Mintegia bukatuta, tripa zorriak genituela, mokadu goxoa eskaini zigun IMHk Makina Erremintaren Museoan. Partehartzaileok antolatzaileei mintegiaz gure iritzia emateko aukera izan genuen. Batek baino gehiagok hala adierazi genien: hitzaldi gehiegi, edo laburregiak behinik behin. Antolatzaileetako baten erantzuna: ados, asko eta laburrak jartzen ditugu enpresaria dugulako buruan, lanpetuta daudela diotelako eta egun osoko mintegia ez luketelako egingo. Enpresa erakarri nahi dugu eta asko kostatzen zaigu.
Enpresarekin baino hizkuntzarekin lotura zuzena zuen jende gehiago zegoen, egia. Dena dela, ale politak izan ziren. Batek baino gehiagok nabarmendu zuen Adegiko presidentea hara joan izana, lehen aldiz zegoen horrelako gune batean. Han zen baita ere Zamudioko ITP enpresako Giza Baliabideen zuzendaria, eta Xabier Erize Nafarroako Kutxaren ordezkari gisa, CAN euskararik gabe irudikatzen ez zuela.

Fagor Etxetresna Elektrikoak

Hamabost hitzaldietan enpresetako hizkuntza plangintza bat baino gehiago azaldu ziren. Horietako bat Abel Irizar Emun-eko hizkuntza aholkulariak aurkeztutakoa: Fagor Etxetresna Elektrikoak Kooperatiba Elkarteko plana. Xehetasunak kontatu baino lehen azaldu zuen nola hizkuntzen garapen iraunkorrean sinesten duen, hori guztia enpresen nazioartekotzeari lotuta. Zer da hizkuntzen garapen iraunkorra? Bada, ekologia enpresetara eramatea nolabait. Alegia, munduko espezieek ekosistema orekatua bilatzen duten bezala, hizkuntzek ekosistema soziolinguistikoa behar dute. Ikuspegi ekosistemikoaren arabera aniztasuna ona da, beraz, hizkuntza aniztasuna ona da. Hizkuntza guztien arteko oreka bilatu behar da, handiak eta txikiak direla tartean. Nola lortzen da oreka ingelesa edo gaztelania bezalako, eta euskara bezalako hizkuntzen artean? Menpeko hizkuntzei funtzio esklusiboak emanez. Hau da, gure kasuan euskaraz egin litekeen guztia euskaraz egingo genuke eta gainerako esparruak utzi funtzio globalagoetarako. Enpresak, gizarte erantzukizunaren ikuspegitik, neurri ekologikoak hartzen baditu zergatik ez hizkuntzarekin? Hizkuntzen garapen iraunkorra ona da enpresarentzat, langileentzat eta hizkuntzarentzat.

Europako 29 estatutan, 2.000 enpresa esportatzailetan, egindako ikerketaren berri eman zigun Irizarrek. Hizkuntzak ez jakiteak Europako ekonomian duen eragina aztertu zuten. Enpresen %11k aitortu zuen negozio aukerak galdu zituztela oztopo soziokulturalengatik, enpresa erdiek ez zeukaten hizkuntza estrategiarik eta hizkuntza kudeaketaren gaian gaizkien agertzen ziren enpresak britainiarrak ziren. Azken horiek elebakarrak ziren eta merkatu berrien aurrean (Txina, Errusia, Brasil...) arazoak zituzten.

Plantaz planta

Fagor Etxetresna Elektrikoak enpresak Euskal Herrian, Marokon, Polonian, Frantzian eta Txinan ditu plantak. Hamabi hizkuntza dituzte identifikatuta: euskara, gaztelania, ingelesa, poloniera, frantsesa, italiera, lonbardera, arabiera, marokoarra, amazigh, txinera eta wu. Hizkuntza nagusiak zortzi ziren, estatu hizkuntzak. Bederatzi hizkuntzatan funtzio defizita atzeman zuten. Bost hizkuntzek funtzio gehiegi betetzen zituztela ondorioztatu zuten: gaztelania, ingelesa, frantsesa, italiera eta txinera. Kontuan hartzeko sei hizkuntza zerrendatu zituzten: euskara, lonbardera, arabiera, marokoarra, amazigh eta wu. Hizkuntza errealitatea ikertuta hainbat jarraibide abiarazi zuten. Horietako batek planten arteko hizkuntza harremana zehazten du. Planta baten barruan lekuan lekuko hizkuntza, hizkuntza gutxitua lehenetsiko da. Bi planten arteko harremanetan lekuan lekuko estatu hizkuntzei funtzio gehiago emango zaizkie, ingelesa baztertuz. Adibidez, Euskal Herriko eta Poloniako planten artean dokumentu finkoak euskaraz eta polonieraz egongo dira eta ahozko komunikazioa gaztelaniaz edo polonieraz egingo da. Hiru edo planta gehiagoren arteko harremanetan ingelesa erabiliko da.

Beste batzuk ere berdin dabiltza

Bertako enpresetako esperientziak izan ziren gehienak mintegian, baina Jiri Nekvapil txekiarrak hango adibide bat ekarri zuen. Enpresak egoitza nagusia Alemanian du eta adarrak munduan zehar. Txekiako adarreko hizkuntza errealitatea gerturatu zigun. 2.182 langileak txekiarrak, eslovakiarrak eta poloniarrak dira, besteak beste. LINEE proiektuaren (Hizkuntza Kudeaketa Europa Erdialdeko enpresa multinazionaletan) arduradunak azaldu zuen nola nekez altxatzen duen burua txekierak alemanaren eta ingelesaren aurrean. Gogoratu dezagun txekierak 12 milioi hiztun dituela eta hizkuntza ofiziala dela Txekian.

Mintegian Internet bidez parte hartu zuen batek halako zerbait idatzi zuen: zein bitxia egiten den txekiarren hitzetan entzutea guri gertatzen zaigun gauza bera.

Patata beroa itzultzaileentzat

Nazioarteko enpresen esperientziak ez ezik bertakoenak ere entzun ahal izan genituen. Horietako bat Bilboko Doble sentido komunikazio agentzia izan zen. Agentzia horrek euskaraz eta gaztelaniaz egiten du lan. Izaskun Aranbarri enpresako kideak azaldu zigunez, beraien apustua elebidun izatea da. Testuingurua azaltzeko adibide bat jarri zigun: Bizkaiko komunikazio agentzien elkarteak argitaratzen duen La Revistak enpresei eskatu zien iragarki bat egiteko euren burua promozionatuz. 49 gaztelaniaz egin zituzten eta bi ele bitan. Aranbarrik hainbat elementu nabarmendu zituen hizkuntzen kudeaketa azaltzeko.

Bata: gauza bat da lana ondo egitea eta bestea da balio erantsia ematea. Esate baterako, urari buruz egindako iragarki batean Axularren pasarte bat jarri zuten.

Bigarrena: hizkuntza batean baino gehiagotan lan egiteak esan nahi du hizkuntza horiek oso ondo menperatu behar direla. Aipatu zuen, adibidez, ingelesa edo alemana jatorrizko hizkuntza duen norbait lan taldean izatearen abantaila.

Hirugarrena: itzulpenaren gaiak hautsak harrotu zituen ikastaroan. Aranbarrik aitortu zuen ia beti gaztelaniazkoari euskarazkoa egiten ibiltzen direla eta ez dela batere erraza, itzulpen soilak ez duelako askorako balio. Esate baterako, nola eman euskaraz “Vale no es lo mismo que ya te vale”?. Gaztelaniazko mezua sortu duenak patata beroa jarri du itzultzaileen eskuetan. Beste adibide batek ageriagoan jarri zuen itzulpenaren arduraren gaia. Sarean parra-parra zabaldu den “ehiztaria” atera zuen mahai gainera partehartzaile batek. Hau da, arropa denda batean “cazadora” hitzaren itzulpen gisa agertu da “ehiztaria”. Irribarrea sumatu zitzaigun gehienoi, baina parte-hartzaileak segituan esan zuen: “Denok barre egiten dugu ‘ehiztaria’ hitza ikusita, baina guk nola itzuliko genuke?”. Parte-hartzailearen bigarren galdera: “Nor da ‘cazadora’ euskaraz ematearen arduraduna? Itzultzailea? Nola itzuli ‘Just do it’ esamoldea? Mezu kulturala osatu du, hizkuntzari lotua, hobeto esan, batzuetan hizkuntzari iltzatua”.

Izaskun Aranbarrik bezero pribatua eta publikoa bereizi zituen. Bezero partikularrek publizitatea gaztelaniaz egiteko eskatzen dute eta horrelakoetan Doble sentido agentzia bera ibiltzen da ele bitan egitearen onurak azaltzen. Erakunde publikoek berriz, bi hizkuntzetan eskatzen dute, baina gaztelaniazkoa ematen diete komunikazio agentziei. Patata beroa itzultzaileek dute, ea nola itzultzen/ematen duten euskaraz gaztelaniaz sortua.

Inork galdetu ez bazuen ere Aranbarrik aurrea hartu eta zera esan zuen: “Ez zarete ausartuko galdetzen, baina badakit buruan hauxe duzuela: ‘Zer dela eta dauka agentziak izena gaztelaniaz?’ Bada agentzia sortu zenean izen hori hartu zuelako. Euskara lanean txertatzearen kontua geroago etorri zen, zuzendaritzak hala erabaki zuelako. Markak enpresa munduan duen garrantzia kontuan hartuta izena ez aldatzea erabaki genuen”.

Euskara hutsez eta ele bitan

Fagor Arrasate Kooperatibak 500 langile ditu Arrasaten, Markinan, Donostian eta Txinan. %80k euskara badaki, gazteak alfabetatuak dira eta helduak berriz ez. Hamaika urte dira euskara planak abian direla kooperatiban. 2005ean euskara batzordeak proposamen bat egin zion Kontseilu Errektoreari. Helburua ondokoa zen: euskara zekitenek idatzizko oharrak (paperekoak eta e-postak) euskara hutsean jasotzea eta elebakarrek euskaraz eta gaztelaniaz jasotzea. Kontseilu Errektoreak onartu egin zuen proposamena eta egitasmoa martxan jarri zuten. Hasteko, langileen euskara maila aztertu zuten eta ondoren bi talde sortu zituzten. Batzuek euskara hutsean jasoko zuten informazioa eta besteek ele bitan. Baina nola jarriko zuten abian egitasmoa, langileei ohartarazi gabe?, ohartarazita? Euskaldunei aukera emango al zitzaien informazioa ele bitan hartzeko? Azkenean denei mezu orokor bat bidali zitzaien komunikaziorako bide berria jakinaraziz eta argi utzi zitzaien taldez aldatzeko aukera izango zutela. Jarritako irizpideak betetzen ez zirenerako akuilu taldea prest izaten zen zegokionari gogorarazteko lan prozedura zein zen. Internet bidezko komunikazioan baino zailtasun gehiago aurkitu zuten nominekin. Nominarekin batera hainbatetan bestelako oharrak banatzen dituzte eta hizkuntza irizpideak mantentzean nekezagoa zen. Langile baten borondateari esker nomina guztiekin bi talde egiten dira eta horrela, bestelako oharrak euskara hutsez eta ele bitan banatzen dira.

Egitasmoa azaldu zuen Elias Zumaldek balorazioa egin zuen. Baikortzat jo zituen honako elementuak: komunikatzeko modu hori laneko gestio sisteman txertatu izana, arduradunek sistema betetzea, sistema betetzen ez denerako akuilu taldea egotea eta langileek talde batetik bestera igarotzeko aukera izatea. Zumaldek nabarmendu zuen lau bat langilek baino ez zutela eskatu euskara hutsekotik elebikora pasatzea. Ondorio ezkorren artean ondokoak aipatzekoak: lan bikoitza egin beharra, batzuek sistema ez errespetatzea, nominarekin banatutako oharrak prestatzeko lan dezente egin beharra eta alfabetatugabekoak ulertzeko zailtasunak izatea batzuetan.