, 276 egin ditu, esertoki mugikorra eta fijoa kontuan hartuta.

Emakumeen I. Txingudi Bandera, abiapuntua

Txingudiko Badia kari, 2005eko irailean festa egin zen Hondarribian eta neskak traineruan aritu ziren. Hondarribiarrek Txingudiko Bandera hura aldarrikatzen dute emakumeen lehenengo traineru lehiaketa gisa. Amaia Gezalak gogoan du 2005eko uda: “Galiziarrak, bizkaitarrak eta gipuzkoarrak aritu ginen. Udan entrenatzen ibili ginen. Ez dakit orduko irudirik dagoen, baina ikusteko modukoak izango dira”. Hainbat urte segidan antolatu zen bandera hura.

2008an, Eusko Jaurlaritzak galdetu zien arraunlariei ea Zaragozako (Espainia) Expo erakusketarako trainerua prestatuko zuten. Maika Tameron han izan zen. Errenteriako (Gipuzkoa) Hibaika Arraun Elkarteko kirolari honek 18 urte daramatza arraunean. Zaragozako esperientzia polita izan zela gogoan du: “Tolosako, Errenteriako, Pasai Donibaneko eta Getariako hainbat arraunlari elkartu ginen Pasai Donibanen Zaragozakoa prestatzeko. Bazirudien Gipuzkoan bazegoela potentziala trainerutan gauza gehiago egiteko. Urte hartan bertan Kontxan egin zen estropada. Orduan hasi ziren klubak mugitzen, neskak bazeudelako”. Azken urte hauetan, traineruak abiada hartu du, gelditzeko asmorik gabe, neskek beraiek irmo esan digutenez. Beste kontu bat da, orain arte gizonen kirola izan den horretan hastapenak nolakoak izan diren, eta etorkizuna nola marrazten duten.

Teloneroak

Hitz hori behin baino gehiagotan entzun diegu emakumeei eta baita gizonezko entrenatzaileren bati ere. Zumaiako neskak entrenatu izan dituen Joxeba Aristik hala esan digu: “Beti gizonen atzetik datoz. Euri asko egin beharko du horrelako zerbait esateko: ‘Gaur emakumeen estropada dago Zarautzen’”. Hau da, neskak trainerutan hasi dira, baina gizonezkoen azpiegiturak, lehiaketak, telebistaz emititzeko muntaiak eta beste baliatzen dituzten neurrian. Aparteko lehiaketak egiteko kirol garestia da arrauna. Telonero izatearen adibide bat eman digu Maika Tameronek: “Kontxan, igandeko finala oso tristea da. Neskak portura sartzen garenean ez dago inor, denak mutilena ikusteko prestatzen ari dira. Larunbata berriz, sailkapenekoa, oso polita da, jende asko joaten da ikustera eta gu bakarrik ari gara arraunean”.

Tameron errenteriarrak kexa eta aldarrikapen asko ditu egiteko, baina garbi utzi du nola edo hala traineruan hastea izan dela garrantzitsuena. Kontxako Bandera eta EuskoTren Liga telebistaz ematen dituzte, eta gehiago edo gutxiago gustatu, pantaila txikian ageri dena bada norbait. Zumaiako arraunlari batek ederki azaldu digu telebistaren eragina: “Kontxara joan eta kristoren kamiseta gorri piloa ikusten duzu. Bateletan gehienez ama eta lehengusua joaten dira ikustera”. Hedabideok, orokorrean, klubetako telefonoak astintzen omen ditugu EuskoTren Liga, eta batik bat Kontxa iritsitakoan eta neskek –eta mutilek ere bai– dagoeneko bateletan eta trainerilletan banderak eta txapelketak jokatu dituzte. Tameronen ustez, traineru lehiaketak presaka egin dira eta nahaste-borrasteak egon dira. Akatsak aipatzen hasita zerrenda luzea da: Kontxako Lehenengo Estropadan oso itsaso txarra zegoen eta hala ere jokatu egin zen; sailkapena larunbat arratsaldean egiten dute eta finala igande goizean, bi saioak gertuegi daude. EuskoTren Ligak hirugarren urtea izango du aurtengoa eta beti izan dira gorabehera handiak. Ane Pescadorrek 19 urte ditu eta errenteriarra izan arren, Pasai Donibaneko (Gipuzkoa) Koxtapen egiten du arraun. Oso kritikoa da EuskoTren Ligarekin: “Brometako Liga da. Halamoduz eta azken momentuan hasi zen, telebistan erakusteko emakumeek arraunean egiten dugula. Onenen liga dela diote, baina herrialdekako selekzioka parte hartzen badugu hor ez daude onenak. Ez dago benetako lehiarik eta ikusleak gurea serio ez hartzeko arriskua dago”. Iaz neskak ernegatu zituen beste erabaki bat: mutilen distantzia erdia prestatzen dute neskek lehiaketarako, bada, iazko Euskadiko Txapelketan federazioak ustekabean erabaki zuen neskek mutilen distantzia bera egitea. Kirol ikuspegitik ez dauka ez hanka ez buru.

Zer dago egiteko?

Zer premia dituzue? galdetu diegu neskei. Normaltasuna eskatzen dute arraunlariek, adibidez egutegi finkoa izatea, orain arte ez bezala, denboraldian zehar zer lehiaketa, nolakoak eta noiz izango dituzten jakitea. Amaia Gezala hondarribiarra harago doa: “Arraun egin nahi dugu eta ligak normaltasunean jokatu, disfrutatu eta eztabaidetatik aparte ibili. Nik ez dut nahi EuskoTren Ligak eman diezadakedan publizitatea, nik lehiatu egin nahi dut”. Entrenatu, eta batez ere lehiatu.

Neskak kexu dira antolatzaileek egindako hanka-sartzeez, bigarren mailakotzat hartzeaz, kontu gutxirekin ibiltzeaz... Hala ere, bestelako gauza askotan neskek beraiek ere ez dituzte gauzak argi, eta sorreraz maskulinoa den kirolean moldaketa asko egiteko daude, edo behintzat galderak egiteko. Neskek mutilek egiten duten distantzia bera egin behar al dute? Mutilen eta nesken altuera, pisua eta gorpuzkera desberdinak direla kontuan hartuta, ontziak neurri berberak izan behar al ditu? Eta palak?

Arraunean bai, erabaki-guneetan ez

Erreportajea prestatzeko Traineru Kluben Elkarteak antolatzen duen EuskoTren Ligako zuzendariarekin hitz egin dugu, Gipuzkoako Arraun Federazioko lehendakariarekin eta Gipuzkoako Foru Aldundiko kirol zuzendariarekin. Arraunlarien telefonoak lortzeko klubetako lehendakariengana eta entrenatzaileengana jo dugu. Denak dira gizonak. Iñaki Ugarteburu Foru Aldundiko kirol zuzendariak dioen bezala, gizonek gizonentzat antolatutako kirolean dabiltza emakumeak, eta arraunean egiten badute ere, erabaki-gune garrantzitsuenetan ez daude.

Iazko Kontxako Bandera bukatu eta laster, Udalak klubetako zuzendaritzako hainbat kide eta arraunlari bilerara deitu zituen. Keinu hori asko gustatu zitzaion Maika Tameroni: “Emakumeoi galdetu behar zaigu, adibidez, nola nahi ditugun Kontxa eta EuskoTren. Erabakiak klubek hartzen dituzte, ia denak gizonezkoak dira eta nahiko helduak. Klubaz arduratzen dira, baina ez hainbeste nesken arraunaz. Kontxaren ondoren deitu egin ziguten gure iritzia jasotzeko eta hori oso ondo dago”. Klubak aipatu ditu Tameronek, baina Hibaikako zuzendaritzan lau emakume eta lau gizon daude.

Erabaki-guneetan gizon-emakume balantza oso alde baterakoa dela diotenean, klubetakoez baino maila handiagoko antolaketa erakundeez ari dira. Duela bost urte, Tameron Kantauriko Arraun Elkarteak kudeatzen duen Ligan Hibaikako ordezkari gisa hasi zen eta arraro begiratzen ziotela dio, “haiek baino gazteagoa eta neska nintzelako”, nahiz eta ez izan neska bakarra. Errespetua irabazi duela dio eta orain, haiek proposatuta, zuzendaritzako idazkari da. Erabaki-guneetan egotea zail ikusten du: “Nirea adibide isolatua da, ligetan partaidetza aldetik mugimendu pixka bat ikusten da, baina ez dakit zergatik federazioan zaila ikusten dut. Bestalde, guk ere azkarragoak izan behar dugu, klubetan ardurak hartu behar ditugu eta ez dugu hala egiten. Federaziora eta bestelako tokietara iristeko klubetatik hasi behar da”. Elkarrizketatu ditugun bi arraunlari gazteenek ez dauzkate saltzeko kluba eta entrenatzailea. Gezalak hala esan digu: “Entrenatzaile eta klubetako ordezkari emakumezkoak ez egotea baino arazo handiagoa da Gipuzkoa mailako batzarretan ez egotea, horietan hartzen dira erabaki garrantzitsuak”. Ane Pescadorrek, berriz: “Gure klubean badago emakumeen ordezkaritza. Entrenatzailea gizona da, baina soberan daki nola bizi dugun arrauna neskok, eta bera da aurrena gure aldeko errebindikazioak egiten”.

Ane Pescadorrek, Koxtapeko arraunlariak, 19 urte dauzka eta badaki bera baino zaharragoek egoera bidegabeagoak ugari bizi izan zituztela: “Gauzak asko aldatu dira, lehen ibilitako neskek kontatzen digutenagatik. Adibidez, Espainiako Txapelketarako mutil infantilak eta neska seniorrak sailkatu, eta neskak Txapelketara neskak ez zituzten eraman”.