Erromatar Inperioaren “erorketa” esplikatzeko hainbat teoria azaldu izan dira denboretan zehar. Batzuen ustez, zibilizazio oro bezala, Erromak azkeneko mendeetan gainbehera egin zuen, nola lorea ihartzen den. Bestetik, badaude diotenak bat-bateko suntsiketa izan zela hura, nola gehiegi puztutako burbuila lehertzen den. Bukatzeko, trantsizio modu bat egon zela defendatzen dutenak daude. Hau da, erromatarrak ez zirela erabat joan. Izan ere, haien bidez zabaldutako kulturak gaur arte iraun duela esan liteke: arkitekturak, hizkuntzak, hiri ereduak... “Mendebaldea” bezala ezagutzen duguna, azken finean.

Euskal Herriari dagokionean, bagauden matxinadak eta gero, Tolosako bisigodoek Pirinioak gurutzatu eta erreinua sortu zuten. Baskoiek botere berriaren kontra egin zuten arren, badirudi hauen eredu germaniarra kopiatu zutela –Arabako Aldaietan aurkitutako aztarnak dira horren testigu– eta atzean utzi zutela, landa eremuan behinik behin, latinizazio prozesua. Aldiz, ematen du Iruñean erromatar tradizioak jarraitu zuela eta apezpikua zela bertako Elizaren eta agintearen buru.