Goiogane baserrian sukaldeko ekonomikak berotzen du negua, Lekeitiotik datorren itsasoko haizeak freskatzen uda. Maribi Ugarteburuk (Amoroto, 1968) etxean igaro ditu egun sargoriok, bertako bakea ahalik eta gehien arnasten. Gutxi barru Madril zaratatsura itzuliko da, Auzitegi Nazionalera, fiskalari esplikatzera Udalbiltza ez dela ETA: “Jendeak dirua musutruk jartzen zuen lagundu nahi zuelako, ez duzu ulertzen ala?”

Argudio guztiz nobeleskoak erabili dituzte”. Zure hitzak dira, aldizkari honi esanak Udalbiltzaren kontrako operazioa gertatu eta gutxira. Zazpi urte pasa dira eta nobela ez da bukatu.

Eta amaiera jakinik gabeko nobela izaten jarraitzen du, hori da txarrena. Egoera politikoaren arabera, haizearen arabera, izango du amaiera. Autoa behin bakarrik irakurri nuen, berriro ez diot heldu katxarro horri, baina lehen esaldian jartzen du tesia, eta ezin duzu sinestu: “Udalbiltza-Kursaal ETA-Ekinen tresna bat da”, baieztapen horrekin hasten da. Ondorengo guztia hori frogatzen ez duen gauza inkongruente bat da; gure jarduerak delituaren froga balira bezala hartzen ditu: EHNA tramitatu izana, Etxepare Lizeoari lagundu izana... Ez dauka ez hanka eta ez bururik.

Zazpi urte, urte asko dira, denbora horretan epaiketaren itzala atzean edukitzeak nola eragiten du eguneroko bizitzan?

Ohitu egiten zara, edo uste duzu ohitzen zarela, ez duzulako beste erremediorik. Baina oso gogorra da, ezin duzu epe luzerako planik egin. Pentsa, 2007an egin zuen zigor eskaria fiskaltzak eta epaiketa berehala etorriko zelakoan geuden. Harrez gero hiru urte pasa dira eta denbora horretan uneoro izan gara tentsioan: “Hurrengo hilean izango da, ez, hurrengoan...”.

Hainbeste auzipetu izanda, egoera oso ezberdinak biziko dira zuon artean, ezta?

Bai, pertsona bakoitza mundu bat da. Hasteko, gutako bat kartzelan dago jada; Udalbiltzako langile izandakoak ere hor daude, erabakirik hartu ezin eta hala ere kartzelan sartu zituzten; bestetik, seme-alabak ditugunok asko gara, haurtzaindegi bat muntatu dezakegu nahi izanez gero... Ez da berdina batzuek eta besteek izan dezaketen ikuspegia.

Udalbiltza auziak antzekotasun handia du Egunkaria auziarekin: izaera, akusatzeko modua... Egunkariaren kasuan fiskalak ez zuen akusatu, baina zuenean bai. Nola uler liteke jarrera aldrebes hori?

Politika da, politikaren alde maltzurrena. Gu peoitxo batzuk gara, Euskal Herriko gatazka deitzen den joko taula zail, konplikatu eta mingarri horretan. Nire iritzia da Udalbiltzak baduela osagai politiko oso garrantzitsua: nazio izaera ordezkatzen du, eskubide subjektuaren kontua mahai gainean jartzen du. Bere bizitza labur eta korapilatsuan, Udalbiltzak seguruena egin zezakeen hobeto, baina demostratu zuen posible zela gauzak egitea, eta horrek karga politiko handia du Estatuarentzat. Akusazioaren galderetan badaude batzuk oso kuriosoak: “Zuek zer nahi zenuten muntatu, Estatu paralelo bat?” Bada bai, nahiko genuke Estatu bat izan, baina ez paraleloa. Orduan, zergatik mantentzen duen fiskalak eskaria? Pultsu politiko bat delako, baina oso zaila da jakitea azpian zer presio eta iritzi dauden.

Dena den, Egunkariako sententzia absolutorioa aurrekari positibotzat duzue.

Sententzia mamitsua da eta epaileak ez zuen zertan hainbeste busti: tortura aipamenen kasuan, eta guretzat interesgarriena dena, indukzioa atzekoz aurrera egin zela esatean –gurean ere hala delako–. Sententzia atera zenean ikusi genuen argia zegoela tunelaren beste aldean. Baina automatismorik ez dago, Egunkarikoak libre geratu izanak ez du esan nahi gurekin berdin egingo dutenik. Lasaitzeko tentazioa askok eduki du... baina lasai? Nola egongo naiz lasai Auzitegi Nazionalarekin?

Udalbiltzaren kontrako operazioa, besteak beste, hauteskunde plataformak ilegalizatzeko erabili zuten Aznarren garaian. Testuinguru hori aspaldi pasa zen arren, auzia epaiketara iritsi da.

Auzitegiko instantzien aldetik badago halako setakeria bat, hasitakoa bukatu arte mantentzeko. Gu bildu izan gara PSEko ordezkari batzuekin eta askotan esan diegu: “Aznarrek bere gehiengo absolutuarekin hasitako bideari segitzen duzue hauspoa ematen”. Beraien erantzuna beti izan da justizian konfidantza eduki behar dugula, eta kito. Auziak orain ez du zentzurik, zentzua 2003ko testuinguruan izan zuen, urte ikaragarri bat. Pultsu totala gertatu zen eta gure kasua baliatu zuten jokaldi berarekin Udalbiltzaren kontra egin eta plataformak ilegalizatzeko. Baina gezur bat erabili zuten horretarako: esan zuten gu ibili ginela hautes-zerrendak egiten. Gu ez ginen horretan ibili eta hori beraiek badakite.

Behin hasierako helburua beteta, ematen du patata bero bat geratu zaiela auzitegian, ez atzera ez aurrera...

Bai, eta hori epaiketan zehar ikusten ari gara. Gu ez gara neutralak, baina behatzaile bezala joan direnak harrituta daude akusazioak erakutsi duen ahultasunarekin eta agerian geratzen ari den ezerezarekin. Ez baitago ezer. Erridikulu handia egiten ari dira, baina noski, hori sala horretan geratzen da.

Eta horrek zer aho-zapore utzi dizue?

Entzunda nuen zirku bat zela, baina ez dakit nola esan... sentitzen zara erabilia, 21 pertsonen bizitza dagoela aurrean dituzun horien esku, eta sentsazioa oso arraroa da. Dena den, lehen egunetako deklarazioekin oso pozik geratu ginen, beraiek entzun nahi zutena baina dezente gehiago kontatu baikenien. Bazegoen estupefakzio puntu bat beraiengan, buruan beste pelikula bat dutelako.

Akusazioaren galderei ez erantzutea erabaki duzue. Zergatik?

Batetik, ez dugulako onartzen fiskalak egiten duen planteamendua, gezurrez josia, gu horri pentsua ematera ez goaz. Baina arrazoi praktiko batengatik ere bai. Epaiketan kronometratu egin genuen: soilik galderak leitzen hamazazpi minutu egin zituen fiskalak. Lehen galderan fresko zaude, hamargarrenean ere bai, baina laurogeita hamabosgarrenean hasten dira zalantzak, pentsatzen ez duzun zerbait esan eta kontraesanean eror zaitezke... Ez gara joko horretan sartuko.

Epaileen jarrera zein izan da orain artekoan? Gomez Bermudez da buru.

Broma gutxi berarekin. Hitz egiten utzi digu, ez digu moztu, eta hori eskertzekoa da, nahiz eta epaileak berez hori egin behar lukeen. Baina begira Angela Murillo. Oraindik gogoan dut nola jokatu zuen 18/98ko epaiketan Jose Luis Elkororekin: 70 urte pasata, berak duen historiala eta lasaitasuna... hasi zerbait kontatzen eta “usted cállese!” esan zion.


Dokumentazio mailan hain agerikoa da ez dagoela ezer. EHNA tramitatzeko paperak, bileren aktak... Zer egin behar dute horrekin? Ez dugu kezka handirik. Hortik aurrera, gure lekukoen deklarazioa Udalbiltzaren isla polit bat izatea nahi genuke. Baina 140 lekukotik 21 bakarrik onartu dizkigute eta horietatik batzuk jada adierazi dute Madrilera joateko ezintasuna, azken batean urte asko pasa dira.

Epaiketa hurbildu ahala babes zabala jaso duzue gizarte eragile eta alderdiengandik. Espero al zenuten?

Klabea izan da zain ez geratzea. Baina lehen momentutik lan horrek erantzun ona izan du. Alde batetik, 60 eragile sozialen atxikimendua jaso dugu, arlo guztietako jende oso ezberdina dago horien atzean. Bestetik, PP salbu, gainerako alderdi guztiekin eduki dugu harremana, baita PSE eta PSNko hainbat ordezkarirekin ere. Azkeneko hauek adierazi digutena da, nahiz eta bistaratzen utzi ez, alderdi barruan badagoela Udalbiltza bezalako auzi politikoak bertan behera uztearen aldeko jarrera zabala, zuzendaritzak konpartitu ez arren.

Eta espero ez zen isiltasunik izan al da? Instituzioen aldetik, adibidez?

Isiltasun instituzionala bai egon dela. 2008an Gasteizko Legebiltzarrak ez legezko proposamena onartu zuen auzia salatzeko. Orain beste gehiengo faltsu bat dago eta ez Legebiltzarrak ezta Jaurlaritzak ere, ez dute ezer egin. Idoia Mendiaren hitz batzuk bakarrik entzun ditugu, esanez epaiketa zazpi urte atzeratzea justiziaren kontzeptuaren kontra doala. Egia da, baina hori da esateko duzun guztia? Bada, hanka motz.

Giro politiko berezian gaude, bake prozesu bat hastear dela dirudi. Itxaropenerako bide ematen al dizue horrek?

Noski. Aurreko auzietan ere oso argi geratu da: sententziak ematen dira egoera politikoaren arabera. Adibide garbiena 18/98koa da. Epaiketa hasita zegoela, 2006ko su-etena eta elkarrizketak etorri ziren. Epaileak horrela esan omen zuen: “Orain zer egiten dugu hauekin?”. Baina hainbeste luzatu zuten epaiketa, tartean gauzak okertu zirela, eta saria izan zen gehienak barrura sartzea. Oraingo testuingurua hobea da, distenditua delako, baina maltzurra ere bada, Espainiako Estatua ari baita pieza ahulenekin estutzen, presoekin esaterako. PPren garaian baina gogorrago ari dira, ez bakarrik presoekin, baita senideekin ere. Gure auziarekin zer egingo duten? Auskalo, estutzeko edo lasaitzeko erabili.