Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
larunbata 2024ko azaroaren 23an
Antton Jauregizuria: «Kanabera bat hartu eta blindatu baten kontra ari gara»
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Elkarrizketan jardun nuen aspaldi ez dela idazle batekin, haren liburu berria aitzakia. Hartaz jardun eta, amaieran, akar egin zidan: "Hau eta hura galdetu didazu, baina galdera printzipalena ez didazu egin: zergatik idatzi dudan liburua ".
Zergatik idatzi dudan. Basauritik ihes egin genuenetik 25 urtera elkartu egin ginen kartzelan egondakoak. Afaria egin genuen eta hantxe sortu zen asmoa: kartzela garaiko historia idaztea. Eta neu arduratu nintzen. Zuk bezala egin nuen: grabagailua hartu eta batari eta besteari galdezka hasi, ze hainbat gauza ahaztuta neuzkan. Hura idatzi nuen, baina motz samar geratu zitzaidan. Orduan, liburu itxura sendoagoa eduki zezan, nire bizitzako pasarteak erantsi nizkion, ze material hori eskura neukan, neure gogoan, esan nahi dut.
Zer dela eta abiatu zineten idazlan honetan?
Gehienbat, madrildarrek idazten dutelako gure historia. Eta beti gure aurka, euskaldunen aurka jarduten dute. Gure etsaiek kontatzen dute gure historia, eta hori ez da normala. Hortaz, gure bertsioa eman nahi genuen. Bestalde, badago mito bat, "euskaldun, agrafo", alegia, gauzak egin bai, baina kontatzen ez ditugula, ez garela gai. Horregatik idatzi dugu liburua.
"Gure etsaiak", esan duzu. Etsai dira oraindik?
Beraiei galdetuko nieke nik.
Askok ez du garai hartakorik kontatu nahi izan. Alegia, bitan hitz egin dut garai hartako zenbait borrokalarirekin. Ez dute prentsan agertu nahi izan.
Ez dakit haien arrazoirik. Baina nik ere egin dut hori, elkarrizketa ukatu, alegia. Azkena, Kataluniako aldizkari inportante bati. Izan ere, ikusten duzu nola hartzen dituzten zure hitzak, nola manipulatzen dituzten beraien tesiak indartzeko helburuarekin, eta konfiantza galtzen duzu. Beste zenbait jenderekin hitz egin dut eta horixe esan didate. Manipulazioa.
Basauriko ihesa dugu liburuaren oinarri, baina, zeuk esan duzunez, zeure bizitzako pasarteak ageri dira liburuaren hasieran, zenbait ataletan. Haurtzaroa, lehenengo. Leioa eta.
Nire haurtzaroa Ortuellako Granada auzoan dago, ez Leioan. Granada auzo hartan igaro nituen nire bizitzako lehenengo lau urteak. Buruan daukat hori. Auzoa aspaldi desagertu zen. Istripu bat izan zen eta hainbat jende hil zen. 1970 inguruan gertatu zela esango nuke: mearen buztina-eta gordetzeko baltsa bat izan zen, zementurik gabe eta nola-hala harriz egindakoa, puskatu eta auzoa txikitu zuena. Hainbat hildako izan ziren. Ondo gogoan daukat auzoa. Duela hamar bat urte izan nintzen han, azkena. Harrituta geratu nintzen. Nire buruan etxe handien irudia neukan. Bertara joan, azkeneko bisita horretan, eta txiki-txikiak iruditu zitzaizkidan etxeak, eta txiki-txikia, auzoa!
Granada auzoan zen "La poza de la Vicenta", (Bizentaren putzua), liburuan aipatzen duzuna.
Umeontzat oso inportantea zen leku hura. Hara joatea debekatuta geneukalako, batik bat. Batzuetan joaten ginen baina! Putzu handi bat zen, ingeles enpresa batena, mea garbitzeko erabiltzen zutena. Baten batek esan zigun arrain gorriak zeudela han. Eta guretzat, arrain gorriak ikustea sekulakoa zen! Orduan ez zegoen telebistarik ez antzekorik, eta balizko arrain gorriak ikusteak, pentsatze hutsak, liluratu egiten gintuen. Hautsa eta zikina zen inguru hura, industri giro latza, eta han, putzu hura, arrain gorriak omen zituena.
Putzuan gertatutako heriotza ekarri nahi nuke hona.
Auzoa mendi magal batean zegoen. Egun batean, han inguruan jolasean ari ginela, gizon batzuk ikusi genituen nola zeramaten ohatila, hildakoa mantaz tapatuta. Hildakorik ikusi gabeak ginen, eta nahiko txoke izan genuen.
Nortaino eragin zuen zugan zuen aita gudari izana. Segundo Jauregizuria.
Seguru izan zela inportantea. Gurasoak, edo aitak, gure belaunaldikoentzat inportanteak izan direla esango nuke. Aita oso militantea izan da beti. Gerran ibili zen, ertzain. Baita osaba bat ere. Gure aita, mobilizatu eta frontean egon zen, Gorbeian. Geroago, Telesforo Monzonen bizkartzain jardun zuen. Laredon harrapatu zuten. Nik beti entzun nituen horrelako historiak etxean: gerra, kartzela. Izan ere, gure aita ez da sekula isildu: kontatu egin du. Familia askotan, gure aita bezala ibilita ere, isil-isilik egon ziren, ez zuten ezer kontatzen etxean, beldurrez, kezkatan: "Gure umea horrela ateratzea ez dugu nahi", eta antzeko kontuak. Ni, aldiz, bestelako salda batean egosi ninduten.
Zuen aitak liburu gogoangarrian kontatu zuen bere historia: Edozein euskaldun baten bizikerak. Eta zuk ere bai!
Famili tradizioa izango da! Amama ere, aitaren ama, oso kontalari ona zen. Idazten ez zekien, baina kontalari aparta! Haren ahizpa ere, berdin. Filmak ikusitakoa izan hura, eta grazia espezial batekin kontatzen zizkigun filmetan ikusitakoak. Famili tradizioa. Kar, kar, kar.
Zuen aitak gaztelaniaz idatzi zuen, eta Txomin Jakakortexarena zenak itzuli euskarara. Aitak baino motzago jokatu duzu zuk.
Gaztelaniaz atera dudalako liburua? Badakit kontraesanean nagoela, baina neureganatzeko prest nago. Hor, gauza bat dago garbi, liburua publikatzea bera oso zaila izan dela. Ezin argitaratzailerik aurkitu. Eta formalitate ezak eta abarrak. Txiripaz publikatu da liburua! Lagun bati irakurtzeko eman, Paulo Iztuetari, alegia, eta halaxe argitaratu du Utriusque Vasconiaek. Argitaratu da, baina ez argitaratzeko ere ez du askorik falta izan.
Esan duzunez, liburuaren lehen helburua Basauriko ihesa kontatzea zen.
Bai.
Zuen ihesaldiari loturik dago hamaikatan kantatu genuen kanta: "Euskalduna naiz eta, Euskadi dut maite.". Geroago, "Kartzela leihotik, izar bat da ageri", zioen letrak, baina "Basauriko espetxean izar bat da ageri" kantatu ohi genuen.
"Hura biziko deno, Euskadi da biziko" bukatzen zen. Guk ere kantatu genuen, bestaldean, Iparraldera joan ginenean. Kontuan hartu behar da oso garai gogorrak zirela. Errepresio ikaragarria zen. Salbuespen egoera ezarri zuten eta muturreraino eraman zuten zapalketa. Gerra hasi aurreko baliabidea da salbuespen egoera. Makilakada pila hartu genuen, bai militanteok eta bai beste jende askok ere. Euskalduna oso beldurtuta zegoen, egur asko hartuta zegoen, gerra galdu eta gero batik bat. Gure belaunaldiak esperantza eman zion euskaldunari, borrokan jarraitzen genuela esan nahi zuen, ezin gintuztela bentzutu.
Salbuespen egoera.
Prentsa askatasuna, ukatuta. Biltzeko eskubidea, ukatuta. Fragak agindutako lege organikoak izan ziren tartean. Dena zegoen debekatuta. Eta poliziak kalean, salatariak kalean, eta jendea, edozergatik ere atxilotu eta kartzelara! Gauza masiboa eta indiskriminatua zen. Ez zen txintik ere entzuten. Salbuespen egoera agerikoa zen ordukoa. Baina, nire ustez, euskaldunok beti bizi izan gara horrela. Are gehiago, salbuespen egoeran bizi gara oraindik, zein lege dauden eta zein arma juridiko mordoa daukaten ikusita. Oraingoa ere salbuespen egoera da, baina ezkutukoa. Nik horrela ikusten dut. Ez dago zuzenbide pixka bat ikasi besterik: gaur egun indarrean dauden lege asko ez dago nondik heldurik, Espainia bertako manuala eskuan hartuta ere! Manual oinarrizkoa, ordea, zuzenbideko lehen kurtsoan ikasten dena!
Espainia salbuespen da horretan? Frantzian, eta Europan oro har, ezberdin al dira gauzak?
Ez, Espainia ez da bereizten horretan. Prozesu kontua da. Agintean zein dagoen ere, ez da berdin. Ikusi Txekia eta Eslovakiako kasuak, adibidez. Baina, gehienetan, erregimen autoritarioak diren lekuetan, nahikoa da herri txiki bat bere askatasuna lortzen saiatzea, errepresioa gogortzeko. Bistan da Jugoslaviako kasua, Txetxeniakoa, tamilena. Arazo berdina da denetan. Potentziek jabego eta bizitza eskubidea dute, nonbait! Horrela dira prozesuak. Potentziek eta inperialistek ez dituzte herri txikiak hain erraz utzi nahi izaten.
Zer datorkizu gogora Basauriko kartzela aitatzearekin batera?
Xehetasun guztiak. Patioak, janaria, bertako bizimodua, hormak, teilatua, funtzionarioak. Bermeotik eta Ondarroatik etortzen zitzaigun laguntza...
Bermeo eta Ondarroa?
Bai. Oso giro abertzalea zegon bi herrietan, abertzaleak oso kontzentratuta zeuden han. Era askotako laguntza jasotzen genuen handik eta hemendik, baina Bizkaian ez zen izango Bermeo eta Ondarroa bezalakorik.
Eten egin dizut. Barkatu. Basauriko kartzela aitatzearekin gogora datozkizunak ari zinen esaten...
Ihesa bera ere bai, jakina. Unibertso berezi bat da kartzela. Gainera, barruan sartu nindutenean hemeretzi urte neuzkan. Etxetik irten eta kartzelara! Ez zidaten mundua ikusteko denborarik eman! Gero bai, ikusi nuen.
Liburuan diozu presoaren lehenengo obligazio iraultzailea dela ihes egiten saiatzea.
Bai, halaxe esaten genuen guk. Orain dela gutxi La gran evasion (Ihes handia) filma ikusi dut telebistan eta horixe bera esaten zuten: "Presoaren lehenengo obligazioa kartzelatik ihes egitea da". Bada, horixe. Garai bateko armadetan ere, zaldun-tradizioa zen hori.
Presoen artean bereizketa egiten duzu liburuan.
Tribu ezberdinak zeuden eta. Taldeak, eta azpi-taldeak ere bazeuden. ETAkoak, PNVkoak.
Anton Ormaza, besteak beste.
Bai. Gizona obsesionatuta zegoen; komunista ote ginen zen haren kezka handiena. Beste askoren moduan, mundua komunista eta ez-komunista artean banatzen zuen, garai hartan askok bezala. Gerra hotzaren sasoia zen. Basaurin zeuden PNVko gehienak Aberri Egunera joan, harrapatu, isuna jaso eta hura ez pagatzeagatik zeuden han. EGIkoren bat ere bazen . Gu, "finkoak" ginen, eta beste batzuk iragankorrak. Preso politikoen artean beste multzo bat, UGTkoak; grebak zirela eta ez zirela, barrura sartu zituztenak. Gure aitaren adineko jendea zen, eta ez zuten nahi izaten euren gazteak gurekin harremanik izan zezaten. Bestalde, preso sozialak, era askotakoak, gazteak eta adinekoak. Eta beste azpimundu asko: artistak, aristokratak, lardaskerian ibiltzen zirenak.
Hiruzpalau preso sozialek ere zuekin batera egin zuten ihes. Haietako batek inguratu zizuen kartzelatik ihes egin eta kanpoan berehalako laguntza emango zizuen jendea. Diru truke jardun zuen preso sozial hark. Eskatu zizuen diruaren erdia barruan eman zenioten, billeteak erditik puskatuta! Ez al da hori filmetakoa?
Bai, baliteke. Baina filmetan errealitateko kontuak agertzen dira. Filmetakoa ematen du, baina ez zen filmetakoa izan.
Hamaika lagunek ihes egin zenuten Basauriko kartzelatik. Gaur egun ez dago ihesaldirik. Segoviakoa izan zen, Martutenekoa. ez dakit besterik izan denik.
Zaila da eta. Zuk Segovia eta Martutene aipatu dituzu, baina seguru egon askoz ere gehiagotan saiatuko zirela ihes egiten. Saio asko izan dira, baina arrakastarik izan ez dutenak. Batzuetan baino ez da lortzen. Guk, lortu genuen.
Zuen ihesaren asmoa aztertu, planoak ikusi, eta oso ideia erraza ematen du.
Erraza da irakurtzen ari zarenean, historia kontatuta dagoenean. Baina han barruan ari zarenean, hura nola bukatuko den ez dakizunean, ondorengo orduan konturatuko diren eta harrapatuko zaituzten ez dakizunean. orduan ez da erraza, ez.
Ihes egin bezperan kartzelaz aldatuko ote zintuzteten jakin zenutenean eta.
Kartzelaz aldatu behar zituztenen artean nintzen neu ere. Jurisdikzio militarraren mende ginduzkaten ETAkook. Epaiketa sumarisimo militarra zen. Oso larria. Kode militarrean, delitu bat zuten, "errebelamendu militarra". Bitxia da, gero, ze gure aitari ere delitu horixe bera leporatu zioten! Hala daukat irakurrita haren kondenan. Delito de rebelión militar. Beraiek altxatu eta besteei leporatu!
Zartaginak pertzari ipurbeltz.
Delitu berdina leporatu ziguten aitari eta bioi! Hogeita hamar urteko kartzela zen gehienezko zigorra. Gaur egun, "por pertenencia a" (halako talde batekoa izatea) esaten dute. Orduan ez, orduan errebelamendu militarra zuten argudioa.
Diozu zuen aita ez zela isiltzen, gerrako berri kontatu zizuela. Hala ere, zerk bultzatu zintuzten ETA girora?
Nik uste gurasoek gerra galdu izanaren umilazioa, derrota sentipena transmititu zigutela. Guk entzuten genuen historia gure derrotaren historia zen, sufrimenduarena. Gazteak beti gomazkoa delako sentsazioa du: "gertatzen bazaizu, gertatu zaizu eta kito!". Oso eskuzabala izaten da gaztea; batzuk, behintzat. Hurrengo belaunaldia ginen. Bestalde, giroa zegoen: Aljeriako independentzia prozesua, Kuban Fidel Castro, Vietnamgoa. Ilusioa mundu osoan zabalduta zegoen. Askatasun ilusioa zen. Eta guri ere etorri zitzaigun handik edo hemendik. Munduan gertatzen ari ziren gerrak ziren. Garai hartan inork ez zuen Euskal Herriaz edo Irlandako IRAri buruz hitz egiten. Dena zen Aljeria, Kuba eta Vietnam. Insurrekzio armatuak betiere. Eta saiakerak. Tupamaroak batean, Brasilen besteak, eta abar. Horixe zen giroa: gogor eginez gero, herriaren askatasuna lortzeko aukerak zeudela zioten. Askatasuna eta, momentu horretan, sozialismoa.
68ko maiatzak izan al zuen zuengan eraginik?
Nire kasuan ez. Ikasle zirenen artean, baietz esango nuke. Baina kontuan hartu garai hartan unibertsitaterik ez zegoela Euskal Herrian, Deustukoa izan ezik edo. Parisko giroaren eraginik jasotzea zaildu zuen horrek.
Gero bai, bertatik bertara biziko zenuen Parisko giroa, hango unibertsitatean.
Ihes egin eta gero, bai. Vincennes basoan ireki zuten unibertsitatea. Gauchistek han nahi izan zuten sartu ezkerreko jende guztia. Gorri guztiak han. Oso giro interesgarria zegoen, jende ezagun eta inportantea. Intelektual handiak. Euskaldun asko ginen han, baina, berez, herrialde guztietako ikasleak bildu ziren han. Gure gelan, adibidez, irlandarrak, IRAkoak izandakoak, black power mugimendukoak eta herri askotako errefuxiatuak zeuden. Intelektualki kezkatuak. Paris, orduan, arrago bat zen, ideiak eztabaidatzen zirenekoa. Handik alde egin nuenean, berriz, hura pobrezia! Euskal Herrira etorri eta pobrezia totala! Han, aberastasuna. Beste kontu bat niretzat interesgarria, Espainia ikusteko zegoen perspektiba. Paristik begiratuta, Espainia beste herri bat zen, askoren artekoa. Pirinioak igaro eta astoak, soineko pikarta eta flamenkoa, hori zen "l'Espagne", herri bat ez oso aurreratua, eta demokrazia eta libertateei zegokienez, hutsaren hurrengoa zena. Hona heldu eta Espainia gora eta Espainia behera, "zeren eta gobernu espainolak.", "zeren eta espainolak." sekulako jasa eta zaparrada! Unibertsoaren erdia balitz bezala, dena Espainiari zegokion. Paristik, mundu guztia ikusten genuen. Espainian, Espainia besterik ez. Hura matraka!
Gure telebistan ere, hor dira beti Cuenca ez bada, Salamanca, edo Alcorcon.
Nik gehiago jotzen dut frantses telebista ikustera. Kultur maila bestelakoa da han. Han ere badira programa inozenteak, baina tartean, baita on askoak ere: ideiak, liburuak, eztabaidak. argi-urteak daude Frantziako telebistatik Espainiakora, eta zer esanik ez euskal telebistara. Besterik ez bada, kopia zezaketen!
Zertarako dira kartzelak?
Egiten dituenari galdetu behar! Orain dela asko zuzenbide pixka bat ikasi nuen eta, jakin nuenez, nahiko berria da kartzela. Sasoi batean bestelako zigorrak ziren. Jendea bergizarteratzeko omen dira, baina ez da horrelakorik gertatzen. Kartzelara sartzen dena, doktore tituluarekin irteten du. Oso gogorra da hura. Guk, zorionez, nukleo itxi bat sortu genuen eta onik irten genuen. Baina kartzelako indarkeria-eta beldurgarriak dira. Han ez dago karitateko lekaimerik. Liburuan txantxa artean kontatzen ditut hango bizipenak, baina latza da kartzela.
Martutenen ez da hil zaharra preso bat. Langraitzen. hurrengoaren zain gara. Zubietan (Gipuzkoa), kartzela egitekotan dira, erraustegia ez ezik. Eta kartzela berriak egiteko asmoak dira Langraitzen bertan eta Iruñean, adibidez, "Kartzelara sartu oro, heldua da hobira", idatzia da Sarrionandia.
Kartzela egitea da errazena, jendeari lagundu beharrean! Gizartetik atera. "Halakok lapurreta asko egiten ditu. Zulora sartuko dugu, aldi batez lapurreta gutxiago izango dugu bazterretan", esateko moduan. Aparkalekuak dira, nolabait. Eskoletan ere egiten da hori. Ez dakizu zer, nola eta zenbat ikasten duten, baina han daude, gurasoak besterik egiten ari diren bitartean. Aparkalekuak. Kartzela, azken batean, gizartearen ispilu gogorrena da. Badago kartzelan bestela jarduterik: zazpi mila preso batera ez jarrita, haiei zer edo zer erakutsiz, lagunduz. baita laguntza psikologikoa emanez ere, baina, azkenean, gizartearen araberakoa da kartzela. Kartzela aldatzekotan, gizartea bera aldatu behar da. Zer egiten du gizarteak, ordea? "Besteak dira arazo", esan, eta ahaztu.
"Presoak kalera" esaten zen garai batean. Gaur egun, "Presoak Euskal Herrira" da lema. Basaurira ekarri behar ote dira, zuek egon zineten zulora?
Nire iritzian, presoak atera egin behar dira, ez hona ekarri edo hara eraman, atera, eta doazela nahi duten lekura. Oraingo lema hori errebindikazio bat da, urrun daudelako eta senideentzako gogorra delako hara eta hona ibiltzea. Presoen historia, Euskal Herriaren historia da, ezin da bereizi. Espainiar eta Frantziar gobernuek aktibo bat bezala erabiltzen dute, hemengo independentzia zaleek beren borroka utzi dezaten, errendi daitezen.
"Presoak kalera", "Independentzia eta sozialismoa" ziren lehen. Egun, "Presoak Euskal Herrira", "Autodeterminazio eskubidea".
Gure indarrak txikitu egin dira, eta errebindikazioek ere indarra galdu dute. Gauzak konplexu dira. Historiara jo beharko genuke hori aztertzekotan, Nafarroako historiara, konkistara. Euskaldunok izan dugun erakunderik inportanteena armada baten indarrez desegin zuten. Harrezkero izan diren paktuak, bateko Gaztelarekin eta, jauntxoek egin dituzte beti, beren interesen alde, ez herriaren interesen alde. Hortaz, nik paktu eta kontu zahar horiek ez ditut neure egiten. Herriaren aldetik ezin onartu!
Tiempos de insurgencia (Matxinada garaiak) da zure liburuaren titulua, eta ez dakit egungo egoera ez ote genuen "Garai otzanak" titulatu beharko.
Ez, "garai otzanak" ez, "garai latzak".
Dickensen liburuak bezala.
Garai latzak... Politikan indar erlazioa da kontua. Perspektibarekin ikusi behar da hori. XIX. mendean bi gerra handi izan genituen. Hildakoak, tona bat. Lehengo mendean, Espainiako gerra zibila, baina gurean ere eragin handia izan zuena. ETA sortu zen, komando bat harrapatu, lagun bat hil, bestea preso hartu. Kontuak atera eta milaka pertsona dira konpromiso militantea hartu dutenak. Horrek ere zer edo zer esan nahi du, kontuan hartu beharrekoa da. Gure kontrakoek ez gaituzte samur hartu. Desgaste handia dago. ETAren historia, joan deneko berrogei urteak, horixe izan da, bata preso, bestea hildakoa. Euskal Herrian ez da izango, era batera edo bestera, errepresioa jasan ez duen familiarik. Oso gogorra da hori. Hainbeste urtean horrela jardun eta desgastea dator. Neke handi bat dagoela uste dut. Indarrak zein diren ikusi behar da. Gurean afizionatuak gara: egurra eman, egurra jaso. baina pertsona bakanak gara. Aldiz, aurrean estatua daukagu: bata nekatzen dela, bestea erretzen, eta beste batzuk datoz haien ordez, soldata ederrarekin, gure kontra. Kanabera bat hartu eta blindatu baten kontra oldartzea bezala da hori.
Estatua aipatu duzu. Espainiakoa ez ezik, Frantziakoa ere ezagutu duzu zuk. Basaurik ihes egin eta Baionara heldu zinen beste zenbait lagunekin. Gero, Parisen bizi izan zinen. Frantziar estatuak ere ez zizuen abegi onik egin.
Frantzia... Bada esaldi bat, ez naiz seguru zeinena den: "Ez, Frantziak ez du lagunik, Frantziak interesak ditu". Berdin da estatu guztien kasuan. Ikusi besterik ez dago zer egiten duten europarrek txetxeniarrekin, edo Jugoslavian egin zutena, edo Iraken egiten ari direna. Frantziakoari, "errepublikar diktadura" esango nioke nik. Beraiek egin zuten lehenengo iraultza, baina oso sistema ideologiko, burokratiko eta polizial gogorra da, oso itxia. Leninek eta Stalinek ez zuten lortu eredu horri eustea, baina frantziarrek bai. Han, errepresioa, agirien bidezkoa da. Agiri bat ematen ziguten, hilabetekoa. Gero, kontrola. Hurrena, beste zerbait, eta segi eta segi, beti lotuta. Errepresioa han ere, beste mota batekoa izan arren. Horretara jotzen dute estatu guztiek, uniformizatu egiten dute beren funtzionamendua, burokraziaren kultura besterik ez dago, establishmentarena. Frantzian kultura eta herri asko daude, erabat ezkutatuta igaro direnak. Berdin egin zuten Aljerian. Diotenez, Aljeria da, arabiar herri guztien artean, nortasun eta izaera txikiena duena. Frantziak txikitu egin zuen eskolaren bitartez, haientzat oso sistema baliagarria baita eskola. Horregatik diot "errepublikar diktadura". Oso gai interesgarria da hori.
Ondo interesgarria ere! Zuberoan barna abiatu, esaterako, eta ez dago Euskal Herri zeinurik.
Ipar Euskal Herrian bizi izana naiz eta jakinaren gainean ari naiz: barneko elementuak, biziak, euskaldunak dira, baina kanpokoak, batere ez, errepideetako seinaleak, herri izenak eta abar. Espainiarrek zera esango zuten: "Ez, ez digu gogoak ematen!". Nafarroan esaten ari diren bezala. Frantziarrek ez, haiek: "Ez, ez daukagu dirurik!". Aurrekontuen aitzakia dute haiek beti. Errepideetako seinaleka eta, euskaraz jarri? "Ez, dirurik ez daukagu!", horixe diote. Oraindik orain, Frantziako telebistan jakin dut: deszentralizazio txikiren bat onartu da, Mitterranden garaitik zetorrena. Asmoa paper errea da, erregioetako presidente guztiak kexuka ari dira. Nonbait, errepideen gaineko transferentzia eman diete, baina dirurik ez. Ez dakite nondik sortu beren ahala gauzatzeko dirua. Horixe da Parisen eredua, zentralista, eta Espainiak hari kopiatu dio.
Ze alde dago "Una, grande, libre" eta "Liberté, égalité, fraternité"-ren artean?
Handia. "Una, grande, libre", hasteko, inperioaren eslogana da. Espainia. Tira, Espainia, askotan, Gaztelaren sinonimo da. Hori ere kontuan hartu behar da. Espainiaren ideia Hispaniarena da, erromatarren hura. Inperio esanahia du. Eta gerokoak ere, Felipe II.a eta beste, bozkariozko aroa izan dira Espainiarentzat. Horretan dira oraindik. "Una, grande, libre" diotenean horixe dute gogoan, garai joan hura. Filipinak, Kuba eta gainerakoak dituzte buruan. Duela gutxi esan zidan lagun batek, Kubako gerra garaiko agerkari bat irakurri zuela, espainiarrek idatzia, eta oso zela bitxia: Kuba agertzen zen lekuan Euskal Herria jarri eta berdin-berdin zela. 98ko gerra, Kuban, eta egungoa hemen. Jarrera inperial hori ez dela aldatu, bere horretan irauten duela, alegia. Espainian ez dago kultura demokratikorik, ez dago tradiziorik. Zer gertatu zen, bada, erreforma garaian? Zer da, bada, gaur egun? Europako zein herritan biltzen ditu hainbeste boto PPk, eskuin muturrak? Turkian beste inon ez! Horrek zer edo zer esan nahi du. Kultura demokratikorik ez dago Espainian. Izatez gero, formak zaintzen dituzte. Duela urte asko, Montesquieu irakurtzen eta zerarekin geratu nintzen, "legeen izpiritua"; alegia, kontua ez da, besterik gabe, legeak izatea, haien izpiritua atxikitzea baizik.
Ikusiak ikusi eta zer diozu gaur egungo egoeraren gainean?
Ez dut irratia eta telebista askorik entzuten. Solasaldien kontu horrek aspertu egiten nau, nekatu. Jibaroen sistema iruditzen zait, burua txikitzeko zera hori. Euskal Herriko politikari buruz dudan sentipena zera da, laburreko driblinga egiten dela, inuzentekeria asko, boterearen hizkuntza da nagusi. Garai batean bazen diskoetxe bat edo, "La voz de su amo" izenekoa (Nagusiaren ahotsa). Bada, gaur egun, Espainiako gobernuak ematen ditu kontsignak. Hark eman, eta hedabideek lau haizeetara zabaldu. Gerra totala da. Jendeak hedabideetan entzuten duena errepikatzen du, buru-jatea erabatekoa da. Gobernuak estrategia errepresiboa markatzen du, hedabideek hura zabaldu, eta jendeak hari jarraitu! Makila, batean, eta azenarioa, bestean. Horixe da estrategia, aspaldi asmatu zen. Horretan ez dago aldaketarik.
Zergatik idatzi dudan. Basauritik ihes egin genuenetik 25 urtera elkartu egin ginen kartzelan egondakoak. Afaria egin genuen eta hantxe sortu zen asmoa: kartzela garaiko historia idaztea. Eta neu arduratu nintzen. Zuk bezala egin nuen: grabagailua hartu eta batari eta besteari galdezka hasi, ze hainbat gauza ahaztuta neuzkan. Hura idatzi nuen, baina motz samar geratu zitzaidan. Orduan, liburu itxura sendoagoa eduki zezan, nire bizitzako pasarteak erantsi nizkion, ze material hori eskura neukan, neure gogoan, esan nahi dut.
Zer dela eta abiatu zineten idazlan honetan?
Gehienbat, madrildarrek idazten dutelako gure historia. Eta beti gure aurka, euskaldunen aurka jarduten dute. Gure etsaiek kontatzen dute gure historia, eta hori ez da normala. Hortaz, gure bertsioa eman nahi genuen. Bestalde, badago mito bat, "euskaldun, agrafo", alegia, gauzak egin bai, baina kontatzen ez ditugula, ez garela gai. Horregatik idatzi dugu liburua.
"Gure etsaiak", esan duzu. Etsai dira oraindik?
Beraiei galdetuko nieke nik.
Askok ez du garai hartakorik kontatu nahi izan. Alegia, bitan hitz egin dut garai hartako zenbait borrokalarirekin. Ez dute prentsan agertu nahi izan.
Ez dakit haien arrazoirik. Baina nik ere egin dut hori, elkarrizketa ukatu, alegia. Azkena, Kataluniako aldizkari inportante bati. Izan ere, ikusten duzu nola hartzen dituzten zure hitzak, nola manipulatzen dituzten beraien tesiak indartzeko helburuarekin, eta konfiantza galtzen duzu. Beste zenbait jenderekin hitz egin dut eta horixe esan didate. Manipulazioa.
Basauriko ihesa dugu liburuaren oinarri, baina, zeuk esan duzunez, zeure bizitzako pasarteak ageri dira liburuaren hasieran, zenbait ataletan. Haurtzaroa, lehenengo. Leioa eta.
Nire haurtzaroa Ortuellako Granada auzoan dago, ez Leioan. Granada auzo hartan igaro nituen nire bizitzako lehenengo lau urteak. Buruan daukat hori. Auzoa aspaldi desagertu zen. Istripu bat izan zen eta hainbat jende hil zen. 1970 inguruan gertatu zela esango nuke: mearen buztina-eta gordetzeko baltsa bat izan zen, zementurik gabe eta nola-hala harriz egindakoa, puskatu eta auzoa txikitu zuena. Hainbat hildako izan ziren. Ondo gogoan daukat auzoa. Duela hamar bat urte izan nintzen han, azkena. Harrituta geratu nintzen. Nire buruan etxe handien irudia neukan. Bertara joan, azkeneko bisita horretan, eta txiki-txikiak iruditu zitzaizkidan etxeak, eta txiki-txikia, auzoa!
Granada auzoan zen "La poza de la Vicenta", (Bizentaren putzua), liburuan aipatzen duzuna.
Umeontzat oso inportantea zen leku hura. Hara joatea debekatuta geneukalako, batik bat. Batzuetan joaten ginen baina! Putzu handi bat zen, ingeles enpresa batena, mea garbitzeko erabiltzen zutena. Baten batek esan zigun arrain gorriak zeudela han. Eta guretzat, arrain gorriak ikustea sekulakoa zen! Orduan ez zegoen telebistarik ez antzekorik, eta balizko arrain gorriak ikusteak, pentsatze hutsak, liluratu egiten gintuen. Hautsa eta zikina zen inguru hura, industri giro latza, eta han, putzu hura, arrain gorriak omen zituena.
Putzuan gertatutako heriotza ekarri nahi nuke hona.
Auzoa mendi magal batean zegoen. Egun batean, han inguruan jolasean ari ginela, gizon batzuk ikusi genituen nola zeramaten ohatila, hildakoa mantaz tapatuta. Hildakorik ikusi gabeak ginen, eta nahiko txoke izan genuen.
Nortaino eragin zuen zugan zuen aita gudari izana. Segundo Jauregizuria.
Seguru izan zela inportantea. Gurasoak, edo aitak, gure belaunaldikoentzat inportanteak izan direla esango nuke. Aita oso militantea izan da beti. Gerran ibili zen, ertzain. Baita osaba bat ere. Gure aita, mobilizatu eta frontean egon zen, Gorbeian. Geroago, Telesforo Monzonen bizkartzain jardun zuen. Laredon harrapatu zuten. Nik beti entzun nituen horrelako historiak etxean: gerra, kartzela. Izan ere, gure aita ez da sekula isildu: kontatu egin du. Familia askotan, gure aita bezala ibilita ere, isil-isilik egon ziren, ez zuten ezer kontatzen etxean, beldurrez, kezkatan: "Gure umea horrela ateratzea ez dugu nahi", eta antzeko kontuak. Ni, aldiz, bestelako salda batean egosi ninduten.
Zuen aitak liburu gogoangarrian kontatu zuen bere historia: Edozein euskaldun baten bizikerak. Eta zuk ere bai!
Famili tradizioa izango da! Amama ere, aitaren ama, oso kontalari ona zen. Idazten ez zekien, baina kontalari aparta! Haren ahizpa ere, berdin. Filmak ikusitakoa izan hura, eta grazia espezial batekin kontatzen zizkigun filmetan ikusitakoak. Famili tradizioa. Kar, kar, kar.
Zuen aitak gaztelaniaz idatzi zuen, eta Txomin Jakakortexarena zenak itzuli euskarara. Aitak baino motzago jokatu duzu zuk.
Gaztelaniaz atera dudalako liburua? Badakit kontraesanean nagoela, baina neureganatzeko prest nago. Hor, gauza bat dago garbi, liburua publikatzea bera oso zaila izan dela. Ezin argitaratzailerik aurkitu. Eta formalitate ezak eta abarrak. Txiripaz publikatu da liburua! Lagun bati irakurtzeko eman, Paulo Iztuetari, alegia, eta halaxe argitaratu du Utriusque Vasconiaek. Argitaratu da, baina ez argitaratzeko ere ez du askorik falta izan.
Esan duzunez, liburuaren lehen helburua Basauriko ihesa kontatzea zen.
Bai.
Zuen ihesaldiari loturik dago hamaikatan kantatu genuen kanta: "Euskalduna naiz eta, Euskadi dut maite.". Geroago, "Kartzela leihotik, izar bat da ageri", zioen letrak, baina "Basauriko espetxean izar bat da ageri" kantatu ohi genuen.
"Hura biziko deno, Euskadi da biziko" bukatzen zen. Guk ere kantatu genuen, bestaldean, Iparraldera joan ginenean. Kontuan hartu behar da oso garai gogorrak zirela. Errepresio ikaragarria zen. Salbuespen egoera ezarri zuten eta muturreraino eraman zuten zapalketa. Gerra hasi aurreko baliabidea da salbuespen egoera. Makilakada pila hartu genuen, bai militanteok eta bai beste jende askok ere. Euskalduna oso beldurtuta zegoen, egur asko hartuta zegoen, gerra galdu eta gero batik bat. Gure belaunaldiak esperantza eman zion euskaldunari, borrokan jarraitzen genuela esan nahi zuen, ezin gintuztela bentzutu.
Salbuespen egoera.
Prentsa askatasuna, ukatuta. Biltzeko eskubidea, ukatuta. Fragak agindutako lege organikoak izan ziren tartean. Dena zegoen debekatuta. Eta poliziak kalean, salatariak kalean, eta jendea, edozergatik ere atxilotu eta kartzelara! Gauza masiboa eta indiskriminatua zen. Ez zen txintik ere entzuten. Salbuespen egoera agerikoa zen ordukoa. Baina, nire ustez, euskaldunok beti bizi izan gara horrela. Are gehiago, salbuespen egoeran bizi gara oraindik, zein lege dauden eta zein arma juridiko mordoa daukaten ikusita. Oraingoa ere salbuespen egoera da, baina ezkutukoa. Nik horrela ikusten dut. Ez dago zuzenbide pixka bat ikasi besterik: gaur egun indarrean dauden lege asko ez dago nondik heldurik, Espainia bertako manuala eskuan hartuta ere! Manual oinarrizkoa, ordea, zuzenbideko lehen kurtsoan ikasten dena!
Espainia salbuespen da horretan? Frantzian, eta Europan oro har, ezberdin al dira gauzak?
Ez, Espainia ez da bereizten horretan. Prozesu kontua da. Agintean zein dagoen ere, ez da berdin. Ikusi Txekia eta Eslovakiako kasuak, adibidez. Baina, gehienetan, erregimen autoritarioak diren lekuetan, nahikoa da herri txiki bat bere askatasuna lortzen saiatzea, errepresioa gogortzeko. Bistan da Jugoslaviako kasua, Txetxeniakoa, tamilena. Arazo berdina da denetan. Potentziek jabego eta bizitza eskubidea dute, nonbait! Horrela dira prozesuak. Potentziek eta inperialistek ez dituzte herri txikiak hain erraz utzi nahi izaten.
Zer datorkizu gogora Basauriko kartzela aitatzearekin batera?
Xehetasun guztiak. Patioak, janaria, bertako bizimodua, hormak, teilatua, funtzionarioak. Bermeotik eta Ondarroatik etortzen zitzaigun laguntza...
Bermeo eta Ondarroa?
Bai. Oso giro abertzalea zegon bi herrietan, abertzaleak oso kontzentratuta zeuden han. Era askotako laguntza jasotzen genuen handik eta hemendik, baina Bizkaian ez zen izango Bermeo eta Ondarroa bezalakorik.
Eten egin dizut. Barkatu. Basauriko kartzela aitatzearekin gogora datozkizunak ari zinen esaten...
Ihesa bera ere bai, jakina. Unibertso berezi bat da kartzela. Gainera, barruan sartu nindutenean hemeretzi urte neuzkan. Etxetik irten eta kartzelara! Ez zidaten mundua ikusteko denborarik eman! Gero bai, ikusi nuen.
Liburuan diozu presoaren lehenengo obligazio iraultzailea dela ihes egiten saiatzea.
Bai, halaxe esaten genuen guk. Orain dela gutxi La gran evasion (Ihes handia) filma ikusi dut telebistan eta horixe bera esaten zuten: "Presoaren lehenengo obligazioa kartzelatik ihes egitea da". Bada, horixe. Garai bateko armadetan ere, zaldun-tradizioa zen hori.
Presoen artean bereizketa egiten duzu liburuan.
Tribu ezberdinak zeuden eta. Taldeak, eta azpi-taldeak ere bazeuden. ETAkoak, PNVkoak.
Anton Ormaza, besteak beste.
Bai. Gizona obsesionatuta zegoen; komunista ote ginen zen haren kezka handiena. Beste askoren moduan, mundua komunista eta ez-komunista artean banatzen zuen, garai hartan askok bezala. Gerra hotzaren sasoia zen. Basaurin zeuden PNVko gehienak Aberri Egunera joan, harrapatu, isuna jaso eta hura ez pagatzeagatik zeuden han. EGIkoren bat ere bazen . Gu, "finkoak" ginen, eta beste batzuk iragankorrak. Preso politikoen artean beste multzo bat, UGTkoak; grebak zirela eta ez zirela, barrura sartu zituztenak. Gure aitaren adineko jendea zen, eta ez zuten nahi izaten euren gazteak gurekin harremanik izan zezaten. Bestalde, preso sozialak, era askotakoak, gazteak eta adinekoak. Eta beste azpimundu asko: artistak, aristokratak, lardaskerian ibiltzen zirenak.
Hiruzpalau preso sozialek ere zuekin batera egin zuten ihes. Haietako batek inguratu zizuen kartzelatik ihes egin eta kanpoan berehalako laguntza emango zizuen jendea. Diru truke jardun zuen preso sozial hark. Eskatu zizuen diruaren erdia barruan eman zenioten, billeteak erditik puskatuta! Ez al da hori filmetakoa?
Bai, baliteke. Baina filmetan errealitateko kontuak agertzen dira. Filmetakoa ematen du, baina ez zen filmetakoa izan.
Hamaika lagunek ihes egin zenuten Basauriko kartzelatik. Gaur egun ez dago ihesaldirik. Segoviakoa izan zen, Martutenekoa. ez dakit besterik izan denik.
Zaila da eta. Zuk Segovia eta Martutene aipatu dituzu, baina seguru egon askoz ere gehiagotan saiatuko zirela ihes egiten. Saio asko izan dira, baina arrakastarik izan ez dutenak. Batzuetan baino ez da lortzen. Guk, lortu genuen.
Zuen ihesaren asmoa aztertu, planoak ikusi, eta oso ideia erraza ematen du.
Erraza da irakurtzen ari zarenean, historia kontatuta dagoenean. Baina han barruan ari zarenean, hura nola bukatuko den ez dakizunean, ondorengo orduan konturatuko diren eta harrapatuko zaituzten ez dakizunean. orduan ez da erraza, ez.
Ihes egin bezperan kartzelaz aldatuko ote zintuzteten jakin zenutenean eta.
Kartzelaz aldatu behar zituztenen artean nintzen neu ere. Jurisdikzio militarraren mende ginduzkaten ETAkook. Epaiketa sumarisimo militarra zen. Oso larria. Kode militarrean, delitu bat zuten, "errebelamendu militarra". Bitxia da, gero, ze gure aitari ere delitu horixe bera leporatu zioten! Hala daukat irakurrita haren kondenan. Delito de rebelión militar. Beraiek altxatu eta besteei leporatu!
Zartaginak pertzari ipurbeltz.
Delitu berdina leporatu ziguten aitari eta bioi! Hogeita hamar urteko kartzela zen gehienezko zigorra. Gaur egun, "por pertenencia a" (halako talde batekoa izatea) esaten dute. Orduan ez, orduan errebelamendu militarra zuten argudioa.
Diozu zuen aita ez zela isiltzen, gerrako berri kontatu zizuela. Hala ere, zerk bultzatu zintuzten ETA girora?
Nik uste gurasoek gerra galdu izanaren umilazioa, derrota sentipena transmititu zigutela. Guk entzuten genuen historia gure derrotaren historia zen, sufrimenduarena. Gazteak beti gomazkoa delako sentsazioa du: "gertatzen bazaizu, gertatu zaizu eta kito!". Oso eskuzabala izaten da gaztea; batzuk, behintzat. Hurrengo belaunaldia ginen. Bestalde, giroa zegoen: Aljeriako independentzia prozesua, Kuban Fidel Castro, Vietnamgoa. Ilusioa mundu osoan zabalduta zegoen. Askatasun ilusioa zen. Eta guri ere etorri zitzaigun handik edo hemendik. Munduan gertatzen ari ziren gerrak ziren. Garai hartan inork ez zuen Euskal Herriaz edo Irlandako IRAri buruz hitz egiten. Dena zen Aljeria, Kuba eta Vietnam. Insurrekzio armatuak betiere. Eta saiakerak. Tupamaroak batean, Brasilen besteak, eta abar. Horixe zen giroa: gogor eginez gero, herriaren askatasuna lortzeko aukerak zeudela zioten. Askatasuna eta, momentu horretan, sozialismoa.
68ko maiatzak izan al zuen zuengan eraginik?
Nire kasuan ez. Ikasle zirenen artean, baietz esango nuke. Baina kontuan hartu garai hartan unibertsitaterik ez zegoela Euskal Herrian, Deustukoa izan ezik edo. Parisko giroaren eraginik jasotzea zaildu zuen horrek.
Gero bai, bertatik bertara biziko zenuen Parisko giroa, hango unibertsitatean.
Ihes egin eta gero, bai. Vincennes basoan ireki zuten unibertsitatea. Gauchistek han nahi izan zuten sartu ezkerreko jende guztia. Gorri guztiak han. Oso giro interesgarria zegoen, jende ezagun eta inportantea. Intelektual handiak. Euskaldun asko ginen han, baina, berez, herrialde guztietako ikasleak bildu ziren han. Gure gelan, adibidez, irlandarrak, IRAkoak izandakoak, black power mugimendukoak eta herri askotako errefuxiatuak zeuden. Intelektualki kezkatuak. Paris, orduan, arrago bat zen, ideiak eztabaidatzen zirenekoa. Handik alde egin nuenean, berriz, hura pobrezia! Euskal Herrira etorri eta pobrezia totala! Han, aberastasuna. Beste kontu bat niretzat interesgarria, Espainia ikusteko zegoen perspektiba. Paristik begiratuta, Espainia beste herri bat zen, askoren artekoa. Pirinioak igaro eta astoak, soineko pikarta eta flamenkoa, hori zen "l'Espagne", herri bat ez oso aurreratua, eta demokrazia eta libertateei zegokienez, hutsaren hurrengoa zena. Hona heldu eta Espainia gora eta Espainia behera, "zeren eta gobernu espainolak.", "zeren eta espainolak." sekulako jasa eta zaparrada! Unibertsoaren erdia balitz bezala, dena Espainiari zegokion. Paristik, mundu guztia ikusten genuen. Espainian, Espainia besterik ez. Hura matraka!
Gure telebistan ere, hor dira beti Cuenca ez bada, Salamanca, edo Alcorcon.
Nik gehiago jotzen dut frantses telebista ikustera. Kultur maila bestelakoa da han. Han ere badira programa inozenteak, baina tartean, baita on askoak ere: ideiak, liburuak, eztabaidak. argi-urteak daude Frantziako telebistatik Espainiakora, eta zer esanik ez euskal telebistara. Besterik ez bada, kopia zezaketen!
Zertarako dira kartzelak?
Egiten dituenari galdetu behar! Orain dela asko zuzenbide pixka bat ikasi nuen eta, jakin nuenez, nahiko berria da kartzela. Sasoi batean bestelako zigorrak ziren. Jendea bergizarteratzeko omen dira, baina ez da horrelakorik gertatzen. Kartzelara sartzen dena, doktore tituluarekin irteten du. Oso gogorra da hura. Guk, zorionez, nukleo itxi bat sortu genuen eta onik irten genuen. Baina kartzelako indarkeria-eta beldurgarriak dira. Han ez dago karitateko lekaimerik. Liburuan txantxa artean kontatzen ditut hango bizipenak, baina latza da kartzela.
Martutenen ez da hil zaharra preso bat. Langraitzen. hurrengoaren zain gara. Zubietan (Gipuzkoa), kartzela egitekotan dira, erraustegia ez ezik. Eta kartzela berriak egiteko asmoak dira Langraitzen bertan eta Iruñean, adibidez, "Kartzelara sartu oro, heldua da hobira", idatzia da Sarrionandia.
Kartzela egitea da errazena, jendeari lagundu beharrean! Gizartetik atera. "Halakok lapurreta asko egiten ditu. Zulora sartuko dugu, aldi batez lapurreta gutxiago izango dugu bazterretan", esateko moduan. Aparkalekuak dira, nolabait. Eskoletan ere egiten da hori. Ez dakizu zer, nola eta zenbat ikasten duten, baina han daude, gurasoak besterik egiten ari diren bitartean. Aparkalekuak. Kartzela, azken batean, gizartearen ispilu gogorrena da. Badago kartzelan bestela jarduterik: zazpi mila preso batera ez jarrita, haiei zer edo zer erakutsiz, lagunduz. baita laguntza psikologikoa emanez ere, baina, azkenean, gizartearen araberakoa da kartzela. Kartzela aldatzekotan, gizartea bera aldatu behar da. Zer egiten du gizarteak, ordea? "Besteak dira arazo", esan, eta ahaztu.
"Presoak kalera" esaten zen garai batean. Gaur egun, "Presoak Euskal Herrira" da lema. Basaurira ekarri behar ote dira, zuek egon zineten zulora?
Nire iritzian, presoak atera egin behar dira, ez hona ekarri edo hara eraman, atera, eta doazela nahi duten lekura. Oraingo lema hori errebindikazio bat da, urrun daudelako eta senideentzako gogorra delako hara eta hona ibiltzea. Presoen historia, Euskal Herriaren historia da, ezin da bereizi. Espainiar eta Frantziar gobernuek aktibo bat bezala erabiltzen dute, hemengo independentzia zaleek beren borroka utzi dezaten, errendi daitezen.
"Presoak kalera", "Independentzia eta sozialismoa" ziren lehen. Egun, "Presoak Euskal Herrira", "Autodeterminazio eskubidea".
Gure indarrak txikitu egin dira, eta errebindikazioek ere indarra galdu dute. Gauzak konplexu dira. Historiara jo beharko genuke hori aztertzekotan, Nafarroako historiara, konkistara. Euskaldunok izan dugun erakunderik inportanteena armada baten indarrez desegin zuten. Harrezkero izan diren paktuak, bateko Gaztelarekin eta, jauntxoek egin dituzte beti, beren interesen alde, ez herriaren interesen alde. Hortaz, nik paktu eta kontu zahar horiek ez ditut neure egiten. Herriaren aldetik ezin onartu!
Tiempos de insurgencia (Matxinada garaiak) da zure liburuaren titulua, eta ez dakit egungo egoera ez ote genuen "Garai otzanak" titulatu beharko.
Ez, "garai otzanak" ez, "garai latzak".
Dickensen liburuak bezala.
Garai latzak... Politikan indar erlazioa da kontua. Perspektibarekin ikusi behar da hori. XIX. mendean bi gerra handi izan genituen. Hildakoak, tona bat. Lehengo mendean, Espainiako gerra zibila, baina gurean ere eragin handia izan zuena. ETA sortu zen, komando bat harrapatu, lagun bat hil, bestea preso hartu. Kontuak atera eta milaka pertsona dira konpromiso militantea hartu dutenak. Horrek ere zer edo zer esan nahi du, kontuan hartu beharrekoa da. Gure kontrakoek ez gaituzte samur hartu. Desgaste handia dago. ETAren historia, joan deneko berrogei urteak, horixe izan da, bata preso, bestea hildakoa. Euskal Herrian ez da izango, era batera edo bestera, errepresioa jasan ez duen familiarik. Oso gogorra da hori. Hainbeste urtean horrela jardun eta desgastea dator. Neke handi bat dagoela uste dut. Indarrak zein diren ikusi behar da. Gurean afizionatuak gara: egurra eman, egurra jaso. baina pertsona bakanak gara. Aldiz, aurrean estatua daukagu: bata nekatzen dela, bestea erretzen, eta beste batzuk datoz haien ordez, soldata ederrarekin, gure kontra. Kanabera bat hartu eta blindatu baten kontra oldartzea bezala da hori.
Estatua aipatu duzu. Espainiakoa ez ezik, Frantziakoa ere ezagutu duzu zuk. Basaurik ihes egin eta Baionara heldu zinen beste zenbait lagunekin. Gero, Parisen bizi izan zinen. Frantziar estatuak ere ez zizuen abegi onik egin.
Frantzia... Bada esaldi bat, ez naiz seguru zeinena den: "Ez, Frantziak ez du lagunik, Frantziak interesak ditu". Berdin da estatu guztien kasuan. Ikusi besterik ez dago zer egiten duten europarrek txetxeniarrekin, edo Jugoslavian egin zutena, edo Iraken egiten ari direna. Frantziakoari, "errepublikar diktadura" esango nioke nik. Beraiek egin zuten lehenengo iraultza, baina oso sistema ideologiko, burokratiko eta polizial gogorra da, oso itxia. Leninek eta Stalinek ez zuten lortu eredu horri eustea, baina frantziarrek bai. Han, errepresioa, agirien bidezkoa da. Agiri bat ematen ziguten, hilabetekoa. Gero, kontrola. Hurrena, beste zerbait, eta segi eta segi, beti lotuta. Errepresioa han ere, beste mota batekoa izan arren. Horretara jotzen dute estatu guztiek, uniformizatu egiten dute beren funtzionamendua, burokraziaren kultura besterik ez dago, establishmentarena. Frantzian kultura eta herri asko daude, erabat ezkutatuta igaro direnak. Berdin egin zuten Aljerian. Diotenez, Aljeria da, arabiar herri guztien artean, nortasun eta izaera txikiena duena. Frantziak txikitu egin zuen eskolaren bitartez, haientzat oso sistema baliagarria baita eskola. Horregatik diot "errepublikar diktadura". Oso gai interesgarria da hori.
Ondo interesgarria ere! Zuberoan barna abiatu, esaterako, eta ez dago Euskal Herri zeinurik.
Ipar Euskal Herrian bizi izana naiz eta jakinaren gainean ari naiz: barneko elementuak, biziak, euskaldunak dira, baina kanpokoak, batere ez, errepideetako seinaleak, herri izenak eta abar. Espainiarrek zera esango zuten: "Ez, ez digu gogoak ematen!". Nafarroan esaten ari diren bezala. Frantziarrek ez, haiek: "Ez, ez daukagu dirurik!". Aurrekontuen aitzakia dute haiek beti. Errepideetako seinaleka eta, euskaraz jarri? "Ez, dirurik ez daukagu!", horixe diote. Oraindik orain, Frantziako telebistan jakin dut: deszentralizazio txikiren bat onartu da, Mitterranden garaitik zetorrena. Asmoa paper errea da, erregioetako presidente guztiak kexuka ari dira. Nonbait, errepideen gaineko transferentzia eman diete, baina dirurik ez. Ez dakite nondik sortu beren ahala gauzatzeko dirua. Horixe da Parisen eredua, zentralista, eta Espainiak hari kopiatu dio.
Ze alde dago "Una, grande, libre" eta "Liberté, égalité, fraternité"-ren artean?
Handia. "Una, grande, libre", hasteko, inperioaren eslogana da. Espainia. Tira, Espainia, askotan, Gaztelaren sinonimo da. Hori ere kontuan hartu behar da. Espainiaren ideia Hispaniarena da, erromatarren hura. Inperio esanahia du. Eta gerokoak ere, Felipe II.a eta beste, bozkariozko aroa izan dira Espainiarentzat. Horretan dira oraindik. "Una, grande, libre" diotenean horixe dute gogoan, garai joan hura. Filipinak, Kuba eta gainerakoak dituzte buruan. Duela gutxi esan zidan lagun batek, Kubako gerra garaiko agerkari bat irakurri zuela, espainiarrek idatzia, eta oso zela bitxia: Kuba agertzen zen lekuan Euskal Herria jarri eta berdin-berdin zela. 98ko gerra, Kuban, eta egungoa hemen. Jarrera inperial hori ez dela aldatu, bere horretan irauten duela, alegia. Espainian ez dago kultura demokratikorik, ez dago tradiziorik. Zer gertatu zen, bada, erreforma garaian? Zer da, bada, gaur egun? Europako zein herritan biltzen ditu hainbeste boto PPk, eskuin muturrak? Turkian beste inon ez! Horrek zer edo zer esan nahi du. Kultura demokratikorik ez dago Espainian. Izatez gero, formak zaintzen dituzte. Duela urte asko, Montesquieu irakurtzen eta zerarekin geratu nintzen, "legeen izpiritua"; alegia, kontua ez da, besterik gabe, legeak izatea, haien izpiritua atxikitzea baizik.
Ikusiak ikusi eta zer diozu gaur egungo egoeraren gainean?
Ez dut irratia eta telebista askorik entzuten. Solasaldien kontu horrek aspertu egiten nau, nekatu. Jibaroen sistema iruditzen zait, burua txikitzeko zera hori. Euskal Herriko politikari buruz dudan sentipena zera da, laburreko driblinga egiten dela, inuzentekeria asko, boterearen hizkuntza da nagusi. Garai batean bazen diskoetxe bat edo, "La voz de su amo" izenekoa (Nagusiaren ahotsa). Bada, gaur egun, Espainiako gobernuak ematen ditu kontsignak. Hark eman, eta hedabideek lau haizeetara zabaldu. Gerra totala da. Jendeak hedabideetan entzuten duena errepikatzen du, buru-jatea erabatekoa da. Gobernuak estrategia errepresiboa markatzen du, hedabideek hura zabaldu, eta jendeak hari jarraitu! Makila, batean, eta azenarioa, bestean. Horixe da estrategia, aspaldi asmatu zen. Horretan ez dago aldaketarik.
Basauriko ihesa
Hona Euskalduna naiz eta Telesforo Monzonek Basauriko ihesa gai hartu eta idatzitako kanta,
Guk taldeak musikatu zuena:
Euskalduna naiz eta
Euskadi dut maite
Horregatik kartzelara
Eramanen naute.
Makilez jo nautenak
Elizan bai dirade
Nere oinaze minen
Eskaintza ba ote?
Tiroz hilen naute
Errana baitaukate
Eta gauean lurrez
Estaliko naute.
Kartzela leihotik
Izar bat da ageri
Hura biziko deno
Euskadi da biziko.
Guk taldeak musikatu zuena:
Euskalduna naiz eta
Euskadi dut maite
Horregatik kartzelara
Eramanen naute.
Makilez jo nautenak
Elizan bai dirade
Nere oinaze minen
Eskaintza ba ote?
Tiroz hilen naute
Errana baitaukate
Eta gauean lurrez
Estaliko naute.
Kartzela leihotik
Izar bat da ageri
Hura biziko deno
Euskadi da biziko.
Filma
«Askok egin didate galdera: 'Segoviako ihesari buruzko filma egin zen, eta zergatik ez Basaurikoaz?' Arrazoi bat baino gehiago izango da horretarako eta, besteak beste, film hartan Angel Amigok hartu zuela parte, hau da, Segoviako ihes hartan tartean egondakoa. Egia da guk haiek baino zorte handiago izan genuela. Urte askotako zorterik handiena bildu genuen ihesaldi hartan. Ez dakit zeinek esan zuen: 'Halabeharra!'. Baten batek babesten gintuela pentsatzeko moduan! Zorte handia izan genuen. Zortea dela eta, diote Napoleoni jeneral berriren bat proposatzen ziotenean, hautagaiaren curriculum osoa azaltzen ziotela, egindako kanpaina militar guztiak eta hau eta hura. Baina, azkenean, Napoleonek zera galdetzen zuela beti: «Bai, bai, baina zorte oneko al da?».
Kezka
«Batzuek beldurra daukatela diote. Beldurra nonahikoa da gure herrian. Gainera, besteek zer egin duten, eta zer egiten jarraitzen duten ikusita, normala da beldurra. Leku guztietan dago beldurra. Jendeak esan ere egin dit: 'Izenak ere jarri dituzu!'. Hara, jarri ditudan izenak ezagunak dira. Askok badaki horien berri. Besterik da liburu batean agertzea baina, azken batean, zer egiten dugu beldurrarekin? Denok isilik, inork ezer esaten ez duela... Baina hogeita bost urte baino gehiago pasatu dira eta! Eta liburuan kontatzen dudana ez da estatu-sekretua! Baina jendeak gorde egiten du berak dakiena, beldurra hor dago. Auzitegiek orain 'enaltecimiento' (goresmen) hitza erabiltzen dute. Hitzak esan nahi duena jakiteko, hiztegian begiratu beharra daukazu. 'Goresmen delitua'. Beraien mende gaude, baina zer egin behar dugu, beti isildu? Beharbada horixe da zuhurrena, baina nik ikasgai hori ez dut oraindik ikasi».
Konpromisoa
«Militante naiz, neure erara. Berez ez zait hitz hori askorik gustatzen: militante latinezko milites-etik dator, soldadua. Kezkatuta nago, herriaren parte naiz. Euskal Herriko hiritar bat naizela esango nuke, hiritar, errepublikaren adieran, eta suediar, holandar edo ez dakit nongo bat bezalakoa izan nahi duena: hiritarra. Euskal Herria beste herriak bezain homologatua egon ledin nahiko nuke, geure estatua izan, geure erakundeak, geure defentsa... Besteak bezala izateko! Izan ere, hamaika zaletasun ditut bestela ere, badut zereginik asko! Baina Euskal Herria dagoen moduan, hemen nabil, laguntzen...».
Nortasun agiria
Antton Jauregizuria Uribe-Etxebarria (Leioa, Bizkaia, 1950). Ortuellako (Bizkaia) Granada auzoan igaro zituen lehenengo urteak, gurasoengandik aparte. Leioan, Aketxe izan zuen auzoa, gurasoen ondoan. Hantxe ikasi zuen euskaraz, aitarekin. Hantxe ernatu zen bere kontzientzia. ETAko kidea zelarik hartu zuten preso baina ez zuen barruan askorik iraun. 1969an Basauriko kartzelatik ihes egin zuenetakoa izan zen. Gero, erbesteko urteak Parisen. Historia ikasketa zenbait Vincenneseko unibertsitateko giroan. Hurrena, itzulera. Zuzenbidea ikasten hasi zen Donostian, baina lanarekin ezin bateratu eta utzi egin behar izan zuen. Psikologia bukatu zuen duela hamabi bat urte eta psikologo lanean ari da gaur egun.
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
#2
Larraitz Fagundez Osa
#3
Onintza Irureta Azkune
#5
Lander Arbelaitz Mitxelena
#6
Gorka Peñagarikano Goikoetxea
Azkenak
2024-11-23
Ioritz Gonzalez Lertxundi
Lanbroa
Askotan gertatu izan zait etxetik lanbroari so egon ostean, blai bukatuko dudala jakin arren, aterkirik ez hartzea. Zergatik ote? Beharbada, aterkia hartzeko gogorik eza? Beharbada, bustiko ez naizen itxaropena? Kontuak kontu, ondorioa beti berbera izan da. Esaerak dio, euri... [+]
Euskaraz bizitzeko, Euskararen Errepublika
Gogoan daukat, 16 urterekin, Bergarako epaitegi aurrean egindako euskararen aldeko elkarretaratze batean identifikatu ninduela Ertzaintzak lehen aldiz. Euskal Herrian epaitegiak euskalduntzeko aldarria zilegi zela pentsatzen genuen, baina, orduan ere, faltako zen baimenen bat,... [+]
2024-11-23
iametza
21. #Euskarabildua24 hausnarketa: Miren Berasategi eta Maider Likonarekin
MULTIMEDIA - Hodeia ez da existitzen
2024-11-22
Estitxu Eizagirre
Amillubi proiektuak lehen urtea ospatuko du abenduaren 1ean
Zestoako Iraeta auzoko Amilibia baserria eta lurra kolektibizatzeko 100.000 euro batzea falta du Amillubi proiektuak, lehen urte honetan 290.000 euro eskuratu baititu. Biolurrek abiatutako proiektu agroekologiko honek dagoeneko jarri du lurra martxan, sektorearen beharrei... [+]
2024-11-22
Xabier Letona Biteri
Gazako %36 guztiz suntsitu dute, base militarrekin lurraldearen kontrola segurtatzeko
Forensic Architecture erakundearen ondorioetakoa da hori, ikusita Israelgo Armadak nola antolatu duen Gazaren egungo kontrola. Suntsiketa maila hori bakarrik litzateke Gazaren kontrola segurtatzeko, zeren eta, berez, txikitze maila askoz handiagoa da lurraldearen gainerako... [+]
2024-11-22
Andoni Burguete
Etekin egarriak itotzen duenean
Tanta hotzak Valentzian eragindako hondamendiak irudi lazgarriak utzi dizkigu; batetik, izan dituen berehalako ondorioengatik, eta, bestetik, nolako etorkizuna datorkigun aurreratu digulako: halako fenomeno klimatiko muturrekoak gero eta ugariagoak eta larriagoak izango direla,... [+]
Planifikatzen ez duen Nafarroako Energia Planaren kontra alegatu dugu
Nafarroako Energia Planaren eguneraketa oharkabean igaro da. Nafarroako Gobernuak jendaurrean jarri zuen, eta, alegazioak aurkezteko epea amaituta, gobernuko arduradun bakar batek ere ez digu azaldu herritarroi zertan oinarritzen diren bere proposamenak.
Gobernuak aurkeztu... [+]
2024-11-22
ARGIA
Languneko zuzendari Lohitzune Txarola
“Hizkuntza gutxituen pisu ekonomiko eta estrategikoa aldarrikatu nahi du Langunek”
Azaroaren 26an eta 27an, Langune Euskal Herriko Hizkuntza Industrien Elkarteak eta FUEN Federal Union of European Nationalities erakundeak antolatuta, ‘Hizkuntzen irabazia. Benefits of language industry in the economy’ kongresua egingo da Donostiako Kursaalean. Han... [+]
2024-11-22
Estitxu Eizagirre
Biriatuko Arbolaren Besta hemen da
Azaroaren 23an egingo dute tokiko arbola, fruitondo eta landare ekoizleen azoka. Horrez gain, egitarau oso indartsua prestatu dute 22 arratsaldetik hasita 23 iluntzera arte: bioaniztasunari buruzko mahai-ingurua, sagarrari buruzko mintzaldia, "Nor dabil basoan?"... [+]
2024-11-22
Onintza Irureta Azkune
Euskarazko testuak ahots bihurtzen dituen patrikako gailu inteligentea merkaturatu dute
Lup izeneko gailuak testuak ahots bihurtzen ditu adimen artifizialari esker. Hainbat hizkuntza bihurtzeko gaitasuna dauka. Teknologia gutxiko gailua da, hain zuzen aurrerapen teknologikoetatik urrun dagoen jendeari balio diezaion. Ikusmen arazoak dituztenentzat sortu eta... [+]
2024-11-22
Antxeta Irratia
“Feministon aurkako oldarraldia” gelditzeko indarrak batu dituzte Lizuniagan
Udan izandako indarkeria kasuen gorakada batetik, eta hainbat gizonezkok mugimendu feministak antolaturiko ekitaldiak boikotatu dituztela bestetik, Bortziriak, Xareta, Azkain, Bertizarana, Malerreka eta Baztango mugimendu feministek, erakunde publikoen konpromiso irmoa exijitu... [+]
2024-11-22
Gedar
Espainiako Gobernuak ez ditu harremanak apurtu Elbit Systems armagintza-enpresa sionistarekin
Espainiako Defentsa Ministerioaren 6 milioi euroko esleipen publikoak jaso ditu aurten enpresak. Margarita Robles ministroaren arabera, urriaren 7tik ez diote "armarik saldu edo erosi Israelgo Estatuari", baina indarrean zeuden kontratuei eutsi diete. Elbit Systemsek... [+]
2024-11-22
Joan Mari Beloki
Errusofobia lehen eta orain (II)
Sobietar Batasuna desagertu zenetik errusofobia handituz joan da. NBEko Segurtasun Kontseiluaren 2002ko segurtasun kontzeptua oso argia da, eta planetaren segurtasun eta egonkortasunak AEBei erronka egiteko asmorik ez duen estatuen menpe egon behar dutela adierazten du. AEBei... [+]
2024-11-22
Xabier Letona Biteri
Gemma Piérola
“Historiak ezin du ezikusiarena egin gu protagonista garen eguneroko arazo horien aurrean”
Duela 40 urte sortu zen Geronimo Uztariz Institutua, Nafarroako Historia beste era batera ikertzeko eta zabaltzeko helburuarekin. Jende anitza bildu du lau hamarkada hauetan, eta gai ugari ikertu ditu denbora horretan. Historialari gazteak ere batu zaizkie. Zahar eta berriaren... [+]
2024-11-22
Uxue Gutierrez Lorenzo
Añube
Elkar besarkatzeko musika
Aspaldi ezagutu genuen gaur gaurkoz Añube taldeko abeslari den Aitor Bedia Hans. Garai berean adiskidetu ginen egun Añube taldeko gitarra jotzaile ohia den Beñat Gonzalezekin. Unibertsitateko garaian izan zen, Debagoienako bi gazteak musika zainetan... [+]
Eguneraketa berriak daude