Gizon honek L’Aquilako lurrikara iragarri zuen
- Pioneroa ala handinahia? Giampaolo Giulianik bere izen ona arriskatu zuen martxoan L’Aquilako herritarrei gaztigatu zienean hilabete bukaeran sekulako lurrikara gertatzekoa zela. Hala suertatu zen, apirilaren 6an. Kointzidentzia besterik izan ez dela argudiatu dute sismologo nagusiek.
2009ko Aste Santuak kalbario mingarria ekarri du Italiako Abruzzo eskualdera. Erramu egun gauean milaka eraikinek jo zuen hondoa L’Aquila hiriburuan eta inguruko herrietan, 300 jende hilotz estaliz, milaka aterbe barik utziz eta ehunka urtetan eraikitako egiturak birrinduz, artelan preziatuak barne.
Hogei egun beranduago, L’Aquilatik mundura hedatzen diren albisteak eraikinen kalitate urriaz mintzo dira eta mafiak berreraikuntza lanak kontrolatuko dituenaren beldurraz. Kasik ez da aipatzen lurrikararen biharamunean egunkarien irakurleak harritu zituen berria: gizon batek aldez aurretik iragarria zuela L’Aquilako txikizioa... eta isilarazi egin zutela agintariek.
Apirilaren 6ko lurrikarari Giampaolo Giulianiren izena geratu zaio itsatsita betirako. Wikipedian begiratu (gaztelaniazkoan edo ingelesezkoan) edo gertakizunaren kronikak irakurri, beti dago paragrafo bat lurraren astinaldia gertatzekoa zela aurrez esan zuen Giulianirentzako. Jakina, ondoren aipatzen da sismologo nagusienen iritzian lurrikarak ezin direla aurrikusi, L’Aquilan gertatua kasualitatea izan dela.
Kontua da Giampaolo Giuliani ez dela nornahi. 62 urteko teknikari hau fisikako ikerketak burutzen dituen Gran Sassoko laborategian ari da. Gran Sasso mendi famatuaren inguruan, L’Aquilatik oso gertu, partikulen fisikazko, partikulen astrofisikazko eta astrofisika nuklearrezko esperimentuak burutzen dituzte 22 herrialdetako 700 zientzialarik lurpeko laborategi handietan. Bertan aritu da erretreta arte Giuliani, teknikari buru lanetan.
Otsailetik ari zen abisua ematen: martxoaren 29 inguruan lurrikara izugarria izango zela Abruzzo eskualdean. Kazetariei jakinarazi zien, Interneten zabaldu zuen, furgoneta hartuta bozgorailutik aritu zen herritarrei deika... Martxoaren 29an eta 30ean izan ziren ikarak, Richter eskalan 4ko mailarainokoak, jende asko ikaratu egin zen, baina ez zen hainbesterako. Abruzzoko agintariak haserretu egin ziren, epaile batek Giulianiri Internetetik kendu arazi egin zion informazioa.
Apirilaren 5ean, iluntzeko 22:48etan 4 graduko beste lurrikara bat gertatu zen. Eta ordu gutxitara, 6ko goizaldeko 03:32etan, Richter eskalan 6,3 gradu emango zituen astinaldi handia. Honek eragin zituen heriotzak, zaurituak eta kalte izugarriak.
Baina datuei begiratzen bazaie, ikus daiteke martxoaren 30etik apirilaren 13a bitartean 4 graduko edo handiagoko 22 inarrosaldi egin zituela lurrak. Horietatik sei 5 gradukoak, eta 6,3ko famatua. Erreplika horiek eman zieten errematea gainbehera etortzeko zorian geratutako eraikin hondatuei.
Apirilaren 6an, txikizioak ikusita, kazetariek galdezkatu zuten Giuliani. “Badira pertsonak barkamena eskatu behar didatenak eta beren kontzientzietan sekulako zama daramatenak”, erantzun zuen.
Radona, lurrikaren hatsa
Gran Sassoko laborategiaren berezitasuna partikula kosmikoak dira. Haien ikerketan ari zirela, 2001ean ohartu ziren Turkian gertatutako lurrikara handiarekin bateratsu ohi baino askoz radon gas gehiago zegoela. Giulianiren ekipoan hari horri tiraka hasi ziren.
Radona gas nobleetakoa da, gasen artean astunena. Hilgarria ere bada radona, biriketako minbizia eragiten baitu. 3,8 eguneko biziraupena dauka eta desegiteko bidean lehenik polonio bihurtzen da, gero berun eta ondoren bismuto, prozesuan gamma irradiazioak sortuz.
Bi urte eman zituzten radona neurtzeko mekanika berezia sortzen, tona erdia zamatzen duen berunezko kutxa, sentsore bereziz hornitua. Neurgailua sismografoari lotu zioten gero, radon gasaren presentziak lurrikarekin zerikusirik bazuen argitzeko.
Radon neurgailu bakarra erabiliz 2002an Italian jazotako beste astindu batekin frogatu zuten gas horren eta lurrikaren arteko erlazioa. Baina bakarrak informazio mugatua ematen zuenez, Giulianik eta bere lankideek bost makina egin eta kokatu zituzten, precursore sismico (lurrikaren iragarle) deitu dituztenak.
Giampaolo Giulianik martxoan kontatu zituen sistemaren xehetasunak DonneDemocratiche gunean eta Città Magazine egunkari paperezkoan. Interneten irakur daitezke informaziook, italiera ulerterrezean. Giulianik dioenez, radon kontzentra- zioaren kontrola bost makina horiekin eginez, bederatzi urteotan metatutako informazioari esker, lurrikara bat iragarri daiteke gertatu baino 6-24 ordu lehenago. Puntu hau izan daiteke eztabaidagarriena, zeren eta Giulianiren alarmak ez baitziren gauzatu epe zehatz horretan, egun batzuk beranduago baizik.
Radona neurtzeko aparailuak garestiegi direnez, berunezko makina pizu hori asmatu dute Giulianiren, haren seme Robertoren eta Victor Alekseenko ikerlari errusiarraren artean. “Radonak kutxaren beruna zeharkatzen du –esplikatu du Giulianik Città Magazinen– eta barruan ‘eroriz’ doa energia askatuz. Sentsoreek radonetik poloniorako, berunerako eta bismutorako bidean askatzen duen energia hori irakurtzen dute”. Radon gasaren kontzentrazioa nabarmen handitzen da lurrikara baten aurreko egun eta orduetan. Leku banatan lurpean kokatutako bost makinek bildutako informazioa bilduta ordenadorez landutakoan, posible omen da seismoa aurreikusi eta alarma piztea.
Radon neurgailuek erakusten zuten panoramak oso izan behar zuen beltza Giuliani eta bere lankideek martxo amaierarako alarma deia egin zutenerako. Ez zitzaien kasurik egin: sismologian ari diren gehienek diote oraindik ezin direla lurraren dardaraldi bortitzok aurrez igerri, radonaren jarraipenetik ezin dela horrelako kalkulurik atera. Baina gertatu egin da, eta ondoko urteetan zientzialarien artean asko eztabaidatuko da gaia.
Ez L’Aquilakoa izan da aurrez iragarri den lurrikara bakarra, ez radonaren kontrola horretarako lehen teknika. 2008ko maiatzaren 12an Txinako Sintxuan eskualdean 65.000 heriotz eragin zituen lurrikara dozena bat egun lehenago iragarri zuen Geng Qingguo geofisikari ezagunak. Honek lehortearen eta jarduera sismikoaren arteko loturak ikertu zituen. Qingguo ere mespretxatu egin zuten agintariek bezala gainerako sismologoek, nahiz eta lehenago, 1976an, Tangshan-en 240.000 heriotz eragindakoa ere iragarria izan. Bada ezpadan gutxieneko neurriak hartu izan balira...
Argazki oina: Gianpaolo Giulianiri lehen orria eman zion L’Aquilako CittàMagazine hilabetekariak martxoan, justu alimaleko lurrikara suertatu baino hilabete lehenago. YouTuben ikus daitekeen elkarrizketaren egun berean egina dago, otsailaren 13an. Egun horretan aurkeztu zien kazetariei radon gasa neurtuz eta informaziook aurreko bederatzi urtetan bildutakoekin gurutzatuz lurrikaren sorrera aurrez ezagutzea baimentzen omen duen teknika. Giulianiren eta bere kideen ustez lurra inarrosi aurreko ordu eta egunetan radon gasa nabarmen gehitzen da zoruan eta hori neurtzean datza gakoa. Sismologo gehienek uste duten arren Giulianiren alarmaren eta apirilaren 6ko lurrikaren artekoa kasualitate hutsa izan zela, L’Aquilako herritarrek ez dute ahaztuko.
Informazio gehiago
Prostituzioan aritzera behartuta zeuden lau emakume askatu dituzte Donostian eta Gasteizen, eta giza salerosketa leporatu diete operazioan atxilotutako bi emakume eta gizon bati. Biktimen salaketari esker hasi zuen ikerketa Ertzaintzak. Atxilotuak Ertzain-etxera eraman dituzte... [+]
Aixeindar enpresak haizea neurtzeko 82,5 metroko dorre meteorologikoa instalatua du 2023tik Analamendin. Dorrearen egonkortasuna eta segurtasuna bermatzeko, lurrera altzairuzko hainbat kablerekin ainguratu zuen enpresak. Arabako Mendiak Aske elkarteak salatu du hegaztiek... [+]
Zeurea ez dela –eta ez duela izan behar– deritzozun herrialde bateko gertakari historikoa izan al daiteke nonbaiteko festa nazionalaren sorburua? Bai, horixe. Gertatu ere gertatzen da Taiwanen: “Hamar Bikoitzean”, alegia, urriaren 10ean ospatzen da... [+]
"Duintasuna urratzerainoko gertakariak" sarri errepikatzen direla seinalatu dute egoitza horretako senideek Arabako Foru Aldundiari bidalitako gutunean. Aldundiak dio egoera ez dela "hain larria".
Euskal Herriko hainbat zentro teknologikotako ordezkariek parte hartuko dute euskarazko ahots teknologiaren egoera eta etorkizuna aztertuko dituen mahai-inguruan, Jon Torner ARGIAko kazetariak gidatuta. Topaketa urriaren 17an izango da, Donostiako San Telmo museoan egingo den... [+]
Urri hasieran kaleratutako EHUko irakaslearen inguruko txosten bat egiteko eskatu dio Fiskaltzak Ertzaintzari. Kasuaren nondik norakoak sakonki ikertzeko eta gorroto deliturik egon den ala ez aztertzeko helburua du, salaketa jartzea erabaki aurretik.
Gazteei PFEZa murriztea edota zenbait kasutan deuseztatzea proposatu du Portugalgo Gobernuak, baina momentuz hizpidea baino ez du ipini, ez baitago argi aurrekontuak onartu ahalko dituen, gobernua osatzen duten alderdiek ez baitute-eta gehiengo parlamentariorik. Espainiako... [+]
Catering-enpresarik gabe jardun nahi duten eskolentzat bestelako eredu bat arautzea adostu zuen Eusko Legebiltzarrak 2019an. Horren ordez, catering-enpresen bidezko zerbitzua ematera derrigortzen ditu ikastetxeak Eusko Jaurlaritzak berriki argitaratu duen aginduak. Bitartean,... [+]
Urriaren 14an 91 urte bete dira bilbotar idazlea jaio zenetik. Errota gorria poema eta idazleak dedikaturiko argazki bat Jon Kortazar EHUko katedradunaren esku utzi ditu Zubiri Moragues familiak. Orain arte ezezaguna zen olerkia laster argitaratuko dutela ziurtatu du... [+]
Hondakinak tratatzeko Artaxoako plantara Zubietako erraustegitik milaka tona lixibiatu modu ilegalean eraman izanaz galdetu dio EH Bilduko parlamentari Mikel Oterok, Eusko Jaurlaritzako Industria, Trantsizio Energetiko eta Jasangarritasun sailburu Mikel Jauregiri. Iragan... [+]
Herritarrengandik sortu eta hiru hamarkadaz eraikitako harremanaren ondotik, Hego Lapurdi eta Goierriko bi herri hauen arteko senidetze edo birazkatze ofiziala egin dute igandean Urruñako plazan. 30 urteko mugarri, egun «historikotzat» jo dute Filipe Aramendi... [+]
Stellantis multinazionalak Mecaner lantokia itxi eta 148 behargin kalean utzi ditu Urdulizen (Bizkaia); horren aurrean, "Mecaner Herriarentzat" alternatiba ekosoziala sortu dute hainbat eragilek. LAB sindikatuko Iraide Juaristik eta Jauzi Ekosozialeko Aitor Gallastegik... [+]
1944an, Stauffenberg-en agindupean, Hitler bonba batekin hiltzen saiatu ziren, soldadu eta herritar alemaniar batzuen artean prestatutako ekintza baten. Hurrengo hilabeteetan naziek 90 pertsona exekutatu zituzten ekintza haren ondorioz.
Ezagutza eta erabilerak, biek, egin dute atzera Galiziako Estatistika Institutuak jakinarazitako azken datuetan. Galera handiagoa da adin tarte gazteenetan. 5 eta 14 urte artekoen herenak adierazi du galiziera gutxi edo batere ez dakiela.