Ehorzletzan


2009ko abenduaren 17an
Kakahuatak fruitua lurpean ematen duela ederki jasotzen du bere abizenean, Arachis hypogea. Non arraiotik, ordea, Arachis izena? Genero honek grekoko “arakos-arakis” omen du iturri. “Arakis” hau aixkol edo ilar bat (Lathyrus amphicarpus) izendatzeko izena dute Mediterraneo urrun hartan. Eta zein da uztarri berean lotzen dituen hedea? Biek ala biek fruitua lurpean ematea, omen... Europarrek aixkola ezagun eta Ameriketan antzeko jokaera zuen landare berria topatzean ezaguna zutenaren izenetik tiraka izendatu ezezaguna, agidanean.

Kakahuata da lorea ernaldua lurperatu eta fruitua han, ilunpean hazten dutenetan ezagunena, baina bateren batzuk badira bai. Jokabide xelebre hori duten landareetan nik ezagutzen ditudan gehienak lekadunen familiakoak dira. Ditxosozko kahauataz gain, zalkea edo zuhain-zalkea (Vicia sativa) eta genero bereko Vicia anphicarpa, aixkolak (Lathyrus sativus eta Lathyrus cicera), aitatutako Lathyrus anphicarpus, ilar usainduna (Lathyrus odoratus) eta Lathyrus aphaca, gure artean izen ugari duena: astailarra, manukilarra, txintxirria...

Ez dut ulertzen familia honen ehorzle izaera hori. Dakienak azal beza. Nire ustez bere duen beste ezaugarri bati lotuta letorke: lekadunak eta bakterio batzuk uztartzen dituen tratua. Landareen elikagai nagusienetakoa nitrogenoa da. Hau airean ugaria da, baina lurrean eskasa. Bakterioak sustraietan itsatsi eta aireko nitrogenoa zain eran jartzen dio trukean izerdi gozotik emango dionari. Aberastutako lur hori beste inork probestu ez dezan, bertan bere ondorengoak sortuko dituzten haziak uzten ote dituzte lekadun lur-emaileok? Ala, haziak ernatu ordurako bera lagundu duten bakterio berak, kasta berekoak traturako zain izateko esperantzetan sartzen ditu bere zainen artera? Asmazank!

Txerrien uxarketa-bazka ederra izan dira lurpeko haziok. Txerrien eta zerrien. Gure elikaduraren historiaren jakitegian eta mandioan aparteko apala dute lekadunek. Egun oraindik ere apal horretan ditugun baba handi, baba ttiki beltz eta zuri eta ilarrekin batera goragoko lurperatzaile horien leketako aleek ere makina bat puzker eta putz sortuko zuten milaka urtetan. Ehunka gutxi batzuk besterik ez daramatzate apal horretan babarrunek, ustel egiten duen gure ustean geureenak badira ere. Purrut... 

Azkenak
Urtarrila, intxaurrondoaren loaldia

Kolore morez margotu dut urteko lehen hilabetea, sormena, irudimena, jakintza eta espiritualitatearen kolorez.


2025-01-06 | Jakoba Errekondo
Elkarren beharra bizitzeko

Lagun txiletar batek bere herriko istorio bat kontatu dit, eta ahoa bete inplante utzi nau. Han “quintral” esaten dioten landare batena da, Tristerix corimbosus. Txile eta Argentina hegoaldeko baso epeletan bizi da, eta gure lurralde epeletan hazten den mihuraren... [+]


2025-01-06 | Garazi Zabaleta
Trebatu elkartea
Lehen sektoreko erreleboa bultzatzeko egitasmoa Gipuzkoan

Urteak daramatza martxan Ipar Euskal Herrian Trebatu elkarteak, laborantzan proiektua abiatu nahi duten pertsonek aurrez trebatzeko aukera izan dezaten. Ipar Euskal Herriko proiektua eredutzat hartuta eta ideia berari tiraka, Gipuzkoan ere izen bereko elkartea sortu dute aurten... [+]


2025-01-06 | Nagore Zaldua
Itsas-bare kantauriarra
Ohartarazpenaren artelanak

Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]


LAB: “Klase elkartasunaren oinarrizko printzipioa da langile migranteei harrera egitea”

Botere sindikalaren inguruko bigarren azterlana argitaratu du Ipar Hegoa fundazioak. 2016an argitaratu zuen lehena eta, beraz, orain 2016 eta 2023 arteko eboluzioa ikus daiteke. Ondorio nagusien berri emateko prentsa agerraldia egin dute ostiral honetan LABeko koordinatzaile... [+]


2025-01-03 | Leire Ibar
Etxegabetzeko arriskuan daude bi familia Burlatan

Burlatan, Nafarroan, bi familia euren etxeetatik kaleratuak izateko arriskuan daude. Iruñerriko Etxebizitza Sindikatu Sozialistak azaldu duenez, familia bat putre-funts batek bota nahi du, alokairu kontratua berritzea ukatu diolako; beste familia, berriz, etxejabeak bota... [+]


WordPress-en formularioak sortzeko Ninja Forms plugina euskaratu du Iametzak

WordPress-en formularioak sortzeko Ninja Forms pluginaren euskaratzea utzita zegoela ikusita, Iametzak bere gain hartu du itzulpena eguneratzeko lana.


Analisia
2025ean etxebizitza zer?

Urte berria hasi dugu, baina etxebizitza arazo oso potoloa bihurtu zaigula aspaldi honetan, hori ez da berria. Hala ere, azkenaldian zabaldu diren datuak ikusita, 2025a mugarri bat markatzekotan dela esan daiteke, eta iragar ezinak diren ondorio sozial eta politikoak antzeman... [+]


Boli Kosta: Frantziako armada kanporatzen duen zazpigarren estatu afrikarra

Joan den asteartean, hilaren 31n, Boli Kostako presidente Alassane Ouattarak iragarri zuen bertan behera utziko zituela Frantziarekiko harreman militarrak. Horren ondorioz, datozen asteetan 1.000 bat soldadu frantses atera beharko dira herrialdetik.


2025-01-03 | Leire Ibar
2025etik aurrera, Hego Euskal Herrian alokairuak gehienez %2,2 igoko dira berritzean

Espainiako Estatistika Institutuak erreferentziazko indize berria argitaratu du urtarrilaren 2an. Horren arabera, alokairuen prezioak gehienez %2,2 garestitu ahalko dira urtean. Indize hau 2023ko maiatzaren 25ean indarrean sartu zen Etxebizitza Legearen ondorio da, eta data... [+]


2025-01-03 | Gedar
Pertsona afroamerikar bat kolpeka erail dute kartzelariek AEBetako espetxe batean

Hiru funtzionariok jipoitu zuten Robert Brooks, eskuak bizkarrera lotuta zituela. Hurrengo egunean hil zen, eta autopsiak dio asfixia izan zela heriotzaren kausa.


2025-01-03 | ARGIA
Surf irakasle batentzat 85 urteko kartzela zigor-eskaera, adin txikikoei sexu gehiegikeriak egiteagatik

Gipuzkoako Fiskaltzaren ustez, 40 urteko irakasle hondarribiarrak 9 eta 17 urte arteko hamaika adin txikikori sexu gehiegikeriak egin zizkien 2011 eta 2021 urte artean. 2021ean kartzelatu zuten, bere sei ikaslek salaketa jarri eta gero.


2025-01-03 | Jon Torner Zabala
Espainiako Pilota Federazioa
“Eskura dauzkagun lege-erreminta guztiak baliatuko ditugu Espainiaren eskubideak babesteko”

Askok espero zuen moduan, Nazioarteko Pilota Federazioak Euskadikoa onartu ostean eskubide osoko kide gisa, Espainiako kirol-erakunde, alderdi politiko edota hedabideek erabakiaren aurkako oldarraldia hasi dute, nork beretik presioa eginez. Ostegunean, Espainiako Pilota... [+]


Eguneraketa berriak daude