Haurrentzako liburuen helburu moralizatzaileez
Xabier Etxaniz Erle ::Literatura eta ideologia
Utriusque Vasconiae
orrialde kopurua ::102
Pilar Iparragirre
2011ko urriaren 05
'Literatura eta ideologia' liburuaren azala
Literaturgintza bere osotasunean ideia batzuen menpe erabili izan bada, Xabier Etxaniz Erlek Literatura eta ideologia saioan azpimarratzen duenez, fenomeno hori are nabarmenagoa da haur eta gazte literaturan; liburu horien egituran helburu moralizatzailea da nagusi. Gauzak horrela, euskal literaturan –eta neurri batean literatura guztietan– dagoen ideologizazioa islatzen ahalegindu da Etxaniz Erle, ahozko literaturatik hasiz. Euskal kulturan urte askoan apaizen esku egon da literatura: “1545tik 1900era arte arte, ia 600 liburu argitaratu ziren euskaraz, eta horietatik hamabi besterik ez ziren sorkuntza liburu ez-erlijiosoak”. Apaiz horiek izan ziren ahozko literaturaren altxorra idatzizkora pasa zutenak, zegokien aldaketa ideologikoa eginez: horregatik euskal herri ipuinetan ez dago elizaren kontrako aipamenik, ez sexu konturik eta apenas boterearen aurkako aipamenik. Emakumearen kontrako ideiak –“Txakurrari hezurrak, emazteari gezurrak bezalakoak”–, asko dira. Dena den, sexismoa gaur egungo literaturan ere ugaria da. Horretaz, indarkeriaz eta gatazkaz, liburuetan irudiek daukaten garrantziaz, Disneyren obraz eta irakurketa kritikoaz dihardu lanak.
«Gure gizartean kultura ideologia eta boterea ere bada»
Zer salatzen duzu Literatura eta ideologia-n?
Ukaezina da literaturak hasiera-hasieratik izan duela baloreak eta ideiak transmititzeko helburua. Euskal Herrian ere ugariak dira, esaterako, euskal literaturaren historian euskaltzaletasunak edo euskararenganako maitasunak bultzaturik idatzitako lanak. Baina badira gure merkatuan ere ideia aurrerakoien transmisioa zaintzen –eta bultzatzen– omen duten argitaletxeak, beren testuetan estereotipo sexistak oharkabean islatzen dituztenak. Eta gure asmoa bada gizarte aurrerakoia, demokratikoa eta parte hartzailea, bizilagunen izpiritu kritikoa bultzatzen duen gizartea, sexismoaren eta indarkeriaren aurkakoa, xenofobia eta ezberdintasun sozialak baztertzen dituen gizartea, orduan hurrengo belaunaldiak kritikoak izan daitezen borrokatu behar dugu.
Hurrengo belaunaldiak. Gaurko haurrak, alegia...
Ezin dugu pentsatu haurrentzako liburuak inozenteak direla, politak, entretenigarriak eta dibertigarriak besterik ez direla, testu guztiek ideia eta balore batzuk transmititzen baitituzte, bai irudien bidez, bai testuaren bidez.
Disneyren lanei ere errepaso gogorra egiten diezu.
Izan ere, Disney ez da entretenimendu eta dibertsiorako enpresa soilik. Bere produktuekin herri kultura izatea lortu nahi du, herri kulturak eragin nabarmena baitu gizartearen eraketan eta gainera, heziketa boterea da –herri kultura hori bultzatzen edo proposatzen duenaren interes eta nahien zerbitzurako