Literatura bizi daiteke diferente

  • Urtea hil aurretik Zarautzetik pasa behar genuen, Susaren bulegotik. Arrazoia, ezaguna: 25 urte bete ditu aurten argitaletxeak. Ez dute ospakizun berezirik antolatu, hitzaldiren bat edo beste, prentsan azaldu den artikuluren bat. Lotsatiak? Ez zaigu iruditzen. Ahobizarrik gabe aritu dira Gorka Arrese eta Josu Landa Susako kideak, kazetariarekin gaizki portatu den grabagailu baten aurrean.
Susa
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
1983. Punk talderen batek “polizia ez!” oihukatuko zuen eta bi idazle argitaletxe batetik atera ziren “poesia ez!” entzun ondotik. Diferenteak ziren, noski, ezezko bata eta bestea. Xabier Montoiak eta Josu Landak argitaratuta ikusi nahi zituzten beraien poemak. Garaiko intelligentsiak berriz, esaten zuen euskal literaturak ipuinak behar zituela, narratiban bidea egiteko. Gauzak horrela, ez zegoen korronteari buru egingo zion erabakia hartzea beste biderik: argitaletxe bat sortzea; eta, bai, poesia ere argitaratzea. Montoiaren Anfetamiña izan zen Susak publikatu zuen lehenengo liburua. Ordurako literaturaren bideetan urteak zeramatzan Susa aldizkariak, baita hango kide askok prentsaren alorrean ere, Argiarekin sinbiosian. Urteak halakoak ziren: eferbeszenteak. Horregatik, argitaletxea sortzeko ideiak ez zuen irakinaldi luzeegirik izan. Eltze bakarrean prestatu zituzten aurreneko liburuak.“Editorial handi, edo estandar baten kontzeptua ez daukak buruan. Orduan, sail berean atera zituzten poesia, ipuinak... eta horrela bilduma bat egiten hasi” azaldu du Gorka Arresek, hasierako urteak gogoan.

35 bat liburu, horra aurreneko urteetako tiradizoak emandako fruitua. Tartean liburu garrantzitsuak. Batzuk aipatzearren, Itxaro Bordaren Basilika, Mikel Antzaren Lehen bilduma 82-84, Iñaki Zabaletaren 110. streeteko geltokia edo Laura Mintegiren lehen nobela, Bai... baina ez. Kopurua hazten zihoan, eta antolamendua premia bihurtzen. “Beste fundamentu bat behar du honek” esan zuen 1987an Josu Landak. “Poesia”, “Narratiba” eta “Erreferentziak” bildumak sortu zituzten, azkenekoa atzerriko literatur lanen itzulpenerako. Landak gogoratzen duenez, Koldo Izagirre ordurako beraiekin batera ari zen lanean. Arrese ere orduantxe hurbildu zen Susara. Ondorengo urteek ikusiko zuten proiektua sendotzen.

Kontestatarioak?

– Esan egia, hasieran oso jarrera kontestatarioarekin hasi zineten, eta urteekin formaldu egin zarete...
– Zahartu egin gara –dio Josu Landak barre artean. Galderak bromatik zuena alde batera utzita Susa bereizten duten ezaugarriez jardun dugu elkarrizketaren zatirik handienean. Bai Landak, bai Arresek, azpimarratu dute nolabaiteko literatura “inkonformista” publikatzea ez zela Susaren helburua. Trukean, beste ezaugarri batzuetan jarri dute letra larria: “Gainerako argitaletxe ia guztietatik bereizten gaituzten ezaugarriak ditugu. Adibidez, euskara hutsez publikatzea, eta helduen literatura bakarrik. Susa ez da sartu liburugintzaren industrializatze prozesuarekin eta ustezko dibertsifikazioarekin saldu nahi izan den bidean: ustezko haur literatura publikatzea, beste hizkuntzetan publikatzea, testu liburuak egitea... eta abar”.

Egile eskubideak, argitalpengintza eta literaturgintza

Egile eskubideen inguruko filosofian ere diferente sentitzen dira besteen aldean. Idazle batek liburua Susan argitaratu nahi badu, argitaletxeak edizio bat egiteko eskubidea bakarrik hartzen du bere gain. Arresek eta Landak diotenez, argitaletxe ia guztiak eskubide horietaz jabetzen dira hainbat urtez, baita liburuaren itzulpena egitekoetaz ere. “Nik horri deitzen diot egile eskubideak bahitzea” dio Landak.

Desberdintasun horiek argitaletxea “homologagarria” ez izatea dakarte, beraien esanetan: jornal eta erdi bakarrik mantendu dezakeen enpresa da, eta, aldiz, ingurune zabal eta aktiboa duena. Kulturgintzari buruzko jarrera eta ikuspegia partekatzen dute Susaren ingurukoek, eta bat datoz ikuspegi hori gauzatzeko produkzio bideen antolamenduan. Baina hortik aurrera, bakoitzak nahi duen erako literatura lantzen du. “Errazegi nahasten dira argitalpengintza eta literaturgintza –Landa da hizketan ari dena–.

Ateratzen denean eztabaida bat ustez literaturarekin zerikusia daukana, benetan, oso gutxitan dauka zerikusia literaturarekin: liburugintzaren negozioarekin izaten du”. Elkarrizketak aurrera egin ahala, nabarmenagoa da beraien interesgune nagusia ez dagoela alor horretan. Orduan azaldu dute Susa ez dagoela Euskal Editoreen Elkartean; duela lauzpabost urte atera ziren handik, Landak dioenez, elkarte hori –“normala den bezala”– liburugintzara emana dagoelako.

Ikuspegi diferentzia horiek ordea, ez dira plano teorikoan geratzen: argitaletxe eredu diferenteak sortzen dira, baita, batzuetan, eredu batzuen eta besteen arteko frikzioak ere, desberdintasunak diru-laguntzen alorrera ekartzen badira, adibidez. Gai horrekin lotuta, Josu Landak susmo bat plazaratu du: liburugintzako diru-laguntzak banatzeko irizpideetan aldaketak iragartzen ari dira, eta, bere ustez, aldaketa horiek egitura handiak indartzeko balioko dute. “Susmoa daukagu, ondorioetako bat gurea bezalako argitaletxe txikiak itotzea izango dela, esana baitago horrelako egiturak kaltegarriak direla euskal kulturarentzat, atomizazioa bultzatzen dutelako”.

Durangorekin desenkantatuta

Aurten Susak bi stand gutxiago jarri ditu Durangoko Azokan. Horretaz galdetuta ez diote garrantzi berezirik eman: urteen poderioz argitaletxeko lagun batzuek –ez denek– bizi izan duten desengainatze prozesuarekin lotua dago. Gorka Arreseren ustez azoka edukiz hustu da, literaturaren ikuspuntutik begiratuta. “Beste Herri Urrats bat edo beste Korrika bat... –gehitu du Landak–.

Soziolinguistika aldetik oso interesgarria izan daiteke, baina... Geroz eta ilusio gutxiago egiten digu joateak. Eta gainera, joateagatik kobratzen ez dugunez, ezta standean egoten direnek ere... Edo borondatea dago edo... edo ez dago”.

Eta ez zegoenez, ahaleginak beste esparru batzuetan jartzea hobetsi dute. Sarreran esaten genuen moduan, ospakizun berezirik antolatu gabe bukatuko da Susak mende laurden bete duen urte hau. Ospatu, beraiek dakiten moduan egin dute: liburuak publikatzen. Azkena, oraingoz, Susa aldizkarian argitaratutako ipuinak biltzen dituen Aspaldiko lagunen bisita. Datorren urtean, gehiago.

Azkenak
2025-03-21 | Axier Lopez
‘Pikoletoak’ ere Euskal Herrian euskaraz

Guardia Zibilaren historia bat - Hemendik alde egiteko arrazoiak izenburupean, datorren astean argitaratuko dugun 305. LARRUN aldizkariaren pasarte batzuk dira ondorengoak, erakunde armatuaren sorrera garaietan girotutakoak.


Rosa Zarra Ertzaintzaren pilotakadak hil zuen

Rosa Zarra Ertzaintzaren pilotakada baten ondorioz hil zela da Eusko Jaurlaritzako Poliziaren Biktimen Balorazio Batzordeak atera duen ondorioa, Berria-k jakinarazi duenez. Orain arte, Ertzaintzak beti egin dio uko bertsio horri, eta Rosa Zarra berak zuen gaixotasunaren ondorioz... [+]


Oier Sanjurjo
“D eredua bultzatzen eta ikastolen nortasuna zabaltzen ahaleginduko naiz”

Nafarroako Ikastolen Elkarteak lehendakari berria du. Oier Sanjurjok hartu dio lekukoa Elena Zabaleta Andresenari.  Beste zazpi kide izanen ditu alboan Sanjurjok.


2025-03-21 | ARGIA
Ertzainen %20ak eta udaltzainen %30ak ez dute euskara-eskakizunik azken deialdian

ELA sindikatuak azaldu duenez, azken Lan Eskaintza Publikoaren oinarrien arabera, Ertzaintzarako eskainitako lanpostuen %20ak eta Udaltzaingoaren %30ak ez daukate euskara-eskakizunik. Gasteizen, adibidez, udaltzain-lanpostuen erdietan, 24tan, ez dago euskara-eskakizunik.


Donostiako Birunda gune autogestionatua “ilegalki” hustu dute

Ustez, lokalaren jabetza eskuratu dutenek bidali dituzte sarrailagileak sarraila aldatzera; Ertzaintzak babestuta aritu dira hori egiten. Birundak epaiketa bat irabazi du duela gutxi.


Inoren Ero Ni + Lisabö
Eta eromenaren lorratzetan dantzatu ginen

Inoren Ero Ni + Lisabö
Noiz: martxoaren 14an.
Non: Gasteizko Jimmy Jazz aretoan.

----------------------------------------------------

Izotz-arriskuaren seinalea autoko pantailatxoan. Urkiola, bere mendilerro eta baso. Kontzertuetara bideko ohiko errituala: Inoren... [+]


2025-03-21 | Euskal Irratiak
Iparraldeko euskalgintzak Senpereko Larraldea etxea galduko du

Euskalgintzak Senpereko Larraldea etxea faltan botako du. Uda gabe, Bertsularien lagunak, bertan gelditzen den azken elkarteak, lekuz aldatuko du eta etxea hetsiko dute. Euskararen, euskal kulturaren eta arteen ohantzea izan da Larraldea, urte luzetan Andoni Iturrioz mezenasak... [+]


2025-03-21 | Elhuyar
Autismoak: normaltasuna zabaltzeko aukera bat

Berrogei urte dira Euskal Herrian autismoaren inguruko lehen azterketak eta zerbitzuak hasi zirela. Urte hauetan asko aldatu da autismoaz dakiguna. Uste baino heterogeneoagoa da. Uste baino ohikoagoa. Normalagoa.


Euskal Herriko Filosofia Zaleen Sarea eratzeko prozesua abian da

Txinparta izeneko prozesua Martxoaren 21ean hasiko da eta urte bete iraungo du. "Udaberriaren hasierarekin batera proiektu herritar berri bat" aurkeztu nahi dutela adierazi dute. 


Duero ibaitik gora otsoa berriz ehizatzea onartu du Espainiako Kongresuak

PP, Vox, Junts eta EAJren botoekin Espainiako Kongresuak onartu du otsoa espezie babestuen zerrendatik ateratzea eta, horren ondorioz, berriz ehizatu ahal izango dute Duero ibaitik iparrera.


Burlatako gaztetxearen aldeko protesta amaitutzat eman dute Gazte Asanbladako kideek

Protestak 24 ordu bete dituenean, suhiltzaileak bertaratu dira udaletxera eta kateak moztu dizkiete bi gazteei. Bi kateatuek gaua bertan igarotzea "udaletxearen hautua" izan dela adierazi du Gazte Asanbladak, eta udalaren ordezkariek "ekintza deslegitimatzeko eta bi... [+]


Etxegabetzeetara ohitu zaitezke, baina egon, badaude

Ez da gauza berria politikari profesionalak gizarteko arazoak estaltzeko ahaleginetan ibiltzea. Azkenaldian Denis Itxaso -EAEko Etxebizitza sailburua- entzun dugu etxegabetzeei garrantzia kenduz eta aditzera emanez gurean bazterreko fenomenoa direla; eta Begoña Alfaro... [+]


2025-03-20 | ARGIA
“Kateekin ateak hautsi” goiburupean ospatuko da Nafarroaren Eguna apirilaren 27an

Iruñeko Zaldiko Maldiko Elkartean eta Baigorriko Bixentainean aurkeztu da aurtengo Nafarroaren Eguna, egun berean. Ohi bezala, apirileko azken igandearekin bat egingo da festa Baigorrin, eta horrez gain, apirilean hainbat ekitaldi egingo dira eskualdean.


Eguneraketa berriak daude