Antonio Zabala euskaltzale jakintsua aurtengo urtarrilaren 2an hil da Xabierren. Tolosan jaio zen 1928ko urtarrilaren 23an. Eta hortaz, hiru aste faltatu zaizkio 81 urte betetzeko.
 
1954an, 26 urte zuelarik, hasitako lan miresgarria nekagaitz eraman du aurrera mende erdi luzaz eta hil arte. Zabala Jesuita zen. Uzta ez da makala izan: 300 liburutako ondare aparta. Hego Euskal Herrian oraindik frankismoan bertan geundelarik, geure hizkuntza nola edo hala bultzatzeko beharra sentitu genuen euskaltzaleok –Zabalak barne–.
 
1956ko irailaren 14, 15 eta 16an barrena Arantzazun elkartzea erabaki zen. Batzar Nagusi hura garrantzitsua izan zen, eta besteak bestek, hantxe azaldu zuen Zabalak bere asmoaren berri. (Ikusi 1956ko Euskera aldizkaria, jadanik Euskaltzaindiaren agerkaria).
 
Bitoriano Gandiagak bere hitzaldia eman ondoren, Antonio Zabalari tokatu zitzaion txanda, eta honek, Xabierren prestaturiko txostena irakurri zuen: Bertso berri billa Euskalerria zear. “Nosotros pensamos en castellano” bota zuen, “y hacemos inconscientemente un calco de los giros castellanos. Ellos (Los bertsolaris) conservan la integridad de su pensar, y expresan sus ideas con modulaciones genuinas. Algo así como si nosotros cerráramos la puerta a los erderismos de idea, y ellos al revés. Pero más peligro trae el erderismo de idea que el de palabra, porque éste hiere al cuerpo, pero aquél al alma” (Ikusi hitzaldia: Euskera 1956 alean, 78 o.) Bidenabar, Zabalaren txostenaren ondoren, nire Karta idigia irakurri zen. Ferrol “del Caudillo” hirian prestatua –han soldaduzka egiten nuen bitartean–, euskarari bultzada emateko proposamen batzuk egin nituen, Euskaltzaindiarentzako betebehar batzuk zehaztuz. Gaur egun, giro hura sumatzen zail gertatzen da, gazteei batez ere.
 
Oso adierazgarria izan daiteke Aita Zabalak bere txostena, Bertso berri billa Euskalerria zear erdaraz (espainieraz zehazkiago) aurkeztu zuela ikustea. Baina jokabide honetan ez zen bakarra izan. Aita Mokoroa famatuak Genio y Lengua liburuaren egileak, erdaraz prestatu zuen berea, eta Paristik bidali. Garai hartan, euskaltzalerik famatuenek ere erdaraz idazten zituzten beren lanak: bai euskararen aldekoak, bai euskarari buruzko ikerketak ere.
 
Azkue zen salbuespena (opera bat, nobela bat eta abar euskaraz idatzia); baina beronek ere espainieraz aurkeztu zuen bere Morfología Vasca bikaina. Koldo Mitxelenak, oro har, erdaraz idatzi zuen bere obra. Gauza bera Arturo Campion nafarrak. Eta askoz beranduago, Federiko Krutwig-ek espainieraz idatzi zuen gehiena.
 
Euskara ez zen mintzabidea, ikergaia baizik. Eta 1956ko Batzarrean garbi sumatzen da: lan tresna erdara zen. Aita Jokin Zaitegi-ri aitortu behar zaio arlo honetan merezimendu handia. Guatemalatik argitaratu zuen Euzko Gogoa aldizkaria euskara hutsez. Urrats honetan Andima Ibinagabeitia izan zuen laguntzaile gartsu. Baita Nikolas Ormaetxea Orixe ere. Saioak 1950-1954 epean iraun zuen. Gero Mitxelena aldatu zen, aldizkariaren forma aldatuz (1954-1959). Eta hor trabak ziren idazle gazteak. Bateratsu (1954) Egan aldizkaria sortu zen Donostian, Mitxelenaren inguruan, eta Angel Irigarai osagilea eta Antonio Arrue karlista buruzagiaren laguntzaz.
 
Baina bihur gaitezen geure harira. Zabalak ondare gaitza utzi digu: Auspoa bilduma, 300 liburuki. Bertso berri mordo gaitza, batetik, baina baita bestela nekez eskuratuko genuen liburu sorta bat ere, Ipar eta Hegoan. Zerrenda luzea eta oparoa da.
 
Zabalaren altxorrak egoera aldatu du. Bagenuen hirukote aparta: Mitxelena euskararen arloa zientzia mailan jartzeagatik; Azkue bera, Euskaltzaindiaren sortzailea; eta Jose Maria Jimeno Jurio, euskararen azterketa diakronikoaren txapelduna. Orain Antonio Zabala, euskal komunitatearen lekuko.
 
Agur eta ohore, aberkide.