Euskara ez zenuen etxean ikasi?

Ez. Aita futbolaria zen eta haurra nintzela batetik bestera ibili ginen, Valentzian, Ceutan... Baina nire gurasoek argi zuten guk Euskal Herrian hazi eta ikasi behar genuela, eta bost urte nituela itzuli ginen Algortara. Ikastolan hasi nintzen eta han ikasi nuen, baina egia esanda nire lagunek ez zekiten euskaraz, ikastolan gutxi batzuk ziren euskara etxetik zekartenak.

Eta antzerki tailerretan ibili izan ez bazina publizitatearen bidea jorratuko zenukeen?

Bai, dudarik gabe, oso mundu gustukoa dut. Azken batean kreatibitatearen mundua da, eta ni horrek erakartzen nau, sorkuntzak. Horrek bultzatu ninduen publizitatea ikastera, eta baita antzerkian hastera ere.

Antzerkia sorkuntza da, baina batez ere obra idazten duenarena. Aktore batek zenbat sor dezake?

Bai telebistan eta bai antzerkian zuzendari bat egoten da. Zuzendari onek eskatu egiten dute aktoreek ere beren aldetik sortzea, eta gure lana istorio bat hartu eta horri zentzua ematea da. Gero zuzendariak horri guztiari forma eman behar dio. Nik behintzat horrelako zuzendariekin egin izan dut topo, eta hori oso ona da. Ni beti bila aritzen naiz.

Non bilatzen duzu, kanpoan, kaleko jendean, ala zure barruan ibiltzen zara keinu baten bila?

Bietan bilatzen duzu, bai barruan eta bai kanpoan. Azken batean pertsonaia guztiak errealitatean daude eta errealitateak bueltatu egiten dizkizu zuri. Baina aktorea ni naiz, nik gorpuztu behar dut pertsonaia hori eta orduan nigan ere bilatu behar dut, ea zer daukadan aprobetxatzeko.

Mundua gero eta antzerkiagoa bada, kaleko pertsona guziak ez ote gara aktore hutsak?

Guztiek betetzen dugu rol bat, bai gure bizitza pribatuan, bai publikoan. Batzuek rol hori onartu egiten dute eta beste batzuek ez, eta horregatik daukate gero eta lan gehiago psikologoek eta psikiatrek. Gizarteak horretara bultzatu gaitu edo behintzat bultzatu nahian dabil, batzuek burua beren lekuan daukate eta beste batzuek ez. Horrek ez du esan nahi erotu egin garenik edo gu ez garen norbait interpretatzen ari garenik, baina hori hor dago.

Zein da zure rola?

Nire lehen rola Asier Hormaza izatea da, eta gero, Asierrek duen lanbidea aktorearena da, baina hori bigarren mailako rol bezala. Funtzioa bukatzen denean mozorroa kendu eta armairu batean zintzilikatu behar dut, ni Asier Hormaza naiz eta hori lantzen saiatzen naiz, hori da printzipalena. Horrek laguntzen dit jokatzen ditudan pertsonaiak distantzia batetik hartzen.

Brechten bidea da hori, distantzia hartzearena.

Bai, eta arrazoia du. Aktore askoren teoria da pertsonaiaren larruan murgildu eta erotu egin behar zarela, ez dakit zenbat hilabete pasa bere baitan sartzen. Baina nik ez dut horrela ikusten. Antzeztea antzeztea baino ez da, eta gezurra dela medio egia kontatzea. Ni ez naiz Mortimer, telebistan agertutako pertsonaia hura, ni ez naiz Aznar, nik egia bilatu behar dut, baina gezur batetik sortua. Ni ez naiz, baina interpretatzea hori da. Eta interpretatu distantzia batetik egin behar da. Bestela, hiltzaile baten papera tokatzen bazaizu, zer egin behar duzu? Hiltzaile bihurtu istorio hori kontatzeko? Eromena litzateke. Edo bere emaztea jipoitzen duen tipo horietako bat interpretatu behar baduzu, zer ibili behar duzu, zure bikotekidea jipoitzen errealitate horretan sartzeko? Ez gizona, ez. Aktore batek ez du bere pertsonaia zertan sufritu, eta askok sufritu egiten dute pertsonaia ateratzeko.

Hain barneratua dute…

Bai, batez ere ez direlako pertsonaia hori utzi eta etxera joaten, pertsonaia berekin eramaten dute, eta niri pena ematen didate, sufritzen ikusten baititut.

Zenbat pertsonaia eramaten dituzte bizkarrean?

Aktore batzuek bakarra eramatea nahikoa izaten dute burutik jota egoteko, eta beste batzuek asko eramaten dituzte soinean. Aktore handiek, oso famatuek, esana utzi dute: lanbide honen sekretua serioegi ez hartzea da. Ez dakit Barbara Stanwyck-ek esan zuen, baina nik arrazoia ematen diot, hau joko bat baino ez da. Meritua zertan datza? Joko bat izanik eta gezur bat izanik, taula gainean egia bihurtzea.
 

Gailurra Molièrena izango da, gaixoarena egiten ari zenean hil baitzen.

Bai, baina Molièrena beste garai bat zen, eta beste modu batera bizi zuten. Gainera Molière azken hogei mendeetan egon den jenioetako bat da, kasu berezi bat.

Zuri orain dela urte batzuk koadro zuri bat hondo zuriaren gainean jarri izan balizute, eta “hau artea da” esan, zer esango zenukeen?

Ni oso pintura zalea ez naiz, artearen inguruan gehiago gustatzen zait arkitektura, eta beraz… koadro zuri bat… ba egia esan ez nukeen ezer esango, eta halaxe geldituko nintzatekeen. Baina pentsatuko nukeen, “autoreak jakingo du zergatik egin duen, niri ez zait iristen”.

Eta Arteako pertsonaia jokatuta, iristen zaizu?

Ez, nireari eusten diot. Koadro zuri bat, hondo zuria, ederki. Baina errespetatzen dut, norbaitek erabakitzeko “orain koadro zuri bat jarriko dut hemen”, bere burutazioak izango zituen.

Luis XIV.ari galdetuz gero erantzun bat emango zukeen, Harold Pinter nobel sariari galdetuz gero beste bat. Asier Hormazari galdetuz gero, antzerkia zertarako?

Antzerkia kulturaren aurpegi bat da, eta kultura beharrezkoa da. Nahiz eta batzuek kultura bigarren mailako kontua dela uste, nik uste dut industria bezain garrantzitsua dela herri baterako. Antzerkiak, komediaren bitartez edo dramaren bitartez, arima elikatu egiten du. Emozioen bitartez ikuslea hunkitu egin behar da, bide batetik edo bestetik, hori da antzerkiaren funtzioetako bat. Eta hori funtsezkoa da, pertsonok lan egin behar dugu, bazkaldu behar dugu, baina arimak ere bere elikadura behar du, eta uste dut antzerkiak jaten ematen diola.

Baina egia bat kontatzea ere aipatu duzu, alegia, egiaren bat kontatu beharretik ere abiatzen da antzerkia. Beraz badu funtzio soziala, politikoa, batzuetan kontrabotere funtzioa.

Bai, antzerkiaren bitartez kalean agertu ezin ziren gauza asko agertu dira taula gainean, bide bat izan da hain argi esan ez zitezkeen gauzak kontatzeko, eta estatuaren aurrean desadostasuna agertzeko. Erabili izan da, eta erabiltzen da. Eta nik uste dut beharrezkoa dela. Horregatik izan diote erregimen askok beldurra, bai antzerkiari eta bai autore askori. La vida de los Otros filmean argi eta garbi ikusten da zer nolako beldurra izan zaien kulturako sortzaileei, politikariei baino gehiago. Antzerkiak errealitatearen interpretazio batzuk egiten ditu, eta beste ikuspegi batzuk eskaini. Horregatik, nola joera ezkertiarretatik hala joera eskuindarretatik erabili izan da antzerkia, eta kultura osoa. Hitlerrek Wagner zuen bere ikurra. Eta ezkertiarrek ere erabili izan dute kultura jendea mugiarazteko, eta kontzientziak iratzartzeko. Baina hori gero eta gutxiago ikusten da, orain bakoitza gero eta murgilduago bizi baita berean, eta iraultzarako gogo gutxi gelditzen da.

Zuk industria aipatzen duzu, antzerkiaren industria. Hitzaren aukeraketan intentzio bat sumatzen da.

Beharrezkoa baita, eta positiboa litzatekeelako behar dutenek ere horrela hartzea. Ikus-entzutezko mundua industria bat dela konturatu behar dira. Beste lurraldeetan horrela hartzen dute eta oso ondo doakie, beraz nik uste dut antzerkia ere industria kontsideratzea aurrerapausoa izango litzatekeela. Guretzat beharrezkoa da bultzada hori izatea administrazioaren aldetik. Badakit saiatzen ari direla baina gehiago behar dugu, eta esfortzu bat eskatzen dut nik, serio har dezatela, industria bezain serio. Azken batean antzerkian sekulako lanpostu pila daude, dirua mugitzen da, beraz zergatik ez? Industrian sartze horrek kalitatezko obrak eskaintzea bermatuko luke, diru gehiago sartzen den heinean kalitate handiagoa eskainiko baitugu.

Aktoreen artean badago greba egiteko motiborik?

Bai, bilatuz gero bai. Ikus-entzunezko lege bat jarri zen, baina oraindik betetzeke dago, eta hor badira arrazoiak grebara joateko. Inoiz planteatu izan da, baina azkenean ez da egin.

Beraz, erdi eskirol.

Hilabete bukaera iristen denean denek lasaitasuna nahi dugu. Eta norberak erosotasun hori lortzen duenean zailagoa izaten zaio etxetik atera, lanpostua utzi, eta horrelako iskanbila batean sartzea. “Ale, uztazu lanpostua, eta segi grebara!”, hori oso gogorra da, eta bizi izan dutenek nik baino hobeto dakite.

Deslokalizazioa ere ematen da, Madrilera batik bat, lanesku garestiagoa dagoelako, edo aukera hobeak.

Lan eskaintza handiagoa dagoelako, azken finean Euskal Herrian sortzen dena oso gutxi da, eta ez duzu hemendik mugitu beste biderik. Nik zorte izugarria eduki dut eta hemen egin diren lan askotan hartu dut parte, baina hori ez da normalena, eta penagarria da jendeak alde egin behar izatea. Hori ere aipatu nuen Eutsi!ren aurkezpenean, ez genukeela pertsonaia horiei gertatzen zaiena guri ere gertatzerik nahi, deslokalizazioa, eta hemendik alde egin behar izatea. Baina kontua nola dagoen ikusita, ni, kanpora atera behar badut, aterako naiz, dudarik gabe, eta Madrilen eskaintzak baldin badaude joango naiz, baina nire asmoa eta ametsa hemen bizi eta lan egitea da.

Subentzioetatik bizitzera kondenatua dago antzerkia?

Esneak ere subentzioak ditu. Eztabaida hori beti kulturarekin sortzen da. Guk, adibidez, Kanpingags taldean ez dugu subentziorik jaso azken bost urteetan. Lehenengo urtean jaso genuen, txiki bat, eta geroztik ez dugu laguntzarik jaso, eta urtero-urtero antzezlan bat atera dugu, lana sortu dugu, sei edo zazpi aktorerentzat. Hori dena gure diruarekin eta gure kredituekin, inolako laguntzarik jaso gabe. Eta hori salatzen dugu, Euskal Herrian eman ditugun funtzioak ikusita, zenbat ikusle izan diren ikusita, beraien datuei erreparatuz Kanpingags izan baita ikusle gehientsuen bildu duen taldeetako bat, ez dugu subentziorik jaso, ez dakigu zergatik, sumatu egiten dugu baina ez dakigu zehazki zergatik. Eta antzerkiak, beste gauza askok bezala, behar ditu subentzioak, horretarako ordaintzen ditugu zergak, eta gure dirua da azken finean.

Baina oraindik Godoten esperoan segitzen dute Vladimirrek eta Estragonek.

Bai, eta horregatik gu ez gara horien zain egon, aurrera egin dugu. Subentziorik jaso ez, eta urtero-urtero, bata bestearen atzetik, antzerki obra bat egin dugu. Orain ere Lapurzuloa ematen ari gara, zazpi aktorerekin eta inolako laguntzarik jaso gabe, eta aktore euskaldunei lana emanez, sinestezina. Sinestezina laguntzarik ez izatea.

Ez da euskarazko antzerki idazle erreferentzialik falta?

Baina idaztea, eta ondo idaztea, oso zaila da, antzeztea baino askoz ere zailagoa. Saiakerak badira, eta badira idazten dutenak, Aizpea Goenagak idazten du adibidez, eta beste batzuk ere badira, baina gehiago behar dira.

Zuk ez duzu inoiz pentsatu dramaturgoarena egitea?

Bai, eta esan izan didate idazteko. Ideia batzuk islatuko nituzke, baina gero horiek garatzea oso zaila da. Batez ere norberak exijentzia puntu altua jartzen duelako, publikoak ere merezi duelako. Eta produktu bat eskaintzen baduzu hurrengoa hobea izan dadin saiatu behar zara, baina ez da erraza.

Ez zara inoiz hasi idazten?

Ez, ideia batzuk baditut baina norbaitek horiek hartu eta buelta pare bat ematea behar dut. Seguruenik azkenean idazten bukatuko dut, hasiko naiz noizbait dramaturgoarena egiten.

Euskaraz?

Ez dakit, euskaraz edo erdaraz, baina idatziko dudala bai.

Vaya Semanitak arrakasta handia izan du. Politikarekin antzerkia egitea zer iruditzen zaizu?

Oso ondo, Vaya Semanitak mugarri bat jarri du. Nik uste dut umorearekin jokatu behar dela, errealitatearekin jokatu behar dela, eta denarekin jokatu behar dela. Niri primeran iruditzen zait Vaya Semanitak egindakoa, eta beharrezkoa.

Ez da pixka bat terreno delikatua min lekura irriz hurbiltzea?

Behingoagatik muga horiek guztiak hautsi beharko genituzke. Ez gara munduko zentroa, eta normaltasun batean bizi behar dugu. Zergatik ez dugu gauza horiekin barre egingo? Beste lurralde asko ere horrelako prozesuetan murgilduta daude eta barre hasiera-hasieratik egin dute. Gainera barreak desdramatizazio puntu batean sartzen zaitu, beraz beharrezkoa da tentsio hori eranztea. Arazoa da beti kulturak ordaintzen dituela besteen kulpak. Madrilen gertatu den bezala aktore katalanarekin, Espainia ipurtzulotik sartu eta leher dakiela esan zuelako, sekulako iskanbila, la letxe! Zergatik ez du bada esango pito bat inporta zaiola? Azkenean beti kulturaren kontra! Katalan batek hori esan badu kulturak ez dauka horren ardurarik, ardurak beste leku batean bilatu behar dira.

Eta komedia utzita, euskal gatazka deitzen zaion honek ez du obra serio bat merezi?

Bai, eta ni eskatzen ari naiz ETAren inguruko benetako istorio bat. Orain arte egindako saiakerak, GAL dela, edo El Lobo dela, benetan... Baina nik ideia hori planteatu izan dudanetan beti esaten didate, “oraindik ere goiz da hori egiteko, oraindik goiz da”, bada ez dakit zergatik, nik oraintxe egingo nuke, serio, istorio potente bat, estatuan jendea urduri jartzen den horietakoa. Azken batean hemen gertatu den historia da, berrogeita hamar urteko historia, eta ezin dugu gertatu izan ez balitz bezala bizi. Gertatu da, eta gertatzen da oraindik, bertan murgilduta gaude, beraz konta dezagun historiaren istorioa, zergatiak, nondik norakoak, baina benetako zergatiak, eta egiari aurrez aurre begiratuta. Ez dugu inor mindu nahi eta mindu behar, baina gauzak diren bezala kontatu behar dira, eta hemengo ikuspegitik, hemengo ikuspegia oraindik ez baita islatu. Nik deialdia egingo nuke, hemengo idazle jendea mobilizatu, ETAren inguruko pelikula bat egin behar dugu. Nik oraintxe kontatuko nuke. Irlandan egin izan da, eta ez orain bakarrik, baita eltzea borborka zegoenean ere. Hemen zergatik ez? Euskal Herriak behar du ETAren inguruko film serio bat, hori Euskal Herriaren historiaren parte delako, ados egon zaitezke edo ez, baina historiaren parte bat da.