Eskola jartzeko, Eusko Jaurlaritzak bi baldintza hartzen ditu kontuan: ume kopurua –2 eta 6 urte bitartean 12 ikasle– eta udalaren inplikazioa. Eskola urtetan martxa onean mantentzeko ere, gurasoen eta udalaren elkarlana ezinbestekoa da. Berrobin ospatuko da aurtengo Eskola Txikien eguna. Beti egon da eskola bertan: garai batean gaueskolak ematen ziren udaletxean, eta duela 50 urte jarri zen eskola zaharra. Baina oraingo eskola ederra egiteak izan zituen lanak ez ditu ahaztuko bertako alkate Jon Jauregik: “Orain 18 urte, eskola zaharra txiki gelditzen zela ikusi zuten eta gurasoak borrokan hasi ziren berria lortzeko. Nik alkatetza hartu nuenerako, orain dela hamar urte, borroka hori bazegoen. Nik ere ume txikiak nituen, eta garbi neukan herri txiki bateko zutabeetako bat hori dela, eskola txikirik gabe herriak hiltzera doaz. Kargua hartu aurretik Hezkuntza delegaritzara joan ginen, Mari Karmen Marin zegoen orduan, eta berarekin konpromisoa hartu genuen berria egitekoa: Udalak jarri zuen lurra, eta eurek eraikina”. Gurasoek eta Udalak konpromisoa hartuagatik, erakundeekin tematu behar dela aitortu du: “Zortea izan genuen Mari Karmen Marinekin. Politikan antzematen da nork ematen dituen benetako pausoak eta nork ihes egiten duen. Asko kosta zen akordioa lortzen. Hamar urte dira eskola berria hitzartu genuela, eta handik lau urtera-edo hasi ziren obrak. Duela bizpahiru urte bukatu zen eskola”. Emaitzarekin harro daude: “Berri-berria dago: jangelarekin, kirol azpiegiturekin, haurreskolarekin...”.
 
Udalaren eta herritarren helburua da, bizitza herrian egitea, eta horretarako pieza bat gehiago da eskola. Horregatik, herriaren beraren garapena planteatu behar du Udalak eskolarekin batera, Jauregik kontatu duenez: “Berrobin 605 biztanle ditugu. Duela hamar urte markatu genuen herrirako zer nahi genuen: gazte jendea bertan gelditzea eta kanpotik ere etortzea. Eta horretarako zimenduak ziren eskola, zerbitzuak... Etxebizitza tasatuak eta babes ofizialekoak bultzatu ditugu, eta lortu dugu 50 bikote geratzea: bertako jendea asko, eta kanpotik ere etorri zaizkigu. Apustua egin behar da, eta garbi genuen eskola txikia bizirik behar zela: bikoteek erraztasunak bilatzen dituzte biek lan egiten dutelako, eta behar duzu jangela, behar duzu haurtzaindegia, eta hori ez baduzu herrian...”. Hurrengo 10-15 urtera begira daude orain: “Arau subsidiarioak ere berrikusi ditugu eta 150 etxebizitza berri egiteko aukera ikusten dugu. Beste 100 familia gehiago izango ginateke, eta Berrobiko eskolan 100dik gora ume”.
 
Udalak eskolaren mantenua bere gain hartu behar du, baina Berrobiko alkateak garbi du: “Herri txiki bateko Udalak apustu hori egin behar du eta gainean egon, falta diren hutsuneak betetzeko”. Asko sumatzen baita eskola herrian: “Udaberritik aurrera ume jende guztia jolasean ikusten duzu plazan eta oso pozgarria da. Udaletxera ere aldian behin etortzen zaizkigu galderak egiten, diapositibak eta hitzaldiak eskaintzen dituzte... Eta batik bat euren arteko laguntasuna bultzatzen da. 12 urtetik aurrera Tolosara jaisten direnerako, euren arteko laguntasuna indartuta dute. Txiki-txikitatik behera eramaten badituzu, hilabete mordo bat herritik kanpo egiten dituzte, eta harreman hori galdu egiten da pixka bat. Guk harreman hori eta herri giroa indartu nahi dugu”.
 

Indarrean den mugimendua

Eskola jartzea gero eta herri gehiagotan planteatzen dela azaldu du Izaskun Karrerak, Gipuzkoako Eskola Txikietako Gurasoen Koordinadorako lehendakariak: “Pedagogikoki demostratuta dagoelako eskola txikien eraginkortasuna. Guraso zarenean, edo uzten duzu dena irakasleen eskuetan edo hasten zara aztertzen zer nahi duzun eta zer ez. Edo bestela herriarekin ahazten zara eta bidaltzen duzu haurra mundu osoak bidaltzen duen tokira. Hausnarketa hori guztia gaur egun guraso gehiagok egiten dute”. Herri txikietara kanpotik etorritako jendeak bertan bizimodua egitea klabea dela dio: “Herriaren aldeko apustua garbi daukate bertakoek, kanpotik bizitzera joan garenok garbi edukitzea, hori da garrantzitsua. Orain herrietara bizitzera doana ez doa merkeago delako etxea, beste mila gauzen bila doa. Nekazal ingurua, eta horrekin lotutako guztia, tartean eskola. Bestela ez dago bizirik”.
 
Eskola txikietan mugimendua badago bai gurasoen, irakasleen eta ikasleen artean. Elkarlanean ari dira aurrera egiten, Ixabel Lakuntzak, Eskola Txikien koordinatzaileak kontatu duenez: “1988-1989 ikasturtean eskola txikiak elkartzen hasi ziren. Gurasoak alde batetik duintasuna aldarrikatzeko eta irakasleak, euren bakardadetik ateratzeko. Geroztik biltzeko eta elkarrekin lan egiteko ohitura mantendu dugu”. Irakasleentzat formazio mintegiak –ikus Elena Laizen elkarrizketa– eta zuzendarien mintegiak egiten dituzte, eskolako arazoei denen artean irtenbideak bilatzeko. Eskola txikietako ikasleek beste herrietakoekin kirol topaketak, egonaldiak, bloga eta abar egiten dituzte, elkar ezagutzeko. Eta irakasle eta gurasoentzat topaketak egiten dituzte urtero, adituen hitzaldiak jasotzeko eta esperientziak trukatzeko. Eskolek elkarlanean hainbat lan egin dituzte, adibidez, hezkuntza proiektua. Proiektua elkarren artean lantzen duten arren, ondoren eskola bakoitzak bere egoerara egokitzen du.
 

Txikiaren logika: ez gara berdinak

Gurasoek oso harreman estua dute irakasleekin, umeak hezterakoan. Eta herrian falta diren zerbitzuak lortzeko egiten dute lan. Izaskun Karrerak dioenez, “herri txikietan baserritar gutxi geratzen da, zoritxarrez. Herri txikiak ez dira lehen zirena, eta herri handien beharrak ditugu. Igeldon konturatu ginen goizeko zaintza jartzen ez bagenuen haurrak Donostiara joango zirela. Ludotekarekin berdin, beharraren arabera joaten zara jartzen”.
 
Beharrak herri eta eskola handienak dituzte, baina txikiek badituzte euren ezaugarriak, Ixabel Lakuntzak bereizi duenez:
“Gu behin ere ez gara iristen kopuruetara, ezertarako”. Horregatik, beste logika batekin bilatu behar dituzte irtenbideak, Karrerak esperientziaz dakienez: “Ludoteka martxan edukitzeko, adibidez, egunero guraso bat egoten da begirale. Ez gara inoiz berdinak izango, desberdin antolatzen garelako. Zerbait behar dela? Bada gure artean antolatzen gara”.
 

Handiengan pentsatuta egiten da legea

Eusko Jaurlaritzako Eskola Txikien Batzordeko kide dira Karrera eta Lakuntza, eta bertan erakundeei euren beharrak ikusarazten saiatzen dira. Lakuntzak sistemaren kontraesanak agerian jartzen ditu: “Onerako eta txarrerako, dena egiten da eskola handiengan pentsatuta. Eskola txikietara agian bidali dituzte 18 ordenagailu, dauden ikasleak baino gehiago kasi”. Batzordearen lorpenak ere kontuan ditu: “Eskola mapan eskola txiki izena agertzea izan da lortutako gauza bat. Edo irakasleen egonkortasuna mantentzeko, eskola txikiek aukera dugu ordezko gisa dauden irakasleak bertan gelditzeko. Horrela ziurtatu daiteke irakasleen %50 ez dela aldatuko”. Baina denbora osoan arreta deitzen jardun behar dutela salatu du: “Kontuan hartu behar dute eskola txikiek berezitasun batzuk dituztela, eta egiten duten gauza guztietan egon behar luke aparteko zehaztapen batek, eskola txikietan zer edo nola egin dioena, DBHrako bereizten duten bezala”. Eskola txikiek behar bereziak baitituzte, batez ere formaziokoak: “Irakasle pila bat pasatzen da eskola txikietatik, eta irakasle horiek denak bi-hiru adin nahastuta nola lan egin ikasi behar dute eta formazio bat aldarrikatzen dugu. Badaukagu (Elena Laizek ematen duena), baina erabat koiunturala da, eta nahi dugu formazioaren beharra onartzea eta egonkortzea. Unibertsitatean ere azaldu dezatela nola lan egin behar den horrelako eskoletan. Eskola asko gara”. Karrerak borobil azaldu du administrazioaren aurrean duten sentipena: “Nik irudikatzen dut familia handi bat, eta txikitxoa hatza jasota, ‘hemen nago! hemen nago!’ esanaz. Hori gara gu”.