"Idazle naiz idazten dudan unean"

  • Amikuztarra da Mixel Thikoipe, Amenduzen (Nafarroa Beherea) sortua 1948an; Domintxinen bizi da. Hotz bero eta Gorrail Azeria (Maiatz) liburuen egilea da. Lehenean 18 narrazio bildu ditu, bigarrenean Le Roman de Renard-en istorioak itzuli ditu. Musikaria ere bada. Xorrotxak taldea sustatu zuen behiala eta Pil Pil-ean ari da egun. Bere eleen doinuei esker, joan badoan baina oraino gurekin dugun mundua irudikatu dugu.
Mixel Thikoipe
Mixel ThikoipeGaizka Iroz
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Domintxine herria Amikuzen dago, Zuberoarekiko muga-mugan eta Biarnoko mugatik bi kilometrora. 550 bizilagun inguru bizi dira bertan, Mixel Thikoipe horien artean: “Ni Amenduzen sortu nintzen, eskualde berean, Donapaleu ondoan; laborari etxe batean. Zazpi haurride ginen, lau anaia eta hiru arreba. Anaia gehiena apez joan zen, eta bigarrena emaztekia izanik, nihaurek hirugarrenak etxeko segida hartu behar nuen...”.

Mixelek hamar urte zituela amak ezbehar bat ukan zuen eta Donapaleuko frantziskotarren etxean egon zen hiru urtez, barnategian: “Etxetik bost kilometrotara nintzen –pentsionean erraten dugu guk–, baina oporretan baina ez nintzen sartzen etxera. Ez dut oroitzapen txarrik alabaina”.

Hamairu urterekin Hazparnera joan zen laborantza eskolara. Ez zuen eskolan segitu nahi eta etxera itzuli zen berriz. 1968an armadara joan zen eta handik itzultzean, etxeko laborantzan ari zela laborantzako aprendizaia egin zuen. Lur Berri kooperatiban hasi zen lanean gero: “Donapaleuko hamar kilometroko erradioan bizi izan naiz bizi guzia; inguru honetan pasa dut bizitza. Hogei urte nituen, laborari nintzen, baina langile edo estudiante munduarekin ez nuen harremanik. Nik ez nuen 1968ko maiatza delakoa bizi izan. Uztailean armadan sartu eta mobilizatuak izan ginenean ohartu nintzen maiatz ospetsu hartaz...”.


Nolako haurtzaroa duzu gogoan Mixel?


Haurtzarotik oroitzapen onak ditut. Herriko eskolan bost urterekin hasi nintzen, erdaraz hitz bat ere jakin gabe. Frantsesez ikasi nuen franko ongi, eta maite dut. Arestian erran bezala, etxetik jalgitzea gogorra da, baina jakin izan dut nire burua egokitzen bizi nintzen lekura. Haurtzaroko nostalgia gisako hori badut.

“Haurtzaroko eta munduko istorioak Amikuzera ekarri ditu Mixel Thikoipek” irakurri dugu hor nonbait.


Badira istorioak haurtzaroan inspiratuak, Eskolarateko bidean izenekoarekin hasten da Hotz bero liburua. Istorioak nonbaiteko gertariak dira, anitzak dira. Konparazione, Hezurrak istorioa kazeta batean irakurri nuen; Alsazian gertatua duela bost bat urte. Hezur batzuk aurkitu zituzten eta soldadu batenak zirela ohartu ziren gero. Inspirazioa horrela ere hartzen dut, istorioak ez dira guztiak historikoak, egungo asko ere badira.


Zerendako idazten duzu?


Zerbait errateko dudalako, bistan da. Alabaina ez dut beti lotura egiten haurtzaroarekin. “Kasu eman nostalgiari” erraten didate lagunek. Nihaurek naturalki heldu zaidana izkiriatzen dut. Ene euskara erabili dut. Ene euskalkiaz idatzia zelako beldur gutxiago ukan dut irakurria izateko. Maite dut idaztea, baina ez naiz baitezpada, kontalaria, bizitzako momentu batzuk larriki hartzen ditut eta birsortzea maite dut. Gero irakurle bakoitzak zer hartzen duen... ez dakit. Anitz irakurtzen dut, ez hainbeste idatzi. Maleruski frantsesez irakurtzen dut gehiena, hori da ene damua. Nihaurek ez dut bidaiarik abantzu egin bizitzan, baina literaturaren bidez, konparazione, Errusiaraino joaten naiz hango autoreekin.

Nola gauzatu duzu Hotz bero liburua?


Puskaka idatzi dut, zatiñoz zatiño. Hobeki erranik aspaldi idatzitako zati asko dira. Denbora pasako zerbait bezala hasi nintzen, asmo konkreturik gabe. Egia erran ez nuen pentsatzen ene burua liburu honen bidez agertzea –ez Gorrail Azeriarekin ere–. Istorio batzuk errealitateari lotuak dira baina ez ditut gertatu bezala kontatu, bistan da. Ni ez naiz idazle, ez dut nire burua horrela ikusten. Kazetaria enetzat idazlea da. Artikulu baten egiteko jakin behar duzu ondo idazten, eta hori enetako izugarria da, nik ezin dut hori aise egin. Ideiak baditut, baina nola idatziko dudan deliberatzea ez da aise. Kantuetan berdin gertatzen zait, kantua jin behar zait. Nehork erraten badit “egizu kantu bat”, nekez ariko naiz. Ideia heldu bazait, orduan bai. Hartakoz erraten dut ez naizela ez idazle ez kantari, zentzu “profesional”-ean. Niretzat idazlea Itxaro Borda da, adibidez. Ni idazle naiz idazten dudan momentuan.


Hotza eta beroa, gaua eta eguna, irria eta negarra, iragana eta oraina... Bitasun bat ageri duzu liburuan. Ekialdeko filosofia heldu zait gogora.


Tao delakoaz ari zara, ezta? Yin eta Yang-a. Hotza eta beroa. Ez nekien zer titulurik eman. Luzien Etxezarretak galdeturik, bazela dualitate gisako bat pentsatu nuen, hotz eta bero, tristura eta poza...


Protagonisten artean baserriko morroi edo mutila ageri da, esaterako.


Etxean guk ere mutilak ezagutu ditugu. Mutil horren gisakoak ezagutu ditut. Istorio hori idatzi nuelarik gizon hori ezagutu nuen, 1983an. Klinikan zen. Hark kontatu zidan nola urtetan mutil aritu ondoren erretreta-etxean nahi zutela sartu, ez zelako gehiago lanik. Handik egun batzuetara jakin nuen bere buruaz beste egin zuela. Horrek markatu ninduen. Hori da izkiriatu nuen lehen istorioa, puska bat idatzi nuen, gero gehiago landu nuen eta istorioak bere bilakaera hartu du.

Xori-buru izenekoa oso errotua da zure munduan.


Alta Le Monde kazetan irakurri nuen artikulu ttipi batean inspiratu nintzen, Brasilen haur bat oihanera joan zen, ez zelako gauza bere herrian atxikitzeko. Bere burua zaldi batentzat hartzen zuen. Ideia hortik heldu zitzaidan gogora. Baina egia da, gure haurtzaroan baziren bereiz ibiltzen ziren haurrak eta lotura egin dut. Beharbada nihaur ere holakoa izan nintzen. Konparazione, Hazparneko eskolan, herri ttipietatik aterata ginenok nardatzen gintuzten hirikoek eta bakarren batzuk zokoratu edo bereiziago ibiltzen ginen.


Gorrail Azeria
berriz nolatan itzuli duzu?


Haurtzaroan irakurri dudan lehen liburuetarik bat da hori. Ez Donapaleuko pentsionean edo barnategian, irakurtzeko gogoa Herriko Eskolan hartu nuen. Aberats familiakoa zen errienta, eskuin muturreko euskalduna . Bere alaba eskola berean zen eta haren adinekoak hurbil hartzen gintuen. Urte guziz, Eguberrietan bereziki Le Roman de Renard liburuko istorioak irakurrarazten zizkigun eta hartaz galdatzen. Duela bospasei urte liburu bera eskuratu nuen, istorioak gogora heldu zitzaizkidan eta pentsatu nuen ez zirela itzuliak izan. Gero jakin dut itzulia dela, donostiar batek istorio batzuk itzuli dituela. Nik eskuan nuen liburuko istorio guziak itzuli ditut, baina diotenez badira beste hamar bat istorio gehiago. Liburua XI. Mendekoa da, Erdi Arokoa. 26 idazle ezberdinek mende osoan idatziak dira. Istorioen bilduma bat da.


Gorrail Azeria
ko istorioetan ageri den mundua eta zuk bizi duzunaren arteko parekotasuna nabarmena da. Animalien mundua ere Hotz beron ageri da.


Aski hurbilak dira bi liburuen munduak, baiki. Animalien mundua, konparazione: azeria abila da, eta jendea zozoa. Bi liburuen lotura Amikuzeko euskaraz idatzi izana da, eta naski, mundu biek oraino ere hein bateko parekotasuna gordetzen dute.


Etxean entzun al duzu mitologiatik bildutako istoriorik?


Gustukoa dut, baina ez dut hainbeste ezagutu. Neguan gaztainak jaten genituelarik istorioak entzuten genituen supazterrean, ez sobera ere. Kontalariak ez ditut ezagutu, mitologiari buruzko are gutxiago. Ttipitan ikasi ditudan istorioak eskolan irakurriz ikasi nituen, familian eta inguruan ez dut hainbeste ezagutu.

Zure istorioetan laborariaren psikologia ageri da ene ustez, jukutria gisako zerbait.


Nolazpait. Lekuak eta pertsona batzuk egokitu ditut, baina psikologian ez dut hainbat pentsatu, ez dut eragin handi hori ukan, neurez ez dut xerkatu bederen. Naturatik hurbil izateak istorioak izkiriatzen lagundu dit, hori bai.

Mundu hori joan badoa, joan dea?


Joana ez dakit, orokorki hartzen baduzu bai. Xeheki so egiten baduzu, egia da oraingoa eta hor ageri dena ez direla mundu bera. Nik eman ditudan istorioak zaharrak dira baina egungoak ere badira. Jendearen harremanetan hainbat joko berak dira. Baserrietan gauza asko aldatuz joan dira, baina aldi berean oraino atxikitzen diren hainbat ohitura kausitzen dituzu. Abila beti aterako da aitzina, zozoa beti hor da gibelean. Holakoak beti dira, ez dira lehenengo neurrian hartu behar, naski. Baserrian eboluzioa dago, mundu hau galtzen ari da nolazpait, euskara galtzen ari da, eta naturarekin bizitzeko eta aritzeko moldea ez da beti berdin bistan da.
Mixel Thikoipe
Gazteen arteko bereizkuntza
“Amikuzen, gazteen artean, badira hemengo mundua eta euskara arras galdua dituztenak eta badira hauei arras lotuak direnak, baina ez dago artekorik. Gure garaian aldiz asko ginen arteko ginenak. Guk ez genuen euskara galdu, ia osoki bizi ginen euskaraz. Konparazione, ni ez naiz idazlea izan, ez naiz ikasia maila horretan. Egun bereizkuntza handia da, badago euskal mundua arras arrotz duena, eta beste batzuk –Ikastolan ikasi eta etxean atxiki dutenak– gu baino aise ikasiagoak direnak. Lagunen arteko harremanik ia ez dago. Orain Internet eta mugikorren bidez egiten dira harremanak. Huts handia da. Auzo berean hori gertatzen da, familia bereko kusien artean geratzen da, bi mundutan bizi dira, batzuk euskaraz eta besteak frantsesez.

Azkenak
2025-03-28 | Sustatu
La Ligaren blokeoak euskal domeinuei eragiten dien kaltea monitorizatuko du Puntueus-ek

Azken aldian, asteburuetan, Internet ez dabil ondo. Hasieran, zaila zen webguneei ezarritako blokeoen zergatia ulertzea; orain, badakigu Espainiako La Ligak agindu zituela, futbola modu ilegalean emititzea saihesteko. La Ligaren blokeoak euskal domeinuei eragiten dien... [+]


Abenduaren 27an Bilbao Arenan milaka euskaltzale batzeko dei egin du Kontseiluak

Bilbon eginiko aurkezpenean iragarri dute ekitaldia, euskarari "arnas berri bat emateko eta behar duen indarraldia gorpuzten hasteko" lehen urratsa izango dela nabarmenduta. Euskaltzale guztiei, baina, oro har, "justizia sozialean eta gizarte kohesioan aurre... [+]


“Ez genuen komunik, ez urik, ez argindarrik... eta hori ere kendu digute!”

Aljeriatik datoz Mohamed eta Said [izenak asmatuak dira], herri beretik. “Txiki-txikitatik ezagutzen dugu elkar, eskolatik”. Ibilbide ezberdinak egin arren, egun, elkarrekin bizi dira Donostian, kale egoeran. Manteoko etxoletan bizi ziren, joan den astean Poliziak... [+]


Olatz Salvador
Konfort gunea

Olatz Salvador
Noiz: martxoaren 15ean.
Non: Deustuko jaietan.

------------------------------------------------

Martxoak beti du deustuarrontzat kolore berezia; urtero ospatzen ditugu jaiak, San Jose egunaren bueltan. Bi asteburu bete festa, eta urtetik urtera Deustuko... [+]


Intza Gurrutxaga Loidi, EHE-ko kidea
“Oldarraldiaren aurrean, hainbat administraziotatik, adibidez, koldarraldia dator”

Euskal Herrian Euskarazek manifestazioa deitu du apirilaren 6rako, 11n EHEko bi kide epaituko dituztelako. Hiriburuetatik autobusak antolatzen ari dira. Bi helburu bete nahi dituzte, batetik, epaituak izango diren bi kideei babesa erakustea, eta bestetik, euskararentzat justizia... [+]


Bidasoako haur eta gazteen psikiatriako kontsultaren itxierak haserrea piztu du

Pazienteek Donostiara joan behar dute arreta jasotzeko. Osasun Bidasoa plataforma herritarrak salatu du itxierak “are gehiago hondatuko” duela eskualdeko osasun publikoa.


2025-03-28 | Irutxuloko Hitza
Metroaren lanetako gainkostua 33,3 milioi eurokoa dela adierazi du Eusko Jaurlaritzak

EH Bilduk galdera sorta bat erregistratu zuen Eusko Legebiltzarrean Donostiako Metroaren igarobideko lanen gainkostua argitzeko. Informazio hori atzo jakinarazi zuen Susana Garcia Chueca Mugikortasun sailburu sozialistak.


Ezkabako ihesaldia gogoratzeko, La Fuga mendi-martxa

Kirola eta oroimena uztartuko dituzte, bigarrenez, mendi-martxa baten bitartez. Ez da lehiakorra izanen, helburua beste bat delako. La Fuga izeneko mendi martxak 1938ko sarraskia gogorarazi nahi du. Ezkabako gotorlekuan hasi eta Urepelen amaituko da. Maiatzaren 17an eginen dute.


2025-03-28 | ARGIA
200.000 euro lortzeko kanpaina abiatu du Integrazio Batzordeak

Seaska Sarean inklusio egoeran dauden 165 ikasleei laguntza bermatzeko hasi dute kanpaina, antolaketa propioa eratuta. Frantziako Hezkuntza Ministerioaren jarrera salatu dute kanpaina aurkezteko prentsaurrekoan, behar bereziak dituzten haurren inklusiorako baliabide... [+]


Atzera bota dute Zaragoza eta Araba arteko goi tentsioko linearen proiektua

Martxoaren 19an amaitu zen proiektua aurkezteko epea, baina Errioxako PSOEk adierazi du Forestalia enpresak "interesa baztertu" duela. Enpresak bi parke eoliko eraiki nahi zituen Aragoiko lurretan, baina oraindik ez ditu lortu baimenak eta hori dute egitasmoa... [+]


AEBn ekoizten ez diren autoei %25eko muga-zergak ezarriko dizkiela iragarri du Trumpek

Muga-zergak apirilaren 2tik aurrera ezarriko dira eta altzairuari eta aluminioari ezarritakoei batuko zaizkie. "Gurekin negozioa egiten duten eta gure aberastasuna eskuratzen duten herrialdeei ezarriko dizkiegu", AEBetako presidenteak adierazi duenez. 


2025-03-27 | Arabako Alea
Greba mugagabea hasi dute Gasteizko lorezainek

%90eko jarraipen "ia erabatekoa" izan du grebak, sindikatuen arabera. Gasteizko parkeak, lorategiak eta eraztun berdea mantentzen dituzte Enviser azpikontratako 90 langileek.


Borrokak balio du: Israel Premier Tech, ez aurten, ez inoiz

Aurten "Israel Premier Tech" txirrindularitza talde israeldarra ez da Lizarraldeko Miguel Indurain Sari Nagusia lasterketara etorriko. Berri ona da hori Palestinaren askapenaren alde gaudenontzat eta munstro sionistarekin harreman oro etetea nahi dugunontzat, izan... [+]


Eguneraketa berriak daude