Satorrak baino lurperago liburuan 1960-70ko hamarkadak bildu zenituen. Zer da berriz, Carlos esaten zioten gizona delakoa?

Lehen liburua saioa eta kronika da, eta batez ere gizartearen kanpoko bizitzari buruz idatzi nuen: taldeez, belaunaldiez, Ez Dok Amairuz... Mario Onaindiaren El precio de la libertad autobiografia irakurri nuen eta harritu nintzen. Satorrak baino lurperago osatzera zetorren nolabait. Nire liburuak pertsonaren kanpoko soziologiaz hitz egiten zuen, eta aipatutako autobiografiak barne intimitateei leku egiten zien: herria, familia, koadrila eta barruko sentimenduei. Garaia osatuta zegoela ikusi nuen. Beraz, gaia ukitu nahi banuen, gauza berri bat egin beharko nuela pentsatu nuen.

Lehena saioa da, eta bigarren hau narrazioa.

Carlos esaten zioten gizonak Unamuno saiakera saria irabazi zuen. Editoreak narratiba sailean kokatu du, baina niretzat liburua saioa da. Hau da, nik egun nobela idatzi beharko banu, ez nuke horrela idatziko. Egungo idazle batek hau bezalako nobela bat idazteak ez dauka zentzurik, oso modu linealean idatzita baitago. Protagonistak jaiotzatik egin zuen ibilbidea kontatu dut. XIX. mendeko narratzeko modua da hori. Nik, aldiz, horrela planteatu dut: liburu honek aportazio bat egitekotan saiakeraren bidean egingo du, nobela soilaren bidetik ez. Dena den, saioa egiten dudanean saio nobelatua egitea gustatzen zait, eta fikzioa egiten dudanean fikzio erreala. Niretzat dena bat da kasik.

Mario Onaindiaren autobiografian oinarrituta dago zure liburua, baita haren Grand Placen aurkituko gara eleberrian ere. Bigarren hori fikzioa da ordea.

Bai. Baina Grand Placen ere nahiko autografikoa da. Fikzioa da izenak aldatuta daudelako. Autobiografian eta Grand placenen kontatutakoak, biak ala biak, bat datoz.

Nor izan zen Carlos zuretzat?

Carlos ni baino zortzi urte zaharragoa zen. Eibarren ez nuen ezagutu, eta geroztik ere ia-ia ez. Bere liburuetatik zerak eman zidan atentzioa: ETAn egon den jendeak –bai belaunaldi horrek, bai hurrengoak– zer gutxi kontatu duen eduki zuten esperientziaz. Konstatazio horren ondoren, bizitakoa kontatzea zaila dela suposatzen dut. Ez dago dokumenturik, beraz, ahozko kontakizunen bidez jasotakoarekin konformatu behar izan dugu. Eta nik ez nuen hori nahi, edo ez bakarrik hori. Ez nuen lan bat egin nahi “etar horiekin” hitz egin ostean. Publikatutako testuetan oinarrituta idatzi nahi nuen, dagoen materiala aprobetxatuz.

Satorraken bezala, honetan ere zu zeu satorra zarela dirudi, eremua ondo baino hobeto ezagutzen duzula, alegia.

Zer esango dizut... Niri garai hura bizitzea tokatu zitzaidan, baina ez barnetik. Nik etakideak edo klandestinitatean ibilitakoak izan ditut koadrilan, baina ni ez naiz ETAn izan, ez naiz kartzelan egon. Nire lagun minak bai ordea. Eta horrek asko markatzen zaitu. Modu batez, egon izan banintz bezala da, eta egoerari azalpen bat bilatu eta eman nahi diot. Hori guztia esplikatzen nire burua esplikatzen ari bainaiz. Zentzu horretan, 60-70ko hamarkadako gorabeherak bizi genituen batzuk garai hartan ainguratuta gaude, oraindik ez baitiogu erantzunik eman hainbat galderari.

Mario Onaindia nor izan zen? Irteera baten bila ihes egin zuen politikaritzat jo izan dute batzuek.

Ni ez naiz gizon politikoa, politikak ez nau bereziki erakartzen. Ezin dut gizon horren ibilbideaz hitz egin. Eskatzen badidazu Athleticen azken bi hamarkadez idaztea, agian hobeto egingo nuke Onaindiaren ibilbideaz baino. Hau da, arlo politikoa ez da nirea, baina, halere, nik gai eta mundu horretaz idatzi nahi dut.

Zergatik erabaki zenuen kontakizuna 1968an amaitzea?

Bada, ez naizelako gauza garai haren ondorengo gertakariez idazteko.

Mundu hura film baten gisara agertu duzu.

Zuk esaten baduzu... Esaterako, lehen esaldietan immigrazioaz idatzi dut, Marioren familia Lekeitiotik etorri zeneko pasartea. Eibarko immigranteen kasua da. Gipuzkoatik edo Bizkaitik etorri zen immigrazioaz ari naiz eta nire gurasoak ere horiek dira. Aita Bergarakoa eta ama Errezilgoa. Marioren familia Eibarrera nola etorri zen entzuna nuen, baita nire familiaren kasua ere. Beraz, nik bizitakoa ere hor dago. Balio ote duen?

Kaleek izenak dituzte, portalek zenbakiak...

Horiek denak Marioren liburuetan ez dira azaltzen, nire bizitzaren ibilbidean daudelako azaltzen dira zehatz.

Eibartarra izateak lagunduko zizun, baina, bestalde, dokumentazio lan handia ere egingo zenuen. Edo ez?
Ez, batere ez. Hori da liburuak eduki dezakeen ekarria. Nik Mario Onaindiaren liburuak irakurri eta hark idatzi zuenaren gainean niri interesatzen zaidana gehitu dut. Esaterako, berak dio igandean joaten zela Ipuruara [Eibar taldearen futbol zelaia] futbola ikustera, eta nik kontatzen dut zehatz-mehatz hura non zegoen eta nola joaten zen, edota norekin zebilen...

Klandestinitatearen barruak xehekiago idazten saiatu zara, baita lortu ere.

Onaindia ezagutu zutenek idazle oso konpultsiboa zela diote, idazle bolkanikoa. Egunero hamabost orri idazten ei zuen. Niri idazteko modu hori ez zait interesatzen, gertatua interesatzen zait baina landuta idatziz, ñabardurak bilatuz... Onaindiaren liburuan aurkitu nituen pasarte batzuk zoragarriak dira, baina gaizki kontatuak. Gauza asko kontatu nahi zuenez, ez zuen idazkera lantzen, gertaerak idatzi baino eszenak “botatzen” zituen.

Liburuan azaltzen diren beste protagonistekin kontrastatu al duzu zure lana?

Ez dut inorekin ezer kontrastatu.

Baina jasoko zenuen euren iritziren bat?

Ez. Eskubiri [J. M. Eskubi, Maxi] liburua bidali nion, baina ez dit erantzun. Larenari ere berdin [Xabier Larena, Mudito]. Ez dut erantzunik jaso. ETAko izan zirenei buruz ideia hau egiten hasia naiz: ETAn ibili den jende askok, gehienek, ez dute beren esperientziaren lanketa teorikoa egin. Nork bere esperientziaz publikoaren aurrean hitz egiteko eskarmentu handia izan behar du, eta dirudienez, ETAko jendeak ez du bere esperientzia kontatzeko modua landu. Jendeak horien esperientzia ezagutzeko premia dauka ordea, testigantzen premia handia.

Gatazka bizirik egoteak galarazi die agian?

Ez dut uste. Burgosko prozesutik 40 urte pasa dira. Kontatzea idazleari soilik interesatzen zaion gauza dela iruditzen zait, ekintzaile bati ez zaio kontatzea interesatzen, ekintzaileak egin egiten du, ez kontatu. Bi mundu diferente direla dirudi, oso kasu gutxitan lotzen direnak. Oso erraza dirudi, baina benetan oso zaila da. Ekintzailea eta erreflexioa borrokan daude beren artean. ETAko ekintzaile inportanteek ez dute kontatzeko behar den erregistroa landu, dirudienez.

Mario Onaindia edo Carlos, salbuespena da.

Onaindiak bi alde horiek lotu zituen. Baina beste batzuek ere egin dute: Bikila [Joxe Iriarte] eta Mentxaka [Jose Ramon Goikoetxea, Ardotxi deitua ere]. Baina oso gutxi dira fenomenoak duen transzendentziarentzat. Liburuan Onaindia bezain protagonista da J.M. Eskubi. Igoal irakurri du, baina ez dauka gogorik horretaz hitz egiteko, ez nirekin, ez zurekin, ez beste inorekin. Nire ustez, jende horri ez dio bizitakoa kontatzeak gogoa edo interesa pizten.

Liburua jende askok irakurriko du, halere.

Ez dut uste. Jendeak ez du irakurriko azalean azaltzen den pertsonarengatik. Eta horrek min ematen dit. Nik badauzkat lagun minak, liburua irakurri ez dutenak eta irakurriko ez dutenak: “Nolatan eseri zara tipo horri buruz idaztera” esaten didate. Horrek bai afektatzen didala.

Agian, galdera askori erantzuteko gogorik eta ahalmenik ez dago herri honetan.

...eta gainera, galderak eta erantzunak ez dituzten horiek zu pertsona horrekin [Onaindiarekin] identifikatzen zaituzte. Hala egiten dute. Oso jarrera infantila da. Jarrera hori medio ezin genezake Haur besoetakoa [Jon Miranderen nobela] irakurri, protagonista pederasta delako. Eta joan den mendeko maisulanik handienetakoa da. Ezingo genuke Te doy mis ojos filma ikusi ere [Icíar Bollaín-en filma, tratu txarrei buruzkoa]. Haatik, nik ere egin niezazkioke tratu txarrak norbaiti. Esan nahi dut, Mario Onaindia horientzat putaseme bat da, baina ez badugu gehiago ezagutu nahi... Ez badugu esaten azken finean denok putasemeak garela. Ez bagara hortik hasten...