Gero eta e-zabor gehiago sortzen du e-gizarteak
- Munduaren krisi nagusietako bat zaborrarena bada, gehienik ugaltzen ari diren hondakinak elektronikoak dira. Baina herrialde txiroetara eramaten dira, sarritan tresna usatuen berrerabiltze planez mozorrotuta, han dirutan merke eta denetako kalteetan garesti birzikla ditzaten.
Zuberoako Maskaradetan eta Donostialdeko Kaldereroetan beltzezko antzezleek erakusten dute nortzuk ziren duela gutxi arte gure herrietako birziklatzaileak: buhame edo ijitoek (hungrianoek) konpontzen zituzten burdinazko pertzak, sukaldeko aiztoak eta parasolak, baita metal soberakinak eramaten ere. Baina gizarte modernoek txatarrari prezioa jarri diotenetik, kasik zer birziklaturik gabe aurkitu ziren hemengo ijitoak. Ordainetan, herrialde atzeratuagoetako populazio osoak bilakarazi dituzte buhame. Elektronikaren eta informatikaren munduko santutegi den Kaliforniatik Silicon Valley Toxics Coalition (SVTC) erakundeak Global e-Waste Crisis deitu dio egoerari. “E-zaborra da hondakin multzoan azkarren handitzen ari den osagaia. Bateriek bezala, tresna elektronikoek arriskugabeak dirudite, baina ondo aztertzen baditugu, kimiko pozoitsuak isuri ditzakete airean bezala uretan, hala nola beruna, merkurioa edo kadmioa. Ordenadore batek 4-8 libra berun izan ditzake, herri oso bat kutsatzeko adina”.
Gailu bakoitzak daukan kutsatze ahalmena biderkatzen du tresneria berritzeko darabilgun abiadura zoroak. Hona AEBetako datuak: 500 milioi ordenadore zaharkituta dago, 130 milioi sakelako telefono baztertzen da urteoro, 20 milioitik gora telebista eta ordenadore pantaila metatzen da urtero etxe eta bulegoetan... eta zokoratzen diren milioika gailu horietatik ez da birziklatzen %10 baizik. Nora doa gainerakoa?
SVTCen kalkuluetan, AEBetako e-zaborraren %80 herrialde txiroetara esportatzen da. Nora? Erakundeak mapa batean erakusten ditu uholde horren korronteak. E-zabor sortzaile nagusiak AEB, Europa, Japonia eta Hego Korea dira. Birziklatzaileak, berriz, honakoak: Amerikan Mexiko eta Brasil nagusienak, baina baita ere Txile, Argentina, Venezuela eta Brasil; Afrikan batez ere Nigeria, eta neurri txikiagoan Egipto, Kenya eta Tanzania; Asian, zabor biltzaile nagusiak Txina, India, Pakistan, Tailandia eta Singapur dira, eta bigarren mailakoak Filipinak, Vietnam eta Indonesia. Europan Errusiara eta Ukrainara ere joaten direla uste du SVTCk.
Txinan e-zaborrak birziklatzen ari diren herritarrez erreportaje zorrotza eskaini zuen berrikitan CBSNews telebistak. 60 Minutes programan aurkeztu zuen ordu laurden inguruko dokumentala, Internet bidez ikus daitekeena: Following the Trail of the Toxic E-Waste (E-zabor toxikoaren arrastoari jarraituz).
Zabor elektronikoaren mundu mailako trafikoa iturburuan eta helmugan ateratako irudietan azaldu du CBSk. Etxe eta bulegoetako tresna elektroniko zaharkituak birziklaketa enpresa arrunt batek biltzen ditu Denver hirian. Gero, ia denen oharkabean, Denverren betetako edukiontzi handia itsasoan barrena Hong Kongera helduko da, nahiz eta hemen horrelako hondakinak sartzea legez debekatuta dagoen.
Hariaren beste muturrean Goiyu herria datza, Txinan. Agintariek eta bertako herritar askok ezkutuan eduki arren, kazetariek lortu dute zabortegi beldurgarrietara iristea. Milaka telebista ekran, ordenadore eta denetariko tresna elektroniko nonahi barreiaturik. Arnasa ezin hartzeko moduko kiratsa. Jendea tresnak eskuz birrintzen, azidoz metalak berreskuratzen, plastiko toxikoak kiskaltzen... XXI. mendeko buhameak dira.
Gezurrezko berrerabilpena
Gaiaz okupatzen den beste erakunde bat Basel Action Network (BAN) da, Basilea Ekintza Sarea. Suitzako hiriaren izena darama, haren izena daramalako 1994an bertan munduko hondakin elektronikoen trafikoa arautzeko itunak. AEBek ez dute sinatu oraino, eta sarekoek salatzen dute sinatzaileek ere ez dituztela aski kontrolatzen itsas portuetako joan-etorriak, hori dela medio milaka edukiontzi doazela urtero herrialde aberatsetatik txiroetara, hauetan dauden zabortegi kontrolik gabeetan metatu eta inguruko pertsona, abere eta landarediak kutsatzera.
BANekoek Nigeria aipatu dute adibide odoltsutzat. “Are we building high-tech bridges or waste pipelines?” dauka titulu dosierrak: “Teknologia handizko zubiak eraiki ditugu ala zaborrentzako hodiak?”. Hondakinen esportazioa nola berrerabiltze itxuraz mozorrotzen den esplikatzen du dosierrak.
Kontua da herrialde txiroetan ere informazio teknologiak aurrerapen aukeratzat ikusten direla. Internet eta telefono zelularrak sekulako aukeratzat ikusten dira herrialde aberatsekiko leizea pittin bat arintzeko, bestelako azpiegituren gabeziak (liburutegiak, errepideak, trenak, harizko telefonoa...) gainditzeko. Baina teknologia berriak pagatzeko adina diru ez daukatenez, hango inbertsioak tresneria erabilitan egin dira.
Konpainia askok salerosketa hori denen mesedegarritzat aurkeztu dute: herrialde aberatsetako tresna zaharkituek bigarren bizia edukiko dute txiroetan, hauek teknologia berriak askoz merkeago eskuratuko dituzte. Baina gero ikusi da ideia polit horren atzean hondakin trafikoa zetzala, argi eta garbi.
Nigerian, Lagos hiriburuan bezala beste herri askotan, BAMeko ikertzaileek zabortegi kontrolik gabeak aurkitu dituzte, telebistak eta ordenagailuak sutan, azidoz eta metal astunez kutsatutako erreka eta putzuak, haurrak hondakin toxikoen artean jolasean... edo bilketa lanean.
Nigeriako portu nagusira hilero 500 edukiontzi “tresna elektronikoa usatu” sartzen da. Kontainerrotako bakoitzak 800 bat ordenadore dakartzanez, hilean 400.000 iristen dira Europa eta Amerikatik. Urtean bost milioi. Horietatik %75 ezin konponduzkoak dira, eta zuzenean doaz zakarretara.
Teknologia handiko ekipamenduok gai toxikoz eginak daude. Karkasetako eta barne zirkuituetako plastikoek bromoa daukate, sutan nekezago kiskal daitezen. Konektatzaileetako aleazioetan berilioa dago. Soldatzeak eztainuz eginak dira. Izpi katodikoen tuboetan beruna eta barioa aurki daitezke, merkurioa lanparetan.
Bi liburuk kontatzen dituzte hain garbiak diruditen teknologia berrien barrunbe zikinak. High Tech Trash-ek (Teknologia handiko zakarrak) aipatu hondakin elektronikoen akabera nolakoa izaten den. Challenging the Chip-ek (Txipari desafioka), zein injustua eta pozoitsua den teknologia berrizko gailuen fabrikazioa. Telefonoak, telebistak edo ordenagailuak hain erraz aldatzera ohitu diren gure gazteek ona lukete horiek laburtuta bederen euskaratzea.
Argazki oina: Interneten zabor elektronikoaz aurki daitezkeen irudi zikinen artean www.ewasteguide.info-k eskainitako honek xarma puntu berezia dauka: aitonak sutan ipintzen ditu ordenagailuen memoriazko tarjetak, metalen bat gainerakoetatik bereizteko. Etxe atarian txistorra zirian erretzen ari bailitzan. Ez berak eta ez alboan bestelako garbiketak egiten dituzten langileek, inork ez dauka babesgarri berezirik. Merkatuan balioren bat duten metalak berreskuratzeko sistemarik merke eta kutsagarrienak usatu behar dituzte. Eta soberakinak, inguruetako zabortegietan geldituko dira metaturik. Herrialde aberatsetan gailu berriak zabaltzen diren aldi oro, zaharrak birziklatzen lan gehiago herrialde txiroetan ari diren txatarreroontzat.
Informazio gehiago:
Prostituzioan aritzera behartuta zeuden lau emakume askatu dituzte Donostian eta Gasteizen, eta giza salerosketa leporatu diete operazioan atxilotutako bi emakume eta gizon bati. Biktimen salaketari esker hasi zuen ikerketa Ertzaintzak. Atxilotuak Ertzain-etxera eraman dituzte... [+]
Aixeindar enpresak haizea neurtzeko 82,5 metroko dorre meteorologikoa instalatua du 2023tik Analamendin. Dorrearen egonkortasuna eta segurtasuna bermatzeko, lurrera altzairuzko hainbat kablerekin ainguratu zuen enpresak. Arabako Mendiak Aske elkarteak salatu du hegaztiek... [+]
Zeurea ez dela –eta ez duela izan behar– deritzozun herrialde bateko gertakari historikoa izan al daiteke nonbaiteko festa nazionalaren sorburua? Bai, horixe. Gertatu ere gertatzen da Taiwanen: “Hamar Bikoitzean”, alegia, urriaren 10ean ospatzen da... [+]
"Duintasuna urratzerainoko gertakariak" sarri errepikatzen direla seinalatu dute egoitza horretako senideek Arabako Foru Aldundiari bidalitako gutunean. Aldundiak dio egoera ez dela "hain larria".
Euskal Herriko hainbat zentro teknologikotako ordezkariek parte hartuko dute euskarazko ahots teknologiaren egoera eta etorkizuna aztertuko dituen mahai-inguruan, Jon Torner ARGIAko kazetariak gidatuta. Topaketa urriaren 17an izango da, Donostiako San Telmo museoan egingo den... [+]
Urri hasieran kaleratutako EHUko irakaslearen inguruko txosten bat egiteko eskatu dio Fiskaltzak Ertzaintzari. Kasuaren nondik norakoak sakonki ikertzeko eta gorroto deliturik egon den ala ez aztertzeko helburua du, salaketa jartzea erabaki aurretik.
Gazteei PFEZa murriztea edota zenbait kasutan deuseztatzea proposatu du Portugalgo Gobernuak, baina momentuz hizpidea baino ez du ipini, ez baitago argi aurrekontuak onartu ahalko dituen, gobernua osatzen duten alderdiek ez baitute-eta gehiengo parlamentariorik. Espainiako... [+]
Catering-enpresarik gabe jardun nahi duten eskolentzat bestelako eredu bat arautzea adostu zuen Eusko Legebiltzarrak 2019an. Horren ordez, catering-enpresen bidezko zerbitzua ematera derrigortzen ditu ikastetxeak Eusko Jaurlaritzak berriki argitaratu duen aginduak. Bitartean,... [+]
Urriaren 14an 91 urte bete dira bilbotar idazlea jaio zenetik. Errota gorria poema eta idazleak dedikaturiko argazki bat Jon Kortazar EHUko katedradunaren esku utzi ditu Zubiri Moragues familiak. Orain arte ezezaguna zen olerkia laster argitaratuko dutela ziurtatu du... [+]
Hondakinak tratatzeko Artaxoako plantara Zubietako erraustegitik milaka tona lixibiatu modu ilegalean eraman izanaz galdetu dio EH Bilduko parlamentari Mikel Oterok, Eusko Jaurlaritzako Industria, Trantsizio Energetiko eta Jasangarritasun sailburu Mikel Jauregiri. Iragan... [+]
Herritarrengandik sortu eta hiru hamarkadaz eraikitako harremanaren ondotik, Hego Lapurdi eta Goierriko bi herri hauen arteko senidetze edo birazkatze ofiziala egin dute igandean Urruñako plazan. 30 urteko mugarri, egun «historikotzat» jo dute Filipe Aramendi... [+]
Gasteizko Izaskun Arrue Kulturguneak (IAK) eta UEUk elkarlanean Euskaldunentzako Jabetze Eskola martxan jarriko dute, euskaldunok ahaldundu, eta ondorioz, jendartea eraldatzeko asmoz. Aurkezpen hitzaldia urriaren 30ean egingo du Garikoitz Goikoetxeak. "Hizkuntzaren... [+]
Ezagutza eta erabilerak, biek, egin dute atzera Galiziako Estatistika Institutuak jakinarazitako azken datuetan. Galera handiagoa da adin tarte gazteenetan. 5 eta 14 urte artekoen herenak adierazi du galiziera gutxi edo batere ez dakiela.