Oesterheldarren akaberak izua eragiten du irakurri hutsarekin. 1976 eta 1978 artean Argentinan diktadura antolatu zuten militarrek bahitu, torturatu eta hil egin zituzten Héctor Germán Oesterheld (HGO) idazlea –El Eternauta klasikoa eta beste askoren egilea– eta 18-24 urteko lau alaba gazteak, Beatriz, Diana, Estela eta Marina. Suhi bat eta biloba txiki bi ere bai. Elsa emaztea baizik ez zuten utzi bizirik, emakume bati ezarri dakiokeen torturarik latzena bizitarako erantsita.

“HGO da XX. mendeko abentura sortzaile bikainenetakoa. Heroiaren profila aldatu zuen. El Eternautak, bere sorkuntza nagusia, iragarpenez betetako fikzio zirraragarria, muga politikoak eta literatur generoak zeharkatzen ditu eta klasiko bihurtu da gero eta irakurle gehiagorentzako. Komikien obra homerotar honek gizatasunari egiten dio galde”. Hori idatzi zuen Manuel Rivas idazle galiziarrak El País egunkariaren igandetako gehigarrian plazaratutako El desaparecido HGO artikuluan. Geroztik idazlana webgune ugaritan irakur daiteke, beste titulu honekin: Un caso estremecedor de aniquilamiento de una familia de gente progresista, de artistas.

1919an sortua, HGOk aita judu alemana zuen eta ama euskal jatorrikoa, Puyol abizenekoa. Geologia ikasi ostean, lehenbiziko lanak alor horretan egin zituen, lur eta mineralen analisietan. Baina idazteari lotu zitzaion gaztetatik. Geologia utzita ere, beti jarraituko zuen munduko aldizkari zientifiko aurreratuenak irakurtzen.

Hasieran, haurrentzako asko idatzi zuen. Ia beti seudonimoz, hemen ere duela gutxi arte ohitura izan den moduan. Anaia Jorgerekin laster sartu zen liburugintzan, argitaletxe propioa antolatuta. Komikietan murgildu zen, gidoigintzan, eta hogeita hamar urtetan 150 obratan hartu zuen parte, ehun marrazkilari baino gehiagorekin, tartean Hugo Prattekin.

Argentinan komikigintzak urrezko urteak bizi zituen, eta HGOk maite zuen formula: “Goiko eta beheko kulturen dilema gezurtia hautsi nahi zuen. Ez zuen aurreiritzi elitistarik. Jendearengana hurbildu nahi zuen eta hori bateragarri uste zuen kalitatearekin. Horra El Eternautaren lezioa: abangoardiako obra jendeari iritsi zitzaion, abentura handia eta literatura bikaina”.

El Eternauta izenez bi obra daude bataiatuta, biak ere HGOren gidoia dutenak. Lehena 1957koa da, Francisco Solano López-ek marraztua. Etorkizuneko Argentinak jasan behar omen duen inbasioaren fikziozko kronika distopikoa da El Eternauta. Denboran edo eternitatean barrena aurrera eta atzera dabilen Juan Salvo eternautak gidoigileari kontatuko dio berak etorkizunean ikusi duen katastrofea.

Zientzia fikzioaren osagai klasikoz josia dago obra. Elurte batek iragartzen du urrutiko alienigenen etorrera. Klase ezberdinetako soldadu eta armak usatzen dituzte atzerritarrek Argentinako herritarrak zanpatzeko. Hauetako batzuek erresistentziazko gerra antolatuko dute, baina behin eta berriro eroriko dira inbasoreek ezarritako zeladetan. Soldadu etsaiak, gainera, ikusiko da bertakoak direla, inbasore ezezagunek esklabutzat hartu, itxuraldatu eta anai-arrebak txirtxilatzera igorri dituzten izaki errobotizatuak.

Komikiaren barruan erakutsiko du bere burua gidoigileak. Bukaera aldean, 1963an gertatu behar omen duena 1957an kontatu dion eternautak ez du gehiago ezagutuko idazlea: denboran atzera egitean memoria galdu du. Azkenean, informazio guztia jaso duen idazlea bihurtu da Eternauta.

Izuaren gordelekuetan preso

1976an publikatu El Eternauta II. Lehenaren jarraipena zen, hura bezala Solanok iruditan ipinia. Baina bitartean, asko aldatuak ziren gauzak. Bigarren liburukian Argentinako eguneroko biziezinari buruzko loturak askoz nabarmenagoak dira, erreferentzia politikoak gardenagoak.

Oso bestela bizi zen HGO ere 1976an. Montonero mugimenduan sartua, atzetik zebilzkion poliziak eta militarrak. Diote testuak batzuetan telefonoz diktatzen zituela karriketako kabinetatik. Argitaletxera azaltzekotan desorduetan egiten zuela. Hark zientzia fikzioan asmatutako munstroak haragi eginak ziren.

1976ko ekainean Beatriz alaba harrapatu zuten militarrek. 19 urteko neskaren gorpua izango zen ama Elsa Sánchezek berreskuratu ahal izango zuen bakarra. Uztailean harrapatu zioten Diana, 23 urte eta haurdun. 1977ko apirilean Héctor. Azaroan Marina, 18, eta abenduan Estela, 24. Urte haietan eman zuen epaia Ibérico Saint Jean jeneralak: “Primero mataremos a los subversivos; después a sus simpatizantes, y por último a los indiferentes”.

Manuel Rivasek kontatu ditu HGOren desagertualdiko –horrela deitu beharko zaio, legezko atxiloketarik ez zenez izan– xehetasun surrealistak. Zeren eta Sheraton hotelean beste askorekin batera desagertuta zeukaten denboran lana ere eman baitzioten militarrek. Aurretik, beste obren artean Che Guevararen biografia komikirako egokitua zen HGO, arrakasta handia lortuz gainera. Amerikanoek enbaxadara deitu omen zioten gero, Kennedyrekin gauza bera egin zezan, baina Oesterheldek uko egin. Evita Peronena idatzia zuen, baina ez zen argitaratu. Militarrek, preso zeukatela, Juan San Martinen biografia egiten jarri omen zuten. Umore beltza.

Gainerako 30.000 desagertuak bezala Oesterheld ere torturatu egin zuten. Denetan torturarik gogorrena harekin preso egon eta bizirik ateratzeko zoria izan zuen batek kontatu du: lau alaba hilen gorpuei eginiko argazkiak erakutsi omen zizkioten.

Beste behin biloba eraman zioten zulora. Martin izeneko hiru urteko honekin ordu luzez hizketan egoten utzi zioten. Egun hartan bertan hilak zizkioten gurasoak. HGOren beste bi bilobek desagertuta bukatu zuten, Argentina osoan 800 gehiagorekin gertatu bezala, baina Martin amatxiren etxean entregatu zuen militarren batek... eta gaur bizirik da.

Iaz eta aurten Héctor Germán Oesterhelden heriotzaren 30. urteurrena eta El Eternautaren 50.a ospatu dituzte Argentinan, hitzaldi, erakusketa, birrargitalpen eta abarrekin. Horien aitzakian bildu ditu Manuel Rivasek lekukotasun bat baino gehiago. Inportanteena, alargunarena. Elsa Sánchez oraindik harrituta bizi da senarra eta lau alaben galerari gaina hartu eta iraun duelako. Paradisua ezagutu zuten elkarrekin, Argentinak inoiz eduki duen belaunaldirik onena, bizimodu ona, sexualitatearen askapena, kulturaren loraldia, artisten arteko zoriona... Eta infernua ondoren.

Berrikitan, Elsa alargunari desagertuta egondako emakume bat hurbildu omen zitzaion, medikua bera. Escuela Mecánica de la Armada famatuan zegoelarik atxilo, hango hiltzaile handienetakoa zen Alfredo Astiz –Angel de la muerte– ofizialak bulegora deitu eta mahaiko kajoitik aterata liburu bat eman omen zion. “Hartu eta irakur ezan, Argentinako libururik onena dun”. El Eternauta zen. Munstroak ondo ezagutzen zuen.

Argazki oina: Lerroon albokoak bi afixa dira, Héctor Germán Oesterhelderen heriotzaren 30. urteurrenaren eta El Eternautaren 50.aren ospakizunerako prestatuak. Komiki klasikoaren protagonista ageri da bietan. Behekoan Argentina zuritu duen elurte bitxia ikusi daiteke, diktaduraren etorreraren metafora. 1960 inguruko argazkian marrazkilariaren familia ageri da: Héctor, Elsa Sánchez emaztea eta lau alabak, Estela, Diana, Beatriz eta Marina. Sendiak urte zoriontsuak bizi zituen, baina urak gero eta arreago zetozen Argentinan. Ama ez beste bostak Montoneros taldera hurbilduko ziren. 1976an militarrek Proceso de Reorganización Nacional bataiatutako diktadura ezarri zuten. Milaka gehiagorekin batera suntsitu zituzten Oesterheldar familiako aita-alabak.

Informazio gehiago

• Manuel Rivasen artikulua PiensaChile gunean
• Hector German Oesterheld eta bere obraren omenezko gunea
• Héctor Germán Oesterheld
• El Eternauta komikia Norma Editorial argitaletxearen gunean
• El Eternauta II Planeta Comic argitaratzailearen gunean
• El Eternauta sailaren azal guztiak
• Oesterheld Desaparecidos erakundearen gunean