Itzultze zamak arintzeko tresna
- Hizkuntza batetik bestera egiten orduak ematen dituzte itzultzaileek. Sarri oso antzekoak diren testuak itzultzen dituzte. Urteak dira lana errazteko itzulpen memoriak daudela. Hau da, lehen egindako itzulpenak hurrengoan baliatzeko bitartekoak.
Wordfast ordenagailuz lagundutako itzulpen tresna da, programa informatikoa, Trados den bezalaxe. Ingeniaritza linguistikoan aritzen den Eleka enpresako Elena Garciak azaldu digu zer den itzulpen memoria, eta haiek Wordfast programa erabiltzen dutenez, guk ere programa horren azalpenak emango ditugu. Dena dela, antzeko funtzioak betetzen dituzte batak ala besteak.
Zertarako balio dio Wordfastek itzultzaileari? Bi hizkuntzak zehazten ditu erabiltzaileak, iturburu hizkuntza eta xede hizkuntza. Hala, gaztelaniatik euskarara itzulitako testuak gordetzen ditu edo alderantziz. Itzulpenak biltegian jasotzen ditu, esaldi pareak egiten ditu itzultzaileak. Euskarazko halakori gaztelaniazko halako dagokio, beste hari beste halako... eta horrela dokumentu osoa esalditan lerrokatuta. Itzulpen horiek guztiak pilatzen doaz. Itzultzailea lanean ari denean abisua emango dio ordenagailuak, esanez itzultzen ari den esaldiaren tankerakoren bat “ehizatu” duela itzulpenen biltegian, itzulpen memorian alegia. Erabiltzaileak eskuratuko du ordenagailuak proposatutako esaldi hori eta gustuko badu hartuko du, bestela berak itzuliko du. Garbi gera dadila, Wordfast moduko programek ez dituzte itzulpenak egiten; erabiltzaileak aurrez sortutako itzulpenak berrerabiltzen laguntzen dute. Itzulpen automatikoa bestelakoa da: hizkuntza bateko testua sartu eta berak itzultzen du osorik beste hizkuntzara.
Itzulpen memorien erabiltzaileak
Hiru talde bereizten ditu Elena Garciak: administrazioa, itzulpen zerbitzuak eta enpresak. Administrazioan, erakunde handitan (Eusko Jaurlaritza, IZO, Foru Aldundiak), itzultzaile asko eta baliabideak dauzkate eta itzulpen memoriak aspalditik erabiltzen dituzte, izan Wordfast edo Trados. Udalek berriz, baliabide gutxiago dute eta Wordfastari errazago heldu diote merkeagoa delako eta Tradosen tankerako funtzioak betetzen dituelako. Eleka duela bost bat urte hasi zen udalekin lanean eta Gipuzkoa eta Bizkaiko bezeroak ditu. Beste talde bat itzulpen zerbitzuena da. Zerbitzu handiek urteak daramatzate Trados edo Wordfast erabiltzen eta azkenaldian zerbitzu txikiak hasi dira itzulpen memoriak erabiltzen. Hirugarren multzoan sartuko ditugu ez administrazio, ez itzulpen zerbitzu direnak, enpresak alegia. Eleka horietan muturra sartzen ari da, gero eta gehiago egoera eleanitzetan egin behar baitute lan. Eleka euskara-gaztelania parearekin ari da lanean, lantegi barruko jarduna elebitan izan dadin. Garciak dioenez, ohikoena da ingeniariak edo dena delako adituak berak itzulpenak egin behar izatea, eta noski, ez dira hizkuntzan adituak, beren gaian baizik. Nahiz eta industria sektorean hizkuntza sentsibilizazioa oraindik nahiko lausoa izan, gero eta bezero gehiago dituzte enpresetan.
Erabiltzaileak itzulpen memoriekin lan egitea erabakitzen duenean baditu gutxienez bi aukera. Bata da berak programa erosi, instalatu eta bere kabuz lan egitea, itzulpen memoriak berak sortuz edo besteenak bere ordenagailuan sartuz. Bestea profesionalen atea jotzea da. Elekak esate baterako, hainbat zerbitzu eskaintzen dio bezeroari, hasi programa instalatzetik eta itzulpen memoriak garbitzeraino. Datu deigarria eman digu: zerbitzu baterako edo besterako Elekako atea jotzen dutenen %95ak eskatzen die itzulpen memoriak beraiek sortzeko, alegia, lehendik eginak dituzten itzulpenak dokumentu paretan lerrokatu eta prestatzea ez dute erabiltzaileek egiten enpresak baizik.
Itzulpen memoriak elkarbanatzearen abantaila
Itzulpen memoriak sortu egin behar dira. Dokumentu pareak lerrokatzea ez du makinak egiten, norberak egin behar du. Lana da. Eta sarri, batik bat administrazioan, oso-oso antzeko testuak erabiltzen dira, dela udaletan dela bestelako erakundeetan. Bada, logikoa litzateke erabiltzaileek itzulpen memoriak elkarbanatzea, alegia, publiko jartzea, konparazio baterako sarean. Oraingoz hiru itzulpen memoria daude Interneten: IZOrena (Itzulpen Zerbitzu Ofiziala), EIZIErena (Euskal Itzultzaile, Zuzentzaile eta Interpreteen Elkartea) eta Bizkaiko Foru Aldundiarena.
Elekako Garciari eta beste hainbat erabiltzaileri galdetu diegu zergatik ez diren itzulpen memoria gehiago publikoak, horrek dirua eta denbora aurrezten lagunduko badu. Bezero askoren itzulpen memoriak egin dituen Garciak bi arrazoi aipatu dizkigu. Lehena: Datuen Babes Legea kontuan hartu behar dela. Administrazioko dokumentuetan sarri ageri dira herritarren izen-abizenak, NAN zenbakia eta bestelakoak. Datu horiek ezin dira publiko egin. Horretarako Elekan tresna bat sortzen ari dira, datuok detektatu eta zentzurik gabeko ordezko zerbait paratzeko. Bigarren arrazoia: itzultzaile bakoitzak itzultzeko modu berezia du, bakoitzak bere “maniak” ditu eta horiek besteren esku uztea inor gutxik nahi du. Dena dela, Garciak udal txikietako hainbat itzultzaile ezagutu du, baliabide gutxirekin eta batzuetan formazio urriarekin lanean ari direnak. Haiek eskertuko lukete erakunde handiagoetako edo Foru Aldundiko itzulpen memoriak eskura izatea.
Itzulpen memoriak egiteko tresnak:
www.wordfast.net
www.trados.com
Itzulpen automatikoa egiteko hainbat teknika dago, bi dira nagusiak. Bata, Google-ek erabiltzen duena, estatistika. Corpus erraldoiak ditu, testu masa handiak eta itzulpena egiterakoan hor begiratzen du kointzidentziak aurkitzeko. Ez darabil teknologia linguistikorik. Bestea, ordenagailuari esaldien analisi morfosintaktikoa egiten irakastea da.
Kontua da euskarazko corpus masa izugarririk ez dagoela eta egun batetik bestera sortzerik ez dago. Beraz, zenbat eta itzulpen memoria publiko gehiago egon hobeto, hori dena baliatuko bailitzateke corpus moduan.
Euskararen berezitasunak kontuan hartuta, gaur egun aipatutako bi tekniken nahasketak hartu du indarra.
Orain arteko euskarazko itzultzaile automatikoaren emaitzak denetarikoak izan dira: gauza batzuk ondo itzultzen ditu, beste batzuk ez hain ondo eta beste batzuk oso gaizki.
Itzulpen onak noiz egingo dituen galdetu diogu Garciari. Galdera inozoegia oraingoan ere. Hara erantzuna: “Itzultzaileak ez daitezela beldurtu, ez diote lanik kenduko. Berehalako helburua ez da itzulpen profesionalak egitea, edukiak, esate baterako webguneko informazioa, ulertzeko modukoa egitea baizik. Norbaiti entzun nion itzulpen automatikoarengatik hizkuntzak ikasteari utziko geniola. Kotxeko irratian ingelesezko abestia ulertzeko eskuko ordenagailua eraman behar ote dut ba? 500 urtera ez dakit, orain zientzia fikzioa da hori”.
Askotan gertatu izan zait etxetik lanbroari so egon ostean, blai bukatuko dudala jakin arren, aterkirik ez hartzea. Zergatik ote? Beharbada, aterkia hartzeko gogorik eza? Beharbada, bustiko ez naizen itxaropena? Kontuak kontu, ondorioa beti berbera izan da. Esaerak dio, euri... [+]
Gogoan daukat, 16 urterekin, Bergarako epaitegi aurrean egindako euskararen aldeko elkarretaratze batean identifikatu ninduela Ertzaintzak lehen aldiz. Euskal Herrian epaitegiak euskalduntzeko aldarria zilegi zela pentsatzen genuen, baina, orduan ere, faltako zen baimenen bat,... [+]
Zestoako Iraeta auzoko Amilibia baserria eta lurra kolektibizatzeko 100.000 euro batzea falta du Amillubi proiektuak, lehen urte honetan 290.000 euro eskuratu baititu. Biolurrek abiatutako proiektu agroekologiko honek dagoeneko jarri du lurra martxan, sektorearen beharrei... [+]
Forensic Architecture erakundearen ondorioetakoa da hori, ikusita Israelgo Armadak nola antolatu duen Gazaren egungo kontrola. Suntsiketa maila hori bakarrik litzateke Gazaren kontrola segurtatzeko, zeren eta, berez, txikitze maila askoz handiagoa da lurraldearen gainerako... [+]
Tanta hotzak Valentzian eragindako hondamendiak irudi lazgarriak utzi dizkigu; batetik, izan dituen berehalako ondorioengatik, eta, bestetik, nolako etorkizuna datorkigun aurreratu digulako: halako fenomeno klimatiko muturrekoak gero eta ugariagoak eta larriagoak izango direla,... [+]
Nafarroako Energia Planaren eguneraketa oharkabean igaro da. Nafarroako Gobernuak jendaurrean jarri zuen, eta, alegazioak aurkezteko epea amaituta, gobernuko arduradun bakar batek ere ez digu azaldu herritarroi zertan oinarritzen diren bere proposamenak.
Gobernuak aurkeztu... [+]
Azaroaren 26an eta 27an, Langune Euskal Herriko Hizkuntza Industrien Elkarteak eta FUEN Federal Union of European Nationalities erakundeak antolatuta, ‘Hizkuntzen irabazia. Benefits of language industry in the economy’ kongresua egingo da Donostiako Kursaalean. Han... [+]
Azaroaren 23an egingo dute tokiko arbola, fruitondo eta landare ekoizleen azoka. Horrez gain, egitarau oso indartsua prestatu dute 22 arratsaldetik hasita 23 iluntzera arte: bioaniztasunari buruzko mahai-ingurua, sagarrari buruzko mintzaldia, "Nor dabil basoan?"... [+]
Lup izeneko gailuak testuak ahots bihurtzen ditu adimen artifizialari esker. Hainbat hizkuntza bihurtzeko gaitasuna dauka. Teknologia gutxiko gailua da, hain zuzen aurrerapen teknologikoetatik urrun dagoen jendeari balio diezaion. Ikusmen arazoak dituztenentzat sortu eta... [+]
Udan izandako indarkeria kasuen gorakada batetik, eta hainbat gizonezkok mugimendu feministak antolaturiko ekitaldiak boikotatu dituztela bestetik, Bortziriak, Xareta, Azkain, Bertizarana, Malerreka eta Baztango mugimendu feministek, erakunde publikoen konpromiso irmoa exijitu... [+]
Espainiako Defentsa Ministerioaren 6 milioi euroko esleipen publikoak jaso ditu aurten enpresak. Margarita Robles ministroaren arabera, urriaren 7tik ez diote "armarik saldu edo erosi Israelgo Estatuari", baina indarrean zeuden kontratuei eutsi diete. Elbit Systemsek... [+]
Sobietar Batasuna desagertu zenetik errusofobia handituz joan da. NBEko Segurtasun Kontseiluaren 2002ko segurtasun kontzeptua oso argia da, eta planetaren segurtasun eta egonkortasunak AEBei erronka egiteko asmorik ez duen estatuen menpe egon behar dutela adierazten du. AEBei... [+]
Duela 40 urte sortu zen Geronimo Uztariz Institutua, Nafarroako Historia beste era batera ikertzeko eta zabaltzeko helburuarekin. Jende anitza bildu du lau hamarkada hauetan, eta gai ugari ikertu ditu denbora horretan. Historialari gazteak ere batu zaizkie. Zahar eta berriaren... [+]
Aspaldi ezagutu genuen gaur gaurkoz Añube taldeko abeslari den Aitor Bedia Hans. Garai berean adiskidetu ginen egun Añube taldeko gitarra jotzaile ohia den Beñat Gonzalezekin. Unibertsitateko garaian izan zen, Debagoienako bi gazteak musika zainetan... [+]