Pobrezia errealaren indizea %3,2an omen dago Euskal Autonomia Erkidegoan. Horrela dio Jaurlaritzaren Pobreziaren eta Ezberdintasun Sozialen 2008ko inkestak, guztira 68.000 laguni erasaten die egoera horrek. Bestetik, ongizatea galtzeko arriskuan dauden pertsonak 450.000 baino gehiago dira.

Inkestaren emaitzak 2004koak baino zertxobait hobeak dirudite –bertako indizea Europar Batasunaren azpitik dago (%5)–, baina ez dira gutxiestekoak. Batez ere immigranteen artean, bakarrik bizi direnen artean, edadetuen artean... kolpatzen du pobreziak. Kontuan izan behar da azkeneko urteetan ekonomiak gorakada handia izan duen arren, pobrezia indize hori berdintsu mantendu dela. Gainera, neurgailu ezberdinak erabiltzen badira, pobrezia tasa handiagoa da. Esaterako, zenbaitzuk per capitako BPGaren %37an kokatzen dute txirotasunaren marra, ia 700.000 lagun Euskal Herri osoan, Elkartzen taldearen arabera.

Dena den, 2008ko inkestaren emaitzak hankaz gora gera daitezke krisiak etxeetako aldabak jotzen dituenean. Langabeziaren igoerak triskantza handia egingo du familien artean eta horren aurrean joan den legegintzaldian Eusko Legebiltzarrean onartutako hainbat lege sozialen dohain eta ezinak agerian geratuko dira, bai eta oraindik aurrera atera ez diren beste lege batzuen beharra azaleratu ere.

48 lege, horietatik 9 politika sozialari lotuak

EAEko herritarrari Legebiltzarreko harmailetatik maiz iristen zaizkio politika orokorreko eztabaidak, edo gatazka eta autogobernuarekin loturik daudenak. Gutxitan, ordea, politika sozialari dagokionak. VIII. Legegintzaldian onartutako 48 legeei begiratu azkarra emanez gero diagnosi hau egin daiteke: Gizarte laguntzarekin zerikusi zuzena duten legeak ez dira bostetik bat izatera iristen, berandu onartu dituzte –garrantzitsuenak azkeneko hilean eta in extremis– eta ez dituzte guzti guztiak kontent utzi, ez barruan eta gutxiago kalean. Hortik irakurketa asko egin daitezke, baina hauteskundeen gertutasuna ezin da, inolaz ere, alboan utzi.

Zerbitzu Sozialen Legea

Agian, dimentsio eta eragin sozial handiena izan dezakeen legea Zerbitzu Sozialena da. Joan den abenduan onartu zen Hirukoaren eta PSEren botoekin –Aralar abstenitu egin zen, PPk kontra bozkatu zuen eta EHAK-k osoko zuzenketa aurkeztu zuen–. Lege horrek pertsonak integratzeko arreta publikoa eskaintzen duen sarea osatzen du, eta helburua da dependentzia, larritasuna eta behar soziala prebenitzea.

Ibilbide zailaren ondoren ernatu dute legea eta Legebiltzarreko eztabaida luzea –hainbat ordutakoa– peripezia horren erakusgarri izan zen. Jaurlaritzaren Zerbitzu Sozialetako sailburu Javier Madrazok sesioa bukatutakoan esan zuen: “Krisia langileak eta sektore ahulenak kolpatzen ari denean, beharrezkoa da jendea babestuko duen mekanismo eta zerbitzuak martxan jartzea”. Zerbitzuen inspekzioak zeresan handia eman zuen bilkuran; azkenean Parlamentuan erabaki zen Jaurlaritzak izango duela jarraipen horren ardura. Inspekzioaren kontua oso garrantzitsua da, horren bidez segurtatu baitaiteke zerbitzu soziala eskubide “subjektiboa” dela, hau da, herritarrek administrazioari exijitu diezaioketen zerbait.

Baina dudarik gabe, erreparo eta arrangura gehien utzi duen atala ordainketa moduarena izan da, copago delakoarekin. Formula horren bidez onuradunak zerbitzuaren zati bat ordaintzen du. Askoren ustez horrekin izaera “publikoa” zalantzan jartzen da; bide horretan, Aralarrek salatu du Jaurlaritzak ez duela bere hitza bete, Legeak kudeaketa publikoa “lehenetsi” egiten duelako soilik. Dena den, zaharren egoitzetako ostatua ordaindu ahal izateko ez da erabili ahal izango onuradunaren etxebizitza –ez bada “ohiz kanpokoa”–, errezeta aski kritikatua bere garaian. Desadostasunak eta kritikak ez dira Legebiltzar barrura mugatu. Gasteizen, eskubide sozialen alde lan egiten duten hogei elkarte eta sindikatuk plataforma sortu dute zerbitzu sozial publikoen alde. Plataforma horren esanetan abenduan onartutako Legeak “ziurgabetasun bidea” ireki du. Arabako zerbitzu sozialak “pribatizazioaren aurrean hondatzen” ari direla salatu dute eta Gasteizko Udalarekin nahiz Diputazioarekin parte hartze kanala zabaldu nahi dute.

Hain zuzen, legearen asmoetako bat da EAEko hiru herrialdeetako zerbitzuak homogeneizatzea eta diputazioek eta udalek zeresan handia dute horretan, eurak baitira zerbitzu horiek eskaintzen dituzten erakundeak. Zentzu horretan, ezinbestekoa izango da datorren legegintzaldian Udal Legea adostea eta politika komun bat aurrera eramatea; ez dadin errepikatu tratu txarrak jasaten dituzten emakumeekin gertatzen dena, alegia, udal bakoitzak “ahal duen bezala” erantzuten duela, Emakundeko Izaskun Moyuaren esanetan.

1.703 milioi familientzat

Harrigarria da zein oparoa izan den abendua lege sozialen aldetik. Zerbitzu sozialen Legeaz gain dimentsio sozial inportantea duten beste bi arau ere onartu dira. Horietako bat da Familiari Laguntzeko Legea, 1.703 milioi euroko diru laguntzak aurreikusten dituena haurra izan dutenentzat, adopzioentzat edo familia harrerarako. Legeak, besteak beste, Familia Kontseilua eta behatoki bat sortzea ahalbidetzen du. Proiektuak alderdi guztien babesa izan zuen, Aralar eta EHAKrena salbu. PSEko Gemma Zabaletaren ustez krisi garaietan familiei eskainitako laguntza hobetu behar da “okerrena beraiek pasa ez dezaten”.

Baina kasu honetan ere, ez dira alde guztiak kontent geratu. Konkrezio falta izan da Legeari gehien kritikatu zaiona, eta ez duela nobedade garrantzitsurik ekartzen: “Lehenago ere bazeuden dirulaguntzak” esan du ELAk lan kontziliaziorako aurreikusita dagoen kapitalaz. Sindikatu honen ustez, emakumeak etxean geratu eta lan merkatutik urruntzea sustatzen du araudi berriak. Hirukideri, Euskadiko Familia Ugarien Federazioari, zapore “gazi-gozoa” geratu zaio Legearekin. Alde batetik poztu egin da erakundeen artean izandako kontsentsuagatik; bestetik penaturik agertu da egutegi zehatzik ez dagoelako. Hirukidek espero du “atez ate joan behar ez izatea” Legea bete dezatela eskatuz.

Urtea amaitu baino lehen beste lege garrantzitsu bat onartu zuen Legebiltzarrak: Diru Sarrerak Bermatzeko eta Gizarteratzeko Legea. Alderdien eta erakundeen arteko desadostasun eta eskumen arazo ugari izan ditu lege-proiektuak aurrera ateratzeko. Honen bidez Lanbide Arteko Gutxieneko Soldatara iristen ez diren 20.000 pentsionistei ordainduko zaie 700 eurora iritsi arte. Gutxieneko soldata hori pobrezian ez bizitzeko nahikoa ote den, hori da airean geratu den kontuetako bat kasu honetan.

Biluzik, bazterketaren aurrean

Berriak egiteaz gain, aurreko legeak ere aldatu dira VIII. Legegintzaldian, Gizarte Bazterketaren Kontrako Legea, adibidez. Ikusgarria izan zen joan den abenduaren 23an Ezkerraldeko eta beste zenbait herritako langabetuen elkarteek egindako kontzentrazioa Jaurlaritzak Bilbon duen Delegaritzaren aurrean: biluzik agertu ziren Horrela uzten gaitu krisiak kartela soinean zutela. Modu horretan, Gizarte Bazterketaren Kontrako Legearen aldaketak “behartsuenen eskubideak murrizten dituela” salatu nahi izan zuten. Bistan da elkarte sozial horientzako Legebiltzarrak hartutako neurriak ez direla krisiari aurre egiteko jantzi nahikoa.