Durango lehen euskal Ponpeia

  • Handiak txikia estaltzen omen du, eta hala gertatu zen gerran izandako hainbat sarraskirekin. Oroimenaren eta historiaren matrioska tragikoak bailiran, Gernikako bonbardaketak estali zuen Bilbok, Eibarrek, Otxandiok hala Durangok jasandakoa. Baina tragedia horiek izandako oihartzunaren gainetik, Durangoko bonbardaketa Bizkaiaren kontrako behin-betiko erasoaldiaren hasiera izan zen, eta gerra tankera horren adierazpide latzenetakoa gainera.
     
    1937ko otsailean, Malaga hartu ostean, Mussolinik bidalitako tropek Madril erraz bezain azkar menperatuko zutela uste zuten. Francoren eta Molaren soldaduek lau hilabete pasa zeramatzaten hiriburuko inguruak zanpatzen baina madrildarrek eutsi egin zioten erasoaldiari. Faxistak ez ziren pasatu, ez. Hori dela eta, Francoren aldeko soldadu italiarrek Guadalajaran eraso zuten, Madrilek Mediterraneoko eskualdeekin zuen lotura puskatu nahian; ostera, egundoko porrota jasan zuten. Egia esateko, armada errepublikanoak baino gehiago egin zuten lokatzak eta lainoak, italiarren erasoa oztopatuz. Ondorioak oso gaitzak izan ziren Roatta jeneralak gidatzen zituen Corpo di Truppe Volontari-entzat (CTV). Soldadu asko preso hartzeaz gain, fronte lerroa laga behar izan zuten arrapaladan egindako atzeratzean. Mussolinik amesten zuen garaipen azkarra umiliazio zakar bihurtu zitzaien.
Durangoko bonbardaketaren ondorioak
Durango 1937
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Guadalajaratik iparraldera

Porrot horrek beste ondorio bat ekarri zuen, Madrilek faxisten lehen helburu izateari utzi zion. Jakina, tropa nazionalek hiri hori inguratzen jarraitu zuten, baina beste fronte batzuetara bideratu zituzten gerra saio nagusienak. Izan ere, gerraren amaiera ez zen Madril eskuratzearekin bat etorriko, frontez fronte eta eskualdez eskualde lortutako garaipenekin baizik. Irizpide horri helduz, penintsulako iparraldean jarri zituzten begiak Molak, Francok eta beraien aliatuek, Condor Legioak zein CTV italiarrak.
 
Asturiasek, Santanderrek eta Bizkaiak osatzen zuten Kantauri aldeko lur zerrendako frontea egonkor zegoen 1936ko abenduaz geroztik. Nazionalek, Aranda koronel faxistari esker, Oviedori eutsi zioten bitartean, errepublikanoek eta bereziki euskal armadako borrokalariek beraien fronteak sendotu zituzten Lekeitiotik Enkarterriraino. Bi defentsa lerro nabarmendu ziren Euskadi autonomoan, bata Eibar, Elgeta eta Bizkaiko mugetatik zihoana. Bestea, barne aldean, “Burdinazko Hesia” deiturikoa, Bilbo ingurua defendatu behar omen zuena. Horien eredua, ordurarte izandako gudak ziren, eta bereziki Lehen Mundu Gerran martxan jarritako defentsa egonkorraren estrategia. Eredu horri jarraiki, porlanezko babesak, bunkerrak, metraileta-habiak, lur zakuekin eta enborrekin babesturiko lubaki luze eta bihurriak... Horiek guztiak artilleria eta infanteriako erasoei aurre egiteko gauza izanen ziren. Baina, hor ere ustea erdia ustel. Gerra egiteko modu berriek –batez ere frankistek hegazkineria bonbardatzeko erabili izanak– nabarmen utzi zuen defentsa mota horren ezintasuna. Durango izan zen horren lekuko.

Tabira zaharra helburu

Ez zegoen Tabira zaharra (Durango) fronte lerroan, Elgeta, Eibar edo Otxandio ez bezala. Beste tokietan legez, hainbat batailoik –"Kirikiño" batailoiak, esate baterako– koartela Bizkaiko hiri honetan zuten, baina bertako tropa multzoa fronte lerroan edo Bilbon zegoena baino askoz apalagoa zen. Dena den, Durango izan zen Bizkaiaren aurkako erasoaldiaren hasierako jomuga nagusiena. Nazionalek, artilleriaz eta Nafarroako brigadetako soldaduez baliatuz Otxandiotik eta Arrasatetik eraso egin zuten bitartean, hegazkinez frontetik hamabi kilometrora zegoen hiria eraso zuten hiru egunez. Durango eta Elorrioren aurka buruturiko hegazkin erasoa, mundu mailan egindako lehen lur eta aire operazio bateratua izan zen. Baina horrez gain, helburu militar ez zirenak jo zituelako nabarmendu zen oldarraldia. Orduan abiatu zen Gernikarekin jarraipen tristea izan zuen triskantzen kate luzea, II Mundu Gerran suntsipen latza utzi zuena. Francok operazioari baietza eman zion erasoaldia hasi zen egun berean; militarren artean banatutako instrukzioetan argi eta garbi irakur zitekeen: "Aire indarrek tokian tokiko erreserbak erasoko dituzte, biztanleria zibilari jaramonik egin gabe". Eta halaxe egin zuten. Orduko hedabideek zabaldu zutenaren aurka, Durangoko bonbardaketak ez zituzten Condor Legioko hegazkin alemaniarrek burutu, italiarrek baizik. Erantzukizun politikoa eta militarra aipaturiko legioaren buruari, W. Von Richtoffen-i, Emilio Molari eta Juan Vigon ministroari dagokie, baina erasoa Soriako basean zeuden Aviazione Legionaria-ko "Savoia 81" hegazkin italiarrek egin zuten. Antza denez, Guadalajarako arantza mingotsa kendu nahian-edo, protagonismo berezia eman nahi izan zieten italiarrei.
 
Martxoaren 31n, goiz-goizetik abiatu ziren Soriatik bi bonbardaketari talde eta Logroñotik aireratutako beste ehiza hegazkin batzuen laguntza izan zuten. Gipuzkoa atzean lagata, Durango atzeman orduko, bertako Andra Mari eliza hartu zuten iparra eta jomuga. Kurutziaga gainetik jausi ziren bonba botatzen, inolako erresistentzia barik, ez baitzegoen aire-defentsarik. Erraz bete zituzten emandako aginduak. Izan ere, goizeko 8:30etan jendea mezan zegoen elizan, eta hor sortarazi zituzten hildako gehienak. Andra Mari eta Josulagunen elizan antzeko tragediak errepikatu ziren. Teilatua eta harrizko gangak zeharkatu zituzten bonbek, bete-betean harrapatu zituzten meza entzuten ari zirenak. Hondakinen artean hilik aurkitu zituzten bi apez, Carlos Morilla eta Rafael Billabeitia, baita ehundik gora eliztar ere. Arratsaldean bonbardaketak errepikatu zituzten hegazkin nazionalek Elorrion eta Durangon; zeregin horretan, hilerriko bidean eta inguruetan ihesi zebiltzan herritar ugari bonbardatu eta metrailatu zituzten. Hurrengo egunetan, apirilak 2an eta 4an "Savoia 81" hegazkinek, lehen aldian bezalaxe Logroñoko ehiza hegazkinez lagunduta, Durango aldera ekarri zuten samina eta heriotza berriz ere.
 
Eraso guztien ondorioz, herritik kanpo zeuden milizianoen kasernek ez zuten batere kalterik izan. Aldiz, Andra Maria eliza inguruak, eta Kurutziaga, Barrenkale, Barria eta erdialdeko kaleetako eraikinak guztiz suntsitu zituzten. Durangok pairaturiko bonbardaketak ordurarte izandako bonbardaketa guztien biktima kopurua aise gainditu zuen. Izan ere, lehen egunetan 127 lagun lurperatu zituzten herrian bertan. Hurrengo egunetan, Basurton, Zornotzan, Deustun eta beste ospitaleetan hil zirenak gehituz gero, 256 pertsona ingurura igo zen hildakoen kopurua.

Bonba gaineko gezurrak

Horretan ere, beranduago Gernikan gertatu bezala, gezurrarekin saiatu ziren agintari frankistak bere gehiegikeria ezkutatzen. Queipo de Llanok ohikoa zuen harrokeriarekin, honako hau bota zuen irratitik: "Gure hegazkinek Durangon helburu militarrak bonbardatu zituzten, baina komunistek eta sozialistek elizan sartu arazi zituzten apezak eta lekaimeak, errukirik gabe fusilatu eta elizei su emanez". Hala ere, bonbardaketa jasan ondoren, ia hilabetez jarraitu zuen Durangok errepublikanoen eskuetan. Horrekin posible izan zuten nazioarteko lekuko esanguratsuen bitartez bonbardaketa horien berri ematea. Izan ere, apirilaren 2an, hegazkin erasoa etenda zegoela aprobetxatuz, britainiar eta frantziarrek osatutako batzorde bat bertaratu zen hara. Atzerritarrak bertan zeudela, egun horretako bonbardaketaren lekuko izan ziren eta nazioartean zabaldu zuten haren testigantza zuzena. Beste batzuen artean, Margarita Beer, Monica Whardy eta John Mc Murray izan ziren testigantza horien sinatzaile. Egia bere lekura eramateko balio izan bazuen ere, nazionalek Bizkaia bonbardatzen jarraitzeko asmoa agertu zuten, Bilboren aurkako erasoak edo Gernikakoak laster frogatu zuten bezala. Erraza zuten oso erasotzea, zeruan inolako areriorik ez baitzuten. Eta hor, zeruan izandako desorekan, nabaritu zen bi aldeen arteko desberdintasunik handiena.
 
Iparraldeko frontean gerra irabazteko modu eraginkorra izan zen hura nazionalentzat. Hegazkinerian eta artillerian nagusi ziren erabat frankistak. Gudari eta milizianoek zaila zuten lurrean zerutik zetorkien infernu horri aurre egitea. Molak behin eta berriro airetik botatako panfletoen bidez zabaldutako izuaren mezuak "Bizkaia osoa desegingo dot", Durangon izan zuen estreineko emaitza. Geroxeago etorri ziren Bilbokoa, apirilaren 17an, eta guztien gainetik ondorio latzena eta osperik zabalena izan zuen bonbardaketa, Gernikakoa, apirilaren 26an. Hiri horren kontra egindakoak, neurri handi batean, Durangokoaren oihartzuna isilarazi zuen. Baina baten batek izkiriatu zuen legez, tabiratarren artean martxoak 31 Ponpeia izan zen: suaz, metrailez, hondakinez eta doluz beraien familietan zizelkaturik gelditu zelako betirako egun hura.

Azkenak
Torturaren beste bost biktima aitortu ditu Nafarroako Gobernuak

Oraingoz Nafarroan, 53 izango dira estatuaren biktima aitortuak eta horietatik 27 torturaren biktimak. Floren Beraza, Txaro Buñuel, Cecilio Ruiz, Patricia Perales eta Izaskun Juarez dira aitortutako torturatu berriak.


2025-03-17 | Estitxu Eizagirre
Aranon makroeolikoen aurkako eguna gozatu zuten
“Paradisu zineman ikusiko gara...”, haizeari puzka ari beharrean

Martxoak 15 goizean elurrak zuritu zuen Arano. Bertako herritarrek eta ingurutik eta ez hain ingurutik bildutakoek bete zuten plaza eta elkartasunaren beroan gozatu zuten eguna: Urumeako mendietan ezarri nahi duten Euskal Herriko zentral eolikoaren kontrako protesta izan zen.


Gasteizko Salburuako institutuko irakasleek protesta egin dute Pradalesen bisitan

Institutuko giza baliabideak hobetzeko eskatu dute irakasleek, ikasleei kalitatezko arreta eman ahal izateko. Kartelekin eta pankartekin itxaron diete irakasleek lehendakariari. Jaurlaritzako ordezkariek ikastetxeko zuzendaritzari esan diote ez zutela "horrelakorik... [+]


Ireki dute Euskaraldian izen emateko epea

Gasteizen egin duten ekitaldian ireki dute izen ematea, laugarren edizioa hasteko bi hilabete falta direla. Erakundeetako ordezkariak, herritarrak eta entitateetako kideak agertu dira, besteak beste. Euskaraldiaren koordinazioa Euskal Herriko erakunde publikoen eta Taupa... [+]


2025-03-17 | ARGIA
Ipar Katalunian katalanezko ikastetxeak larri: babes ekonomikoa eskatu diete instituzioei

Milatik gora lagun bildu ziren larunbatean Ipar Kataluniako Perpinya herrian La Bressola ikastetxeak defendatzeko. Murgiltze eredua katalanez eskaintzen duten ikastetxe horiek arrazoi ekonomikoengatik larrialdian daudela adierazi dute eta erakunde publikoei eskatu diete babes... [+]


'Literatura Plazara'
“Adinka sailkatzen den mundua da literatura, eta guk partekatu egin nahi dugu”

Martxoaren 17an hasi eta hila bukatu bitartean, Literatura Plazara jaialdia egingo da Oiartzunen. Hirugarren urtez antolatu du egitasmoa 1545 argitaletxeak, bigarrenez bi asteko formatuan. "Literaturak plaza hartzea nahi dugu, partekatzen dugun zaletasuna ageri-agerian... [+]


2025-03-17 | Usurbilgo Noaua
Duela astebete Osinalden elektrokutatutako gazteetako bat hil da

Duela astebete, martxoaren 8an Osinaldeko Erribera kalean dagoen goi-tentsioko dorrera igo eta bertan elektrokutatu ostean, osasun egoera larrian zen gaztea hil da azken orduotan.


2025-03-17 | Patxi Aznar
Beharrezko aldaketak

Duela gutxi, asteburu berean, Ertzaintzak bi salaketa jaso ditu: lehenengoa, emakume kolonbiar batena; lekukoen arabera, ertzainak kolpeka jarraitu zuen lurrera bota ondoren eta konorterik gabe zegoela; ospitalean garuneko edema eta paralisi partziala diagnostikatu zizkioten... [+]


Zein izango da Frantziskoren legatua?

Frantziskok "Franciscomanía" zeinuarekin hasi zuen bere Aitasantutza. Fenomeno soziologiko horri esker, Vatikanoko boterearen zirrikituak aldez aurretik ezagutzen ez zituen gaztetasunaren ikono eta Elizako aldaketa-haizeen intsuflatzaile bihurtu zen.

Era berean,... [+]


2025-03-17 | Iraitz Amor Pla
Lotu zure txakurrak

Euskal Herriko Mugimendu Feministak aurtengo Martxoak 8ko mobilizazioak "faxismoaren, erreakzionarismoaren eta zapalkuntzaren aurkako aliantzak" ehuntzean ardaztu ditu.

Kepa Kortak Naiz-en idatzitako “Musikariaren jakituria” artikuluan faxismoa definitzeko... [+]


238 migratzaile venezuelar El Salvadorrera deportatzeko XVIII. mendeko lege bat erabili du Trumpek

1798ko Atzerriko Etsaien Legea aplikatu du, Washingtoneko epaile federal baten aginduaren gainetik. Ustez Tren de Aragua "talde terorristako" kideak dira; Bukelek eskatuta, Mara Salvatruchako 23 kide salvadortar ere deportatu ditu. El Salvadorko makro-kartzelara eraman... [+]


2025-03-17 | Valen Arteaga
Bolo-bolo, gezur-zulo

Mikel Oterok boterea besarkatu zuenetik, metaforikoki eta literalki, maiz harritzen gaitu “trantsizio energetikoari” buruzko matraka instituzionala indartzen duen artikulu burutsu batekin. Horretarako, ez du dudarik egiten bere garaian politika instituzionalak eta... [+]


Crowfunding kanpaina abian, Korrika eta euskararen etorkizuna ardatz dituen dokumentala egiteko

Korrikaren "bihotza eta burua" erakutsiko ditu dokumentalak. Proiektua gauzatzeko, herritarren babesa "ezinbestekoa" izango dela adierazi dute AEK eta Mirokutana ekoiztetxeak, eta apirilaren 25era bitartean crowdfunding kanpaina bat abiatuko dute jalgihadi.eus... [+]


Eguneraketa berriak daude