Zianuroa
Gu baino animalia azkarragorik bada. Gehienak. Guk ez bezala, zein landare jan eta zein ez ederki asko dakite. Guk? Hik neuk? Aste pare baterako mendian libratu behar...
Mendian eta etxean fruitu gozoak ematen dituztenen artean Prunus generoko landare jendea erruz topatuko dugu: muxikondoa (Prunus persica), aranondoa (Prunus domestica), albertxikondoa (Prunus armeniaca), basagereziondoa (Prunus avium), gereziondoa (Prunus cerasus), brinoiondoa (Prunus persica var. nectarina), oilarana (Prunus mahaleb), otsagereziondoa (Prunus padus), paraguaiondoa (Prunus persica var. platycarpa), Portugal erramua (Prunus lusitanica), gerezi-erramua (Prunus laurocerasus), elorri beltza (Prunus spinosa) eta, izenari kasu egiten badiogu behintzat, denetan gozoena arbendolondoa (Prunus dulcis).
Arbendolondo honen fruitu arbendolak, ordea, landare genero honekin azti ibiltzeko aholkua ematen digu eta gure arreta piztu behar luke. Arbendola mikatzak, alegia. Prunus genero osoa pozoitsua da; gutxi edo gehiago pozoitsua. Eta behor jendeak badaki; gure jendeak ez baina hark bai. Pozoi honi “Arbendola mikatza” izena emana zaio, fruitu mikatz horrek duen usain eta dasta bereziek ederki laburbiltzen baitute. Napoleon handia hiltzeko erabili omen zuten eguneroko arbendola mikatz dosiaren kontua txoko honetan azaldua dudala urteak dira.
Bada, zianuroa da du pozoi arbendola mikatzak. Baita fruitu gozo askoak ematen dituzten landare jende honek ere. Edo, landare jendilajea esan beharko ote dugu? Hostoa, azala, egurra, sustraiak... Landareari nonahi hozka eginez gero zianuroa hartuko dugu. Zaldi, mando eta asto, hau da, behor jendeak ez dio berehalakoan kosk egingo ez. Astakume zoro edo moxal txororen batek dastatuko du, apika, baina laster jasoko du ingurukoen lezioa, baita “arbendolondo mikatzaren” dasta ezagutzen ikasi eta memorian betirako gorde ere. Ez denek, inondik ere. Zianuro pozoitzeaz gain, beste gaitz larri batzuk eragin ote ditzaketenaren susmo ugari bada, han eta hemen. AEBetan, adibidez, genero honetako landare batzuk, MRLS gaitza medio behorren abortua eragiten dutenaren zantzuak aurkitu dituzte.
Egunak gauari gaina hartzen dio udaberriko ekinozioarekin. Aurten martxoaren 20an gertatu da, 22:59an, udaberriaren atea irekiz. Eki aurrizkiak gauza bera esan nahi du. Ordura arte gaua luzeagoa zen. Egun hartan egunak eta gauak hamabina ordu izan zituzten. Ordutik eguna... [+]
Eguraldia aspaldian dugu hizpidean jarria; klimarena, ordea, berri samarra da. Klima aldaketa zer den argitu behar handirik ez dago. Paisaia zer den azaltzea bai, horren premia gorriagoa da. Puri-purian dago klimaren aldaketaz hitzaldi, mahai inguru edota nazioarteko... [+]
Fruituak bildu eta dolarerako bidean jartzeko sasoia da. Udarea (Pyrus communis), sagarra (Malus x domestica), mahatsa (Vitis vinifera)... Bide motz eta azkarra dirudi baina makina bat itzulinguru eta hauen saihesbide landu behar dira fruitua muztio eta muztioa edari alkoholdun... [+]
Euskal Herrian nekazaritza etengabeko kolonizazioaren historia da. Toki guztietan bezala. Lehen lantzen ez zen lurra lugorritu; lehen ereiten ez zen uzta erein; lehen jaten ez zena gozatu. Dena beste nonbaitetik ekarria. Historia horietako asko idatzi dituzte nonahi laboreek;... [+]
Laboreekin egiten diren ardoetara itzuliz, ezker-aihena (Humulus lupulus) kontserbatzaile eta dasta mikatzaren eransle dute. Laboreak eta ezker-aihena uztartzeak makina bat zurrustada gozo sortua du, kurka-kurka, batik bat garagardoaren herrialdeetan. Lagun batek azaldu berri... [+]
Gure etxean ezker-aihena izenarekin ezagutu genuen (Humulus lupulus). Izan ere, makina bat ezker-aihen landu da gure herriko errioaren erriberatan, garagardogintza hedatu zenarekin batera. Otsaihena, zerbeza-lorea, zerbeza-landarea, bier-belarra eta ezker-belarra ere deitzen... [+]
Udaberriak ekarri dit gaia sudurraren aurrera. New Yorkeko ikerketa gune desberdinetan lan egiten zuten C. Bushdid, M. O. Magnasco, L.B. Vosshall eta A. Keller zientzialariek 2014ko martxoan “Science Magazine” sonatuan argitaratu zuten artikulu batek zalaparta polita... [+]
Urte arteko egun xelebreak amaitu dira, lurretik sortutakoetatik jan eta edan batean osatzen diren egunak. Hobebeharrez, onenetik onenera janedan ere. Ustez. Kaba eta xanpain botila astunak erraz dantzatzen dira. Gaur egun askotarikoak badira ere eskuera, lehen beste upeleko... [+]
Egin du izotzak berea: azioa, txarkeria. Aspaldian ikusi gabeko izotz zuri galantak izan ditugu apirilaren bukaeran. Sator-lana baina agerian, inongo lotsarik gabe: azerikeria. Ikaragarria bota du Euskal Herriaren hegoaldean.
Mila gau eta bat gehiago ipuin sortaren antzera, azken 22 urteetako mila artikulu eta bat gehiago hauen kontakizuna aitaren batean igaro zait. Txoko honetan Gerezi sasoi aparta izenburua zuen lehen artikulu xinple hura idatzi zuen umemoko hari, Persiako ipuin sorta horretako Nur... [+]
Maiatz ederrari ekin diogu. Konturatzerako bero sapa azaleratzen diguten urteko egun luzeenetan gara. Urteko gau motzenak izango dira orduan, baina ikuskizun paregabea eskaintzen dutenak. Ez naiz ari jai txolinenei adarrak ipintzen dizkieten su-festa zalapartatsuez. Isilagoak... [+]
Uhaga edo ponpa izugarriak dira landareak. Zuhaitz handiak, zer esanik ez. Metro eta erdiko gerribuelta duen pago (Fagus sylvatica) batek egunero 400 litro ur behar ditu metabolismoari eusteko. 400 litro ur aurkitu behar ditu non edo han; sustraije ikaragarria garatzen du ur... [+]
Estimatzeko intentzio osoarekin sagardo botila bat ireki, edalontzia sudurrera hurreratu eta botila itxita izan duen tortotxaren usaina hartzea, horixe infernua!
Sekulakoa iruditzen zait aurtengo negua jo eta eskaintzen ari zaigun kolore sinfonia. Eguraldi xelebreagatik ote? Epel gozotik izotzera; lehorte punttutik uholdeetara. Ala neroni nabil halatsu, eta aurten begi berriak ditut...
Kosmopolita da getozka, Portulaca oleracea. Munduan barrena hara eta hona hedatu dugu, jakinaren gainean edo azpian, eta toki askotan ondo bizi da. Noranahitarra da, eta edonon nonahikoa. Dakigun guztia bezala, ez dakigu oso ondo nongoa den. Landareez ari garenean, ikaragarrizko... [+]