Euskaldunak euskaldunen kontra
- Aireplano alemanek Gernika suntsitu zutenean euskaldun ugari zegoen frankisten lubakitik begira, Nafarroako eskualde euskaldunetakoak ziren asko. Anaien arteko gerra ere izan zen hura, errekete haien gutunak irakurtzea besterik ez dago.
Puntua: Arma ta trajiakin
zijuan gerrara
Aldaz : Bakia ekartzeko
etzegon lekura
lo egin nun probatuaz
ukul ta ganbara
zarrarentzako oso
asunto txarra da
Aldazek, Francoren ejertzitoan gerran ibilia izaki, hura zuen gogoan bakia ekartzeko etzegon lekura esan zuenean. Berdin-berdin esaten ahal zuen Erlijioa jartzeko biartzuen lekuan edo antzekoren bat.
Bakea edo erlijioa zeuden arriskuan. Bai bat eta bai bestea ziren arriskuan zeudenak Errepublika garaian. Agian bigarrena gehiago, askoz ere gehiago. Horrela pentsatzen zuen Nafarroako eskuin indartsuak. 1936ko hauteskunde orokorretan, Nafarroan eskuinak boto emaileen %70a erdietsi zuen, gainerako %30a, beste bien artean banatuz: PNVk %9a eta Frente Popularrak %21a.
Eskolatik espainiartzen
Ipar-mendebaleko Hegoaldeko Ibarrak deituriko eskualdean (Larraun, Basaburua, Ultzama, Anue, Lantz, Odieta, Atez, Imotz eta Gulina) eskuina are indartsuagoa zen, botoen %86,70a bildu baitzuen. PNVk, aldiz, %10,99a eta Frente Popular Navarrok %2,31a soil-soilik. Horra hor nola zeuden gauzak 12.001 lagun bizi ziren eskualde euskaldun honetan. Nafarroako eskualderik eskuinenetakoa zen hau, eta bizibidez, ia biztanleria guzia nekazaritzatik bizi zen.
Gerra hasi zenean, boluntario faltarik ez zen izan, ez erreketeetan ezta falangean ere. Bietara jo baitzuen gazte askok, nahiz politikaz herren samar ibili eta asko jakin ez. Hori ondoriozta daiteke soldadu basaburuarrek 1937ko apirilean igorri zituzten eskutitzetan behintzat (ikus ondorengo orrialdea). Hala ere, ideologiaz ez hainbeste, etxetik, eskolatik edo elizatik jaso zutena nabarmen ageri zaie euskaldun hauei. Horrela, eskolan hamabi urteak arte ibili zirenei espainiartuago zeudela antzematen zaie. Eskoletan lana nabarmen egin zen garai haietan; maisu falangistarik ez zen falta bazterretan. Aldiz, eskolara neguan soilik joaten zirenei eta erdaraz gaizki zekitenei, ez zaie horrelako isuririk nabari.
Iskiluekin Gernikan
Gernika sutan eta Nafarroako euskaldunak beren iskiluekin borrokan gudarien kontra. Eta ez Nafarroakoak soilik, ordurako Gipuzkoako euskaldun asko ere bai, behartuta batzuk, boluntario beste batzuk, han ari ziren Francoren alde, “Pues asi ayer emos llegado a esta muy contentos ya somos muchos vascos” idazten dio bere andreari 27 urteko eta hiru ume ttikiren aita beruetarrak, Santanderko frentetik, 1937ko apirilaren 27an, sarraskiaren biharamunean. Eta “vascos” horrekin euskaldunez, euskaraz zekitenez ari da eta ez euskal herritarrez.
Askok beren ezjakintasunean uste dutenaren kontra, Euskal Herrian 1936. urteko gerra gure arteko gerra ere izan zen. Are gehiago oraindik, euskaldun aunitz Francoren aldekoa zen tamalez, Angel Aldaz bertsolaria bezala, erreketeetan boluntario. Eta hala izaten segitu zuten gerratik itzuli ziren gehienak.
EUSKARA BAIZIK ERABILTZEN EZ ZUTENAK:
Bernardo, 20 urte. Falangea. Elorrion, Bizkaiko frentean.
1937ko apirilaren 29a.
“Poraqui no se ohiye otro ruido que de abiones y cañones esta esto al aire todavia no emos tirau un tiro porque bamos con la artilleria auna pero el dia 23 llebemos un chasco por ir apor una burra aun pueblo no quedo mas que aquella burra en todo el pueblo marcharon toda la jente.
Desde el lunes esta quemando aquí h ya beianos el umo estamos al par de Eibar Andan por lo menos 50
ariplanos las cazas suelen andar como un pajaro.
Empezamos apreparar porque ahora allegau
el parte partir”.
Pedro Miguel, 22 urte. Armadan soldadu.
Bizkaiko frentean. Karta Berriztik 1937ko apirilaren 27koa.
“...estamos abanzando todos los dias estamos sin dormir pero bamos my bien aciendo muchas bajas cojiendo bastante presioneros tambien bastantes tambien te digo estuvimos en el Escoriza estubimos mal primeros que empezaron los de ------y los ------- y no---- y luego subimos nosotros con las bombas en el mano y cuchillo bayoneta ----- ----- ------ahora bamos mejor por que son unos coardes y no tenian ni aviación y Artilleria. Los nuestros asta 50 abiones y artilleria ahora estamos cojiendo el Durango estamos que 15 dias en el Bilbao”.
Angel Aldaz, 23 urte. Reketea. Madrilgo
frentean. Navafria. 1937ko apirilaren 14a.
Kartan hasieran: Viva + España.
“Tambien estamos muy contentos porque nuestras tropas estan en las puertas de Bilvao pronto le ban a dar el estatuto pero con una paliza tremenda quizas para cuando recivan esta carta”.
ERDARA ERE ETXETIK HASITA ERABILTZEN ZUTENAK:
Juan, 23 urte. Armadako soldadu.
Bizkaiko frentean. Bergaratik, 1937ko apirilaren 28an.
“...me encuentro en Vergara por el correo ayer vaje de los montes de Marquina oy nose donde buscare la compañia porque como beis abanzamos lo que queremos y yo te voy escriviendo todos los dias para que asi esteis tranquilos ahora mismo salgo corriendo en busca de la compañia que agusto leereis estos dia el periodico...”.
Mariano, 26 urte. Armadako soldadu. Bizkaiko frentean. Ezkondua eta ume jaioberri baten aita. 1937ko apirilaren 19a, Bergaratik.
“...estamos esperando al buen tiempo como al pan del dia aber si nos podemos acercar para Bilbao, si nos ubiese acompañado el tiempo desde que pensamos intentar yo creo que para esta fecha estariamos acercados a dicha capital, Dios quiera que sea en brebes dias el momento en que se libre de esa canalla nuestro querido Bilbao y los dos sobrinitos que los tenemos alla
que no lo se que tal se encontraran yo tengo ganas de llegar a esa para que me entere de los pobrecitos...”.
Memoria Demokratikoaren Legea bete eta Lasa eta Zabala bahitu eta torturatu zituzten Donostiako La Cumbre eraikina memoria historikorako gune bihur dezaten exijitu dute Gipuzkoako Batzar Nagusietan. Jauregia 2023an Donostiako Udalari utzi behar zion estatuak, baina prozedura... [+]
Astearte gauean egin dituzte pintaketak, bizilagunek azaldu dutenez. Fatxada nagusia, bertako ateak eta alboetako paretak margotu dituzte. Gazte Koordinadora Sozialistak urtarrilaren 25rako deitutako mobilizazioarekin bat egiten du aldarriak.
Elkarte memorialisten ustetan, Rozalejoko Markesaren Jauregia, Nafarroako Memoriaren Institutua kokatuko litzatekeen tokia, "omenaldi, oroimen eta oroimenerako lokal bat" izan daiteke, eta Maravillas Lamberto izena eraman. Manifestariek adierazi dute ez dela nahikoa... [+]
Tafallan, nekazal giroko etxe batean sortu zen 1951. urtean. “Neolitikoan bezala bizi ginen, animaliez eta soroez inguratuta”. Nerabe zelarik, 'Luzuriaga’ lantegian hasi zen lanean. Bertan, hogei urtez aritu zen. Lantegian ekintzaile sindikala izan zen;... [+]
Talde memorialistek deitutako manifestazioa Erorien monumentuan hasiko da 18:00etan eta Gazteluko plazan bukatuko da. Amaierako ekitaldian El Drogas, Gran Ritxarson, Ilargigorri eta La Chula Potrak esku hartuko dute, besteak beste. Gaia orokorrean nola dagoen azaldu dugu... [+]
Jesus Carreraren erailketaren 80 urteurrenean udal adierazpena plazaratu dute Hondarribiko udalbatza osatzen duten alderdi politiko guztiek.
Eraispenaren aldeko elkarteek manifestazioa antolatu dute larunbatean Iruñean. Irrintzi Plazan manifestazioaren deitzailea den Koldo Amatriarekin hitz egin dugu.
Elkarte memorialistek kritikatu egin dute Iruñeko Udalak Erorien Monumentua eraisteari uko egiteko hartutako erabakia. Memoria Demokratikoaren Legea “oker interpretatzea” egotzi diote Joseba Asiron alkateari, eta mobilizazio batera deitu dute urtarrilaren... [+]
Astelehenean abiatu zituzten lanak eta frankismo garaiko 20 biktima berriren gorpuak topatu dituzte honezkero. Asteburura arte luzatuko dute gorpuzkiak lurpetik ateratzeko hirugarren kanpaina.
Donostiako Udalak Mikel Zabalza Garateren (1952-1985) omenezko plaka bat jarriko du larunbat honetan (hilak 30), Guardia Zibilaren Intxaurrondoko kuartelaren aurrean (Baratzategi kalea, 35). Guardia Zibilak gaurko egunez atxilotu zuen Zabalza, 1985ean, Altzako bere etxean... [+]
Nafarroako Fusilatuen Senitartekoen Elkarteak gogor kritikatu du Iruñeko Erorien Monumentuaren inguruan EH Bilduk, Geroa Baik eta PSNek egindako akordioa. "Pedagogia" egiteko toki hobeagoak daudela dio eta interpretazio zentroari Maravillas Lamberto izena... [+]
Iruñeko Erorien monumentua faxismoaren salaketarako eta memoria demokratikorako Maravillas Lamberto interpretazio zentroa bilakatzea adostu dute EH Bildu, PSN eta Geroa Baik. Eraikinaren parte bat eraitsiko dute, eta adiera frankistako elementuak kendu edo estaliko... [+]