90 urte bete ditu Euskaltzaindiak. Ia mendea egin duen honetan, orainari eta geroari begira jarri gara.

Andres Urrutia euskaltzainburuaren ahotik entzun dugu nora begira dagoen erakundea, non duen jomuga. Internet eta egitasmo bidezko funtzionamendua entzungo dizkiozue hitzetik hortzera Urrutiari. Gizartearen beharretatik urrun ibili fama du erakundeak, erabakiak motel hartzearena. Topikoak omen, eta topikoak baino errealitatea ongi ezagutzen ez duenaren pertzepzioa dela dio euskaltzainburuak, samin puntuarekin. Beraz, lanak azkarrago egin eta emaitzak sarean zintzilikatu.

Euskaltzaindiak azken urteotan hartu duen konpromisoetako bat horixe izan da, barne funtzionamendua aldatzea, horrek lanen abiaduran eragina izango duelakoan. 1970. urtean, Luis Villasante euskaltzainburuak lan moldea aldatu zuen; ordura arte urtean behin biltzen ziren osoko bilkuran euskaltzainak eta hainbat urgazle. Villasantek batzordeak jarri zituen abian. Batzorde bakoitzak lan ildo bat zuen eta hilean behin edo bi hilean behin elkartzen ziren. Azken urteotan emandako jauzia bestelakoa da. Osoko bilkura eta batzordeak mantenduz egitasmoak sortu dira, alegia, lan zehatz bakoitza lantalde batek hartu du eta egunero ari dira horretan lanean. Hau da, profesionalak dira egitasmoetan lanean ari direnak. Egitasmo bakoitzaren buru euskaltzain bat da. Erabakitzeko ahalmena berriz, batzordeek dute subiranotasun hori osoko bilkuraren eskutik jaso dutelarik.

Ondorioa bistakoa da, lanak agudo egiten dira eta emaitzak lehenago datoz. Urrutiak hala dio: “Oraintxe ari gara buru-belarri egitasmoen sistema honekin. Egitasmoek eta teknologia berriek, konbinatuta, ematen dute bidea arinago, errazago eta eskuragarriago izateko gizartearen aurrean eta euskalgintzaren aurrean”. Egitasmoen funtzionamendua kontuan hartuta ari dira egiten esate baterako ondoko lanak: Orotariko Euskal Hiztegia, EEBS (Egungo Euskararen Bilketa-lan Sistematikoa), Euskaltzaindiaren Hiztegia, Lexikoaren Behatokia...

Euskalgintzaren behatokia

“Alfer-alferrik ariko da Euskaltzaindia baldin eta ez badaki euskalgintzaren barruan zer dabilen”. Euskaltzainburuak sinergiarako egiten duen deia da. Erakundeak baditu harremanak euskalgintzako hainbat elkarte eta eragilerekin, hitzarmenak eginak ditu, baina ez dago ezer egituratua. Euskaltzaindiaren nahia da harreman hori sistematizatzea eta aldiro euskalgintzak erakundeari termometroa jartzea. Esate baterako, normatibizazioaren ikuspegitik erakundeak jakin nahiko luke ea hartutako erabakiak egokiak diren ala ez, bide onetik doan ala ez. Normatibizazioaz gaindi, euskararen normalizazio bidean elkarlanerako behatokia osatu nahi du.

Euskararen Historia Soziala

Soziolinguistikaren alorrean, Euskaltzaindiak orain arte esku artean izan duen proiekturik asmo handikoena da Joanes Etxeberri egitasmoa. 2007ko irailean jarri zen abian lantaldea, Mikel Zalbide euskaltzainaren zuzendaritzapean. Joseba Intxausti zuzendari orokorrak honela definitu du lana: “Historia sozialaz dihardu; hortaz, ez da Linguistika edo Filologia, ez da Soziologia soila: gizarteko historia egin nahi du eta iraganetik denboran zehar datozen edukiak bilatu behar ditu, ikertu, ordenatu, aurkeztu eta hedatu”.

Azpimarratzeko beste egitasmo bat Euskararen Herri Hizkeren Atlasa da. 1987tik 1992ra bitartean Euskal Herriko 145 herritan grabaketak egin zituzten, eta laster atlasaren lehen bi argitalpenak plazaratuko dituzte.

Koldo Mitxelenaren gidaritzapean hasitako Orotariko Euskal Hiztegiaren lehen argitalpena 1987an egin zuten eta azkena 2005ean. Oraintsu jarri dute osorik sarean. Hemendik aurrera eguneratzen joango dira. Hiztegi Batua ere ez da bere horretan geratuko, orain dituen 20.000 hitzetatik 40.000rako jauzia egingo du. Hurrengo pausoa Euskaltzaindiaren Hiztegia izango da, Hiztegi Batuko hitzei definizioak jartzea, euskara-euskara hiztegia, alegia.

Ingurukoei galdezka

Euskaltzaindiak inkesta egin du erakunde barneko kideen artean eta kanpoko, hau da, euskalgintzako kideen artean. Galdeketaren helburua da euskalgintzaren iritzia jasotzea, hots, gizarteak nola ikusten duen erakundea. Inkestaren emaitzen aurrerapena dago Euskaltzaindia. Ekin eta jarrai liburuan. Adierazgarria da ikustea nola erakunde barneko kideek eta kanpokoek oso antzeko iritzia duten Euskaltzaindiaz. Urrutiak hala dio: “Askok Euskaltzaindiaz hitz egiterakoan topikoetatik ihes egiteko zailtasunak izaten dituzte. Galdeketen emaitzetan badago konstatazio bat, barrukoek eta ingurukoek ikusten dute nondik nora doazen Euskaltzaindiaren lerroak eta ikusten dituzte argi-ilunak, jakina”.