Ekonomia eta industriaren gaur egungo krisia eragin duen munduko finantza krisia 2008aren hasieran sortu zen, eta planetako finantza, ekonomia eta politika erakunde guztietako alarmak piztu ditu. Bilioika dolar eta euro darabiltzate finantza kapitalismoa erreskatatzeko, eta batez ere banka eta munduko aseguru etxe handiak zulotik ateratzeko. Bitartean, bizkor baino bizkorrago hazten ari da langabezia mundu osoan; orain arte ezagutu gabeko mailetara iristen ari da. Krisi hau 1929ko Depresio Handia baino larriagoa da. Mundu osoko estatuburuek ezohiko goi bilerak egin dituzte eta bi aste barru G-20a biltzekoa da Londresen. G-20ak zerga paradisuen aurkako neurririk hartuko al du? Beldur gara ez ote duen beste alde batera begiratzen jarraituko…
 

Munduko aberastasunaren laurdena gordetzeko lekuak

Nicolas Sarkozy Frantziako presidenteak nahiz Angela Merkel Alemaniako kantzilerrak iradoki dutenaren arabera, baliteke banka pribatua erreskatatzeko erabili beharreko diru publikoaren zati bat zerga paradisuetara desbideratu izana. Nazioarteko Moneta Funtsaren (NMF) datuek erakusten dutenez, paradisu horietan ezkutatzen da munduko aberastasunaren laurdena. NBEk egindako kalkuluen arabera, zergak ordaintzea nahikoa litzateke horiek osatzen duten zenbatekoarekin milurtekoko helburuak erraz betetzeko. Michael R. Krake nazioarteko adituak dioenez, aberatsek eta ondasun kopuru handiak dituztenek ondarearen %30 daukate jarrita paradisu edo offshore finantza plazetan. Gordailu eta inbertsio gehienek Ekialde Ertainean, Asian eta Mendebaldeko Europan daukate jatorria, eta Suitzako banketxeek kudeatzen dute gordailu horien zati handi bat.
 
Munduko banku gordailu guztien bosten bat baino gehiago (%23) zerga paradisuetan dago; kalkulu kontserbadoreen arabera, gutxienez 3 bilioi dolarreko kopurua da hori. Atzerriko kapital eta mota guztietako ondaretan 11-13 bilioi dolar osatzen duen kopurua horrelako “finantza” zentroetan dago ezkutatuta. Mugaz gaindiko munduko finantza transakzioen ia %50 pasatzen da halakoetatik –esate baterako, Kaiman uharteak dira munduko bosgarren banku zentroa–. Tax Justice Network elkartearen analisi zuhurren arabera, kapital ihesak jasotzen dituzten herrialdeek urtean 300.000 milioi dolar inguruko zerga galerak eragiten dituzte.
 
Zerga oasi hauen garrantziaz ohartzeko, 22.000 biztanle besterik ez dituen Birjina uharteetan atzerriko 500.000 enpresatik gora daudela erregistratuta aipatu besterik ez dago. Gibraltarrek, 30.000 biztanlerekin, 70.000 sozietate baino gehiago dauzka erregistratuta. Kaiman uharteetan 544 banketxe daude, eta denen artean 420.000 bat milioi dolar dauzkate gordailatuta; uharte horietan 30.000 enpresatik gora daude erregistratuta. 2006. urtean, Espainiako IBEXen kotizatzen duten 18 enpresak izan zuten presentzia zerga paradisuetan. Besteak beste BBVA, Santander, Banesto, Sabadell eta Popular banketxeek, Prisa taldeak, Iberdrolak, Repsolek eta Telefónicak.
 

Zer dira zerga paradisuak?

Wikipedia entziklopediaren arabera, zenbait zerga oso txikiak dituen edo ez dituen lurralde edo estatua da zerga paradisua. Zerga motaren arabera jurisdikzio bat edo bestea izaten da zerga paradisua. Hortaz, pertsona eta konpainia motaren arabera, zerga paradisu batera edo bestera jotzen da. Zerga paradisuez baliatzeko modu bat, pertsona edo konpainia herrialde horretara joatea da, edo bertakotzea, zergen onuradun izateko. Zerga paradisuan aparteko entitate juridiko edo subsidiario bat ezartzea da beste modu bat (lurraldeaz kanpoko konpainiak –offshore– edo fundazioak).
 
Zergei garbi-garbi edo ez hain erraz saihets edo ihes egitea herrialdeetako legeen eta konpainia edo norbanako inplikatuen egoera berezien araberakoa izaten da. Herrialde askok, Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Antolamenduko (ELGA) kide direnek gehienbat, bertakoak konpainien jabe egiteko –edo inbertsioak egiteko– trabak jartzen dituzte legeen bitartez, zerga paradisuetan edo herrialdean bertan zergarik ordaindu gabe gera ez daitezen. Bestalde, herritarrek zerga bikoitzak ordaindu behar ez izateko, zenbait herrialdek bi aldeko zerga itunak izaten dituzte, baina gutxi dira zerga paradisuekin horrelako itunak dauzkatenak.
 

Nola funtzionatzen dute?

Aberatsentzat eta ondasun kopuru handiak dituztenentzat oso erraza da zergak saihesteko zerga oasietara jotzea. Gainera, guztiz legezkoak dira –estatu bakoitzak subiranotasuna dauka bere lurraldean; beste kontu bat da zergak saihesten dituena bere herrialdean delitugilea izatea– eta, hortaz, Interneteko atariak izaten dituzte bezeroei zerbitzuak libreki eskaintzeko. Esate baterako, Googlen “offshore banking” hitzak sartu besterik ez dago Panamako zerga paradisu batera iristeko. Financial Timeseko edo Wall Street Journaleko orrialdeetan ikus daitezke zenbait ehunka libraren truke Bahama uharteetan, Gibraltarren edota Jerseyn norberaren enpresa haien izenean erregistratzea eskaintzen duten konpainien iragarkiak.
 
Abokatuen bulego batek konpainia fantasma bat eratzen du (fideikomisoa edo trusta), eta zenbait ehunka edo milaka eurorekin –diru gehiago edo gutxiago behar izaten da zerga paradisuaren arabera– legezko aholkularitza eta kontu numeratu bat lortzen da. Konpainia fantasmen konturako bidalketak finantza pasabideen bidez egiten dira, herrialdetik herrialdera, kontutik kontura, diruaren arrastoak ezabatzeko. Inprimaki bat Internet bidez bete eta martxan jartzen da herentzien, zergarik ordaintzen ez duen diru beltzaren, kaudimen gabeziarengatik arriskuan dagoen ondarearen, ondasun higiezinetako komisioen eta abarren aitorpena saihesteko mekanismoa.
 
Zerga paradisuak propio diseinatuta daude administrazio kontseilu handiek, diktadoreek, narkoek, trafikatzaileek… behar ez bezala irabazitako edo saihestutako dirutzak gordailatu, gorde, inbertitu edo berreskuratzeko. Aholkularitza zerbitzu sofistikatuak, zerga bulegoak, auditoria enpresak eta, nola ez, eragiketa mota honetan espezializatuta dauden legezko bankuen sukurtsalak dauzkate. Banku, merkataritza, administrazio eta erregistro sekretua darabilte, eta herrialde horietako zerga administrazioak ez du inolako elkar laguntza, lankidetza edo informazio trukerik onartzen beste administrazioekin.
 

Batzuk, harrapatuta

Txiletik kanpo 125 banku konturekin “harrapatu” zuten Pinochet; 27 milioi dolar gordetzen zituen beroietan. Deigarri ez gertatzeko gezurrezko izenak erabiliz hainbat zerga oasitan sozietate fantasmak sortzen lagundu zion Washingtongo Bankuak diktadore txiletarrari. Banketxeei dagokienez, Deutsche Bank banketxe alemaniar nagusia eta 10.000 bezero 200 milioi eurotik gora ordaintzera kondenatu zituzten 2003an, zergak ez ordaintzeagatik. Emilio Ybarra BBVko lehendakari ohia ere, ikertua izan zen Liechtensteinen eta Jersey uhartean zeuzkan kontu sekretuetan bere administrazio kontseiluaren pentsio handien mesedetan egindako “finantza ingeniaritzako” eragiketengatik. Urrutira joan gabe, aurtengo otsailean bertan azaleratu da PPren inguruak zipriztindu dituen zerga paradisuei lotutako azpilana.
 

G-20aren goi bilera

Orain arte estatuek beste alde batera begiratu dute, banku gizon-emakume boteretsuak eta multinazional handiak, hau da, estatuen sostengatzaileak izan baitira zerga paradisuak erabili dituztenak. G-20aren azken goi bileran, 2008ko azaroan Washingtonen egindakoan, esaldi hau bota zen azken adierazpenak egiteko garaian: “Behar-beharrezkoa da zuzentzea gardentasun falta eta zerga informazioa elkar trukatzeko zailtasunak”. Hitz horiekin nolabaiteko erreferentzia egin zitzaien “oasi” horiei. Beranduago, “koroaren menpeko lurraldeetako arautegiak berrikusiko ditugu” iragarri zuen gobernu britainiarrak, Kanaleko uharteak, Man uhartea eta Gibraltar ere tartean sartuz. Londresko The Times egunkariak ziurtatu duenez, ekimen britainiar horren ondorioz “zerga paradisuen kontrako neurri gogorrak” ezarriko dira. Lehendakari iparramerikar berria ere porrot egin duen “zerga paradisuen neurrigabekeriaren aurkako” lege proiektuaren alde azaldu da.
 
Apirilaren 2an egingo du G-20ak hurrengo goi bilera, Londresen. Zerga paradisuei buruzko erabakirik hartuko al du? Zalantzazkoa dirudi, orain arte, kapitalismoaren, ondasun kopuru handien, multinazional handien, banka handiaren, espekulatzaile handien babesleku diren zerga paradisuei errotik eraso egiteko borondate politikorik ez dagoela erakutsi baitute horrelako goi bilerek.