Aiatolen lurraldeko “gurutzatuak”
- Etsita daude Esfahan hiriko armeniarrak. Aldaketa noiz iritsiko, hautagai erreformazaleari eman zioten bozka 2009an. Baina aldaketarik ez dator, eta gutxitzen doa, azkar eta etengabe, Iranen 400 urte bizirik iraun duen komunitatea.
“Armeniarrok musulmanak bezala bizi gara Iranen. Igandetan lan egin behar dugu, Lege Islamikoen menpe gaude”, dio Esfahango unibertsitateko ikasle honek. Debekuak debeku, Eguberriak eta Aste Santua “behar bezala ospatzen” uzten die Gobernuak. Antza, nolabaiteko tolerantzia erakusten du, oraindik ere, Irango autoritate nagusiak.
Julfa Berriko kaleek dozena bat eliza ezkutatzen dituzte, bai eta armeniar erizain eskola, eta Lehen eta Bigarren Hezkuntzako armeniar ikastetxeak. Aldi berean, armeniar genozidioaren urteurrena oroitzeko afixak ohikoak dira jatetxe eta dendetan. Emakumeek derrigorrezkoa dute beloa, jakina, baina askoz ere kolore biziagoez estaltzen dute ilea.
Zalantzarik gabe, armeniar identitatearen bihotza Esfahanen, eta Iran osoan, Vankeko katedrala da. XVII. mendean eraiki zuten iparraldetik etorritako armeniarrek. Irandarrek diote Otomandar Inperiotik ihesi iritsi zirela; armeniarrek, aldiz, esaten dute euren jatorriko herria (Julfa) suntsitu eta indarrez ekarri zituztela pertsiarrek. Edonola, denak bat datoz gauza batean: hona iritsitako armeniarrak (150.000 inguru) zetazko oihalen artisautzan eta arkitekturan bikainak ziren.
“Gure arbasoen herria, Julfa, Najitxevanen dago gaur egun, Azerbaijanen menpe. Ehunka, ia mila urte zituzten hilobiak eta elizatxoak suntsitu dituzte, ez omen da ezer gelditzen”, kexu da Tigran pentsioduna. Armeniarren eta azerien arteko gatazka amaigabeak berebiziko hondamendia sorrarazi du bi aldeetan. Tigranen herrikideek garbiketa etnikoari ekin zioten Kaukasoko Nagorno Karabajen 90eko hamarkadan (ikus Argian, 2097. zenbakian). Antza, azeriek eredu bera jarraitu dute Najitxevango eskualdean.
Tamalez, Julfa Berriaren “urrezko” urteak ere joanak dira. Iraultza Islamiarra 1979an nagusitu ondoren, Esfahango armeniar diaspora nabarmen hasi zen jaisten. Armeniar askok AEBetara, Kanadara eta Europara jo dute jada. Julfa Berrian gelditzea erabaki dutenak Armeniari begira bizi dira. Roland dugu horietako bat: “Etsita nago Gobernu honekin eta gutxitan jarraitzen dut Irango aktualitatea. Nahiago ditut Armeniako satelite bidezko albistegiak aiatolen propaganda baino”, kexu da frantses irakasle hau. Etxean Yerevandik ekarritako koinaka duela dio, begi-keinu batez. Horixe bere desafioa hainbeste gorroto dituen aiatolei.
Julfa, zuen arbasoen herria, txikitu ostean, komunitate osoa hartu eta Julfa Berrira ekarri zuen Sha Abbas enperadoreak XVII. mendean. Zergatik?
Batetik, armeniarrok nekazari nahiz artisau bikainak izan ohi gara. Bien gabezia zegoen orduko Iranen, eta Sha Abbasek pentsatu zuen herrialdeko ekonomia bultzatu zezakeela horrela. Bestetik, Iran (Pertsia orduan) zetaren ekoizle handia zen. Armeniarron trebeziaz, otomandarrak zetaren merkatutik at utziko zituelakoan zegoen enperadorea.
Dena ekonomia hutsagatik, beraz?
Funtsean bai. Enperadoreak Pertsia Erdi Arotik atera eta XVII. mendera eraman nahi zuen. Kristauak garenez, armeniarrok zubi-lana egin genezakeen Mendebaldeko potentziekin, batez ere Indiako zetaren negozioan murgiltzen ziren herrialdeekin. Nolanahi, bazegoen ekonomikoa ez zen faktorea: Abbasek safaviden fanatismoa leundu nahi zuen gure bidez.
Zenbat armeniar daude Iranen?
XX. mendean milioi bat armeniar ei zeuden; gaur egun, 200.000 baino ez. Kopurua azkar eta etengabe ari da jaisten. Talde handiena Teheranen dago, 60.000 dira. Esfahangoa komunitate historikoa den arren, 8.000 besterik ez gara.
Zerk bereizten zaituzte Irango gainerako nazioengandik?
Oso herri txikia gara. Azeriak, esaterako, hogei milioi inguru dira Iranen, kurduak zazpi milioi, balutxeak bi… Hein batean, gure biziraupenaren sekretuetako bat herri txikia izatea izan da, Teheranentzat ez baikara inoiz mehatxu izango. Horri esker, gure eliza eta elkarteak izateaz gain, eskolak eta argitalpenak ere baditugu Iranen.
Eta gainontzeko armeniarrengandik?
Amerikan eta Europan bizi diren armeniarren arbasoek Anatoliatik ihes egin zuten XX. mende hasieran, turkiarrek genozidioari ekin ziotenean. Mendebaldeko armenieraz hitz egiten eta antzinako alfabetoz idazten dute; izan ere, Anatolia, ekialdeko eskualde hari, “Mendebaldeko Armenia” deitu ohi diogu. Iranen, ordea, ekialdeko armenieraz mintzo gara, egungo Armenia, Georgia eta Errusian erabiltzen den hizkuntzan. Baina azken herrialde horietan ez bezala, guk antzinako alfabetoa erabiltzen dugu idazterakoan. Ekialdeko hizkera eta Mendebaldeko alfabetoa “nahasten” ditugun armeniar bakarrak gara.
Ez al da Julfa Berria armeniar ghetto hutsa bilakatu?
Musulmanengandik banatuta bizi gara, gure kultura zaintzearren. Gure gizartetik kanpoko harreman oro komertzialak dira, ez besterik. 400 urtez bizi izan gara hemen. Zaila izango den arren, gureari eusten saiatu behar dugu.
Herriko elkarte eta eragileek antolatzen dute Olentzero eta Mari Domingiren etorrera Irunen, sorreratik. Goizetik gauera jakin dute udalak hartu duela ekitaldiaren jabetza eta beraz, ekitaldiaren inguruko azken erabakiak haren gain geratu direla: “Udalari eskatzen diogu... [+]
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.
Pertsona nagusiekin edo aniztasun fisiko eta neuronalak dituzten pertsonekin lanean zaudenean, dugun gizartean gaitasunaren ideiak espezie bezala asko mugatzen gaituela ohartzen zara. Hau da, dugun sistemak gauzak modu espezifiko batean egiteagatik jartzen zaitu balioan, eta... [+]
Idatzi nahi nuen gabonetako argien alde, eta urteroko ohitura bilakatu aldarrikatzea, kaleak argitzen dituzten aro honetan, espazio publiko apain, alai eta gozagarri bat, klase ikuspegitik. Baina, noski, espazio publiko epelak ere bai, zenbait gazte liburutegietan liburuak... [+]
Barkatu hariztiak, artadiak, zumardiak, lertxundiak, lizardiak, haltzadiak, gaztainadiak, urkidiak, gorostidiak, sagastiak, pinudiak eta zuhaitzen elkarte guztiak, baina, gaur, pagadiak du hitzordua negu-mugako ospakizunak direla eta.
Errazagoa egiten zait negu-mugako... [+]
Badator Euskaraldia, berriz ere. Urte berriko udaberrian izango da oraingoan, antza. Dagoeneko aurkeztu dute eta, egia esanda, harritu egin nau; ez Euskaraldiak berak, ezpada beraren leloak: Elkar mugituz egingo dugu.
Irakurri edo entzun dudan lehenengoan, burura etorri zait... [+]
Ildo beretik dator Eusko Jaurlaritza berriaren politika. Hitzak bai, baina ekintzak ez dira argi ikusten Pradalesen gobernuak aurkeztutako aurrekontuan.
Ekimena abenduaren 28an egingo da Iruñeko Baluarte plazan. Goizeko 11:00etan ipuin irakurketa antolatu du Yalak La diverxa Cris ipuin kontalariarekin eta, ondoren, 12:00etatik aurrera, BDZ (Boikota, Desinbertsioa eta Zigorra) ekimenak antolatuta egingo da irakurketa.
Sistema kolonial kapitalista heteropatriarkala auzitan jartzen eta borrokatzen denean, gupidarik gabe erasotzen du bueltan. Eskura dituen tresna guztiak erabiliz, instituzioak, medioak, justizia, hizkuntza, kultura, indarkeria... boterea berrindartzeko, sendotzeko eta... [+]