Zaborra arazo bat da. Gure etxe ondoko kontainerrera gauero nazkaz jaurtitzen dugun poltsa hori arazo bat da, eta ez da derrepentean desegingo. Gerora eskuak garbituko ditugu aurpegia okertuz, beste espaloira joango gara bizkor kiratsari ihes egiteko eta kale izkina pasa orduko ahaztuko dugu pasatako trago txarra. Baina poltsak hor jarraituko du, ez dudarik izan.
Seguruena zabortegi batean amaituko du, baina ez du lurrak irentsiko, ezta haizeak eramango ere.

Europar Batasuneko biztanle bakoitzak 1’5 kilo zabor sortu zuen egunero 2005ean; euskaldunak batez besteko horren azpitik gaude, baina hala ere urte horretan ia milioi eta erdi tona hondakin bota ziren Euskal Herriko zabortegietara. Europako herrialde gehienek larri begiratzen diote zaborraren gaiari –2020 urtean gaur egun baino %25 zabor gehiago sortuko dela aurreikusten da– eta horren aurrean Europako Parlamentuak hainbat direktiba zorrotz onartu ditu hondakinen kudeaketa kontrolatzeko. Zalantzarik gabe, garrantzitsuena 1999ko araudia da (1999/31/EB), zaborra gutxitu, alternatibak bilatu eta zabortegien itxiera erregulatzeko neurriak finkatzen baitira bertan. Jakina da gaur egun Euskal Herriko zabortegi askok ez dutela gaitasunik Europatik eskatzen diren irizpide berrietara egokitzeko eta horregatik 2009ko uztaila baino lehenago itxi beharko dira. Errenterian dagoen San Markosen kasuan –Gipuzkoako hiri hondakin solidoen gehiengoa bertara bota da orain arte–, duela gutxi adostu dute erakundeek itxiera hori, ez baita zabor gehiago kabitzen eta inguruan arazo ugari eragiten du.

Zer egin sortutako zaborrarekin?

Gipuzkoako Aldundiak mankomunitateekin hitzartutako Hondakinen Planak (PIGRUG) birziklapenaz eta konpostajeaz hitz egiten duen arren, zaborra erraustea aurreikusten du azkeneko soluzio bezala. Baina errausteak ekar ditzakeen ondorio kaltegarriak ikusita gizarteko sektore zabal bat sistema horren kontra azaldu da. Ondorioz, erraustegiaren kokalekua dantzan ibili da, Donostiako Udalak –erraustegia udalerri honetan jaso behar zela erabaki zuten mankomunitateek– Zubietan eraikitzea erabaki duen arte.

Erraustegiaren kontrako eragileek garbi dute erraustegia ez dela alternatiba, arazoa atzeratzea baizik, Katalunian zaborra errausten hasi eta 15 urtera afera berragertu den bezalaxe. Udal hauteskundeen emaitzek San Markos Mankomunitateko rol politikoa aldarazi zutenean (EB eta EAE-ANVren esku) erakunde honek erraustearekin ez duela bat egiten jakinarazi zuen argi eta garbi, eta “alderantzizko sistema” bultzatuko dutela, hau da, zabor bilketa jatorrian egin eta birziklapenaren bidez erreusa (berrerabili ezin den materiala) maila txikienera murriztu. Hain zuzen, duela aste batzuk Herrialde Katalanetara bisita egin dute eta hainbat herritan martxan dagoen atez ateko zabor bilketa sistema bertatik bertara ikusi dute. Ricardo Ortega (EB) Mankomunitateko lehendakariak iragarri duenez, Gipuzkoan Usurbilen hasiko dira atez ateko bilketarekin eta ondoren Lasarte-Oria, Zubieta eta Errenteriara zabaldu nahi lukete.

Usurbil: Camorraren Napoles eta Milango kale garbien artean

Errepide nazionaletik Usurbilera joanez gero, segituan konturatuko da bat herri estandarra dela Oria ondokoa. Poligono eta merkataritza zentro handiz inguratua –Donostiatik 11 kilometrora dago–, baserri eta nortasun handiko auzoak dauzka oraindik, baina 5.700 usurbildarretatik gehienak herri kaxkoan bizi dira, aspaldi nahikoa hazita gainera. Bertako zaborrak San Markosen amaitzen du; 2006an, usurbildarrek 2.545.260 kilo hondakin sortu zituzten etxean.

Usurbil bizirik dioen erraustegiaren kontrako mural handi batek argi erakusten du zaborraren arazoarekin herrian dagoen kontzientzia. Kontuan izan behar da Zubietako gainak bertan dituztela usurbildarrek eta erraustegiaren kalteak zuzenean jasango lituzketela. Zaborra gaika biltzeko kontainerrez josita daude kale eta parkeak, eta “zabor organikoa” idatzita daraman lurpeko edukiontziak ere badaude. Baina antzematen da zerbaitek huts egiten duela: eguerdiko hamabiak dira eta adorerik izanez gero kontainer barruan bistadizo bat ematea nahikoa da horretaz ohartzeko. Usurbil ez da camorrak zaborrez zikindutako Napoles, baina ezta kale garbi eta pasarela ederreko Milan ere.

Egia da gero eta gehiago biltzen dela gaika, ez bakarrik Usurbilen, baita inguruko herrietan ere –2007an bildutako ontzi, plastiko eta kartoi kopuruen datuak ez omen dira hain pozgarriak eta laster emango ditu jakitera San Markos Mankomunitateak–, baina gaika biltzea ez da birziklatzea. Adibidez, Urnietako ontzien sailkapen plantara 2006an iritsi ziren 3 milioi kilo ontzitik milioi bat zabortegira itzuli zen herritarrek hondakina gaizki banandu zutelako. Soluzioa atez ateko bilketa izan daiteke. Katalunian demostratu da etxez etxe bildu eta zaborrari izen abizenak jarrita gaien sailkapena hobetu eta birziklapen tasa izugarri igotzen dela. Argentona (11.600 biztanle) edo Canet de Mar-en (14.000), bizilagun bakoitzak plastikozko poltsa garden batzuetan ateratzen ditu hondakinak etxeko atarira. Gai bakoitza asteko egun zehatzetan ateratzen da eta poltsak identifikazio zenbaki bat dauka. Horrela, banaketa gaizki eginez gero, poltsatxoari pegatina bat jarri eta bertan uzten dute zabor-biltzaileek. Isunak ere jarri ditzakete bizilagunak akatsa errepikatzen badu, baina ez da ohikoa izaten. Metodoa hutsik gabekoa suertatu da eta birziklatzera ala zabortegira eramaten diren kopuruek kasik buelta eman dute denbora oso laburrean: Canet de Marren lehenago %10 birziklatzen bazen, gaur egun 70era irits daiteke ehuneko hori. Kataluniako Porta a porta elkartean baturik, hamarnaka dira sistema hori modu batean edo bestean ezarri duten udalerriak.

Hilabete eta erdian lau aldiz zabor gutxiago

“Papera bi aldiz gehiago biltzen da, ontziak hiru edo lau, eta beira ere gehiago da jasotzen dena”, horrelaxe zuzen hitz egiten du Imanol Azpirozek (EAE-ANV). San Markoseko Mankomunitateko lehendakariordeak atez ateko bilketa Usurbilen nola ezarri nahi duten azaldu digu –herri horretako zinegotzi ere bada– eta hasieratik herritarren parte-hartzea bultzatuko dutela segurtatu du. Horretarako herriko eragileekin bildu eta talde bat osatuko dute bizilagunen inplikazioa bilatzeko. Azpirozen esanetan, sistema lekuan lekuko baldintzetara egokitu beharko da: “Etxe guztiek ez dute leku berdina eta portal bakoitzarekin erabakiko dira hartu beharreko neurriak”. Behin bilketa berria adostuta herri osoan jarriko dute martxan eta hilabete eta erdian emaitza paregabeak ikusteko esperantzaz dira.

Sortzen dugun zaborraren %35 inguru organikoa da, baina hondakin horrek inolako tratamendurik pasa gabe zabortegian amaitzen du. Hain zuzen, atez ateko bilketaren abantaila nagusiena da organiko hori konpostatzeko aprobetxatuko dela. Usurbilen oraindik ez dute erabaki gai organikoa bakarrik edo gainerako guztiak ere bilduko ote dituzten etxez etxe, baina organikoa soilik bilduta ere aurrerapauso itzela izango litzateke, erreusaren kontainerrera doan zaborra izugarri gutxituko baita.

Dena den, Gipuzkoan badaude zabor organikoa biltzeko bestelako proiektuak, Foru Aldundiak sustaturiko “bosgarren kontenedorea” deiturikoa, kasu. Giltzaz itxitako kontainer marroi bat jarriko dute zenbait herritan (Aretxabaleta, Zarautz, Azkoitia, Azpeitia...), proiektuan parte hartuko duten familiei giltza emango zaie ikastaro bat egin ondoren eta hauek zabor organikoa bota ahal izango dute bertara. Gero, material hori Lapatx-eko (Azpeitia) zabortegi ondoan eraikitzen ari diren konpost plantara eramango dute. Aldunditik azaldu dutenez, aurten hasi nahi dute proiektuarekin, baina soilik parte hartzeko prest dauden bizilagunekin. Azkeneko helburua sistema herritar guztien artean zabaltzea litzateke. Jakina, horrek badu arazorik, zaborrak anonimo izaten jarraitzen duela, eta zailagoa dela konpostaren kalitatea bermatzea.

Atez ate, auzoan... eta hirian

Herri txiki edo auzoetarako formulatzat jo izan dute zenbaitek atez ateko bilketa selektiboa, gainerakoan, hiri handietan, zaila izango litzatekeelakoan modu masiboan aplikatzea. Baina adibideak hor daude: Aarhus (Dinamarka, 250.000 biztanle), Niort (Frantzia, 64.000), Monza (Italia, 123.000)... Esperientzia horiek frogatzen dute posible dela atez ate biltzea demografia tasa altua izanik ere, eta ez hori bakarrik, zenbait lekutan konposta bizilagunen komunitateak egiten du kolektiboki –ikus goiko koadroa–.

Beraz, Azpirozen ustez Usurbil bezalako herri txiki batean ez luke arazorik egon behar egitasmoak aurrera ateratzeko: “Inzidentziak beti izango dira” dio zinegotziak Katalunian izan dituzten hainbat arazoez galdetuta. Esaterako, “larrialdi guneak” –sailkatutako zaborra nahi den egunean botatzeko lekuak– zikin zeuden eta hori kontrolatzeko toki egoki batean jartzea proposatzen du: “Udaletxetik gertu, denon begibistan”. Hain zuzen, bilketaren kontrola ziurtatzeko, kudeaketa zuzena Udalak egingo lukeela argitu digu Azpirozek. Etxeetan biltzen den materia organikoa konpostgune batera eramango da. Oraingoz ezezaguna da non jarriko duten, baina badirudi Aldundiaren eta San Markos Mankomunitatearen babesa badutela horretarako.

Gauzak horrela, hainbat herri Usurbilen zer egingo esperoan daude. Hernanin, esaterako, aurrekontua onartu dute, baina Izaskun Txintxurreta Ingurumen zinegotziaren esanetan oraindik ez dute definitu nola hasiko diren, ondoko herriari begira baitaude. Duela gutxi prentsan azaldutakoaren arabera, Usurbilen eta Lasarten aurten hastekoak dira, baina Azpirozen ustez sei hilabete edo urtebeteko epea beharko da lehenik, informazioa herritarren artean partekatzeko.

Politikak zikindutako auzia

Astiro-astiro sortzen ari dira zaborra kudeatzeko egitasmoak, hondakinen partzuergoak, S.A enpresak eta dokumentu berrituak. Bistan da erakunde publikoek nolabaiteko lehentasuna eman nahi diotela zaborren arazoari; azken finean, erraustegira ahalik eta zabor gutxien eramango dela hitz eman dute agintari politikoek eta horretarako prebentzioa, birziklapena eta konposta bultzatuko dutela. Baina ezin da ukatu joko politikoa dagoela horren atzean, erraustegia eraikitzen hasteko lehenengo neurriak hartuta baitaude. Erraustegiak zabor kopuru jakina behar omen du errentagarri izateko, nola bateratu hain helburu kontrajarriak?

Kataluniako erakunde lokalak finantzazio arazoak mugiarazi ditu zabor bilketa alternatiboak sortzera, eta horretaz arduratu direnek alderdikeri politikoak baztertu behar direla adierazi dute. Ez dirudi Gipuzkoan horrela izaten ari denik, nork bere proiektua abiarazi nahi baitu eskumena duen lekuan.

Postura bakoitzaren sokatira horretan, hainbat galdera eta zalantza argitu gabe daude oraindik: nola aplikatuko da Europar Batasuneko “zikintzen duenak ordaintzen du” printzipioa? Zein erakunderen artean banatuko da zaborra kudeatzeko eskumena? Eta garrantzitsuena: sistema alternatiboek funtzionatzen dutela egiaztatzen bada, erraustegia eraikitzeko asmoa bertan behera geratuko al da?