Gure garai birtualean, harreman pertsonalak eta profesionalak ordenagailuen bitartez gauzatzen dira geroz eta sarriago. Baina zenbait lekutan, oraindik naturak berak ezartzen ditu erritmoa eta pistak, jendeak bat egiteko. Zenbait lekutan, erliebea eta errekak erreferentzia saihestezinak dira, ibilbideak eta bideak markatzeko. Quito, Ekuadorreko Errepublikako hiriburua, eta Lago Agrio, Kolonbiarekin mugan dagoen Sucumbios probintziako hiriburu ekuadortarra lotzen dituen errepideak andetar-amazoniar naturaren bideei jarraitzen die eta ibaiak sigi-saga eginez doaz mendien artean. Papayacta ibaiari jarraitzen dio errepideak, izen bereko bailaran ekialderantz. Antisana sumendiaren itzal elurtuaren azpitik igaro ostean, asfaltoak Quijos ibaiarekin bat egiten duen bideari jarraitzen dio, eta landare tropikalez estalitako mendixka latzez inguratuta, iragan ezaguneko Aguarico ibaiarekin egiten du bat. Bere ipar-ertzean sortzen da Lago Agrio hiria.

Hutsaren pare izango litzateke esatea Amazoniako arroa ibaiek osatzen duten orno-egituraren inguruan eraikitzen dela, edo ibaiok eskualde osoaren bizia daramaten zainak direla. Aitzitik, egia da Hego Amerikako eremu honetan garatzen diren giza jardueretan ibaiak direla oinarri.

Plan kutsatzailea

Egoera hori kontuan hartuta, ongi ulertuko dugu Kolonbiako Planak eragindako kalte sakonetako bat. Hain zuzen ere, plan horrekin kolonbiar armadaren fumigazioak eguneroko bihurtu dira ibaien ertzean eta haiei esker bizi diren mugako komunitate guztietan. Fumigatzerakoan ura kutsatu egiten da, eta nekazaritza ustiaketa txikiak eta jendea lekuz aldatzea beste erremediorik ez dago. “Soroek ez dute ekoizten”, azaldu digu Rosario andreak, Lago Agrion errefuxiatutako kolonbiarrak, bertatik bertara bizi baititu fumigazioaren ondorioak. “Lehen, esaterako, juka tuberkuluari azala kentzean kolore zurixka zuen –kontatu du–, baina orain orban beltzak ditu”.

Kolonbiako Planaren fumigazioek Amazonia ipar-mendebaldeko arroko hezurrak hautsi eta zainak pozoitu dituzte. Daisy andreak, Ekuadorren errefuxiatutako kolonbiarrak, ongi daki hori zer den. Kolonbiako Planaren ondorioz bere lurrean gatazkak okerrera egin zuenean, Daisyren familiak dragatzeko makina bat erosi behar izan zuen eskualdeko ibaietan urrea bilatzeko. “Puchuchoa ibaian hasi ginen, eta alokairua eta bizitzeko behar genuen janaria ordaindu ahal izan genituen. Baina ibaia oso ustiatua zegoen eta Tena ibaira alde egin behar izan genuen, urre bilatzaileen aurka zeuden indigenek hondotik urrea ateratzeko eta lehortzeko makina lapurtu eta hondatu ziguten arte”. Senarrak urrea bilatzen jarraitu zuen erretilu batez, baina ez zen aski familia osoarentzat eta Daisy andreak Lago Agrio hirira jo behar izan zuen bizimodua egiteko. Daisy Ekuadorrera joan zen Ekuadorreko Errefuxiatu eta Migratzaileentzako Jesuiten Zerbitzuaren (SJRM) laguntzaz, beste hainbat kolonbiar emakume errefuxiaturekin batera, Kolonbiako mugan mikroenpresak sortzeko. Lago Agrion denda mugikor txikia sortzea du amets, fruitu-zukuak saltzeko. Beste hainbat lagunek bezala, atzean utzi nahi du Kolonbiako gerran bizitako sufrimendua eta Ekuadorren integratu nahi du. Daisyk zukuekin bezala, mugako beste emakume batzuek ere integratzeko hainbat ilusio dute: Olgak, adibidez, garbitoki bat sortu nahi du; Margaritak bere kolonbiar tamalak saltzea du amets; eta Fannyk plastikoak birziklatzeko enpresatxoa martxan jarri nahi du berriro.

Fanny irakaslea da, Ekuadorrekoa da jatorriz eta urteak daramatza Amazonia ekialdeko komunitateetan lanean. Uste osoa du jendearen antolaketa gaitasunean. Gogoan du 1993an Union Lojana herrian mendietan barrena zegoen eskola batean irakasle aritu zela. “Belaunetarainoko lokatza genuen, baina jendea animatzea lortu nuen, agintariekin negoziatzen erakutsi nien eta eskolaraino bidea egin ahal izan genuen”. Fanny Fronteras Unidas (Muga Batuak) elkartearen koordinatzailea da egun, SJRMk lagunduta ekuadortar eta kolonbiar emakumeak bildu eta Lago Agrion mikroenpresak sortzen dituzte. Plastikoak birziklatzeko negozio txiki bat zuen, “Lehen Hezkuntzako irakasle soldata ez zelako aski”. Dioenez, garrantzitsua da kolonbiar eta ekuadortar emakumeen artean ekonomikoki integratzeko eremuak sortzea.

Bi herrien arteko harremanak

Kanpoko eraginak eta indarkeriari lotutako eragileak sartzen ez badira, Fannyk ziurtatu du ez dagoela inolako arazorik kolonbiarren eta ekuadortarren artean. Gaiaz badaki gainera, irakasle den Lehen Hezkuntzako eskolan 460 ikasletik 160 kolonbiarrak baitira. Halaber, Fronteras Unidaseko emakumeak oso integratuta daude, eta horietako asko ekuadortarrekin ezkondu dira eta Ekuadorren jaiotako seme-alabak dituzte. Fannyk gaineratu du ekainaren 20an, Kolonbiako independentziaren egunean, Lago Agrion jaia ospatzen dutela, mugako hirian kolonbiar desplazatu asko integratu zirelako.

Kolonbiako mugan gehienek uste dute Quiton ez bezala, errazagoa dela kolonbiarrak Ekuadorren integratzea.

Inguruan duen errealitatearen aurkezpena amaitzeko, atentzioa eman digun baieztapen hau egin du Fannyk: “Zubiek bereizitako jende bera gara”. Fronteras Unidas erakundearen koordinatzailea San Miguelgo nazioarteko zubiaz ari da, izen bereko ibaiaren gainean, Kolonbia eta Ekuador arteko muga ezartzen duena, Lago Agriotik iparraldera kilometro gutxira.

Zubiek, hau da, bi lurralde lotzeko gizakiek egindako eraikuntzek, eskualdeak bereizten dituzte. Ildo horretan, gogoeta egin beharko genuke. Izan ere, Amazoniako arroan “muga” kontzeptua errealitatetik oso urrun bizi zen jendeak sortu zuela dirudi. Antzina espainiar inperioaren erregeordetza eta kapitaintzen hiriburuetan bizi ziren politikari agintariek zehaztu zituzten mugak. Geroago, errepublika independenteetako presidenteen jauregietako bizilagunek egin zuten. Baina Amazoniako arroan bizi diren komunitateentzat, eskualdea zeharkatzen duten ibaiek markatutako geografia eta giza eremua da hau. Izan ere, Amazoniako “muga” beti izan da topaketarako, trukerako, mestizajerako… eta gatazkarako lekua. Hain zuzen, hala izaten jarraituko du, Kolonbiako Planak edo Amazoniako latitude hauetako errealitatetik urrun asmatutako beste plan edo proiekturen batek berriro ibaiak kutsatu, komunitateak desplazatu eta gizartea hondatu arte.