Egin ARGIAkoa

Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia

ostirala 2024ko azaroaren 01ean

Iban Zaldua: «Kapitalismoak ohitu gaitu etorkizunean pentsatzen»

Mikel Asurmendi

2021eko uztailaren 27an

Inprimatu

Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.

«Ipuinek ez didate laguntzen errealitatearekin hobeto konpontzen» esan duzu inoiz. Euskadi Literatura saria jasotzeak lagundu al dizu errealitatearekin konpontzen?

Ez bereziki. Poza da saria jasotzea, noski, baina ez da komenigarria gaiaren garrantzia exageratzea, alde horretatik: ez nuke esango sariak aldatu duenik, funtsean, munduarekin dudan harremana. Eta nire idazteko bulkadetako bat hori den arren, inguratzen nauen mundua ulertzea, hobeto ordenatzea alegia, asmo horrek beti egiten du porrot ipuina amaitutakoan... eta horrek, zorionez edo zoritxarrez, beste ipuin batera eramango nau lehenago edo beranduago: lortuko banu, idazteari utziko nioke, ziurrenik. Uste dut Paul Austerrek esan zuela idazteak ez zuela munduarekin hobeto konpontzera eramaten, baina idatziko ez balu okerrago izango litzatekeela.

Azaldu iezaguzu ipuinarekiko zure harremana.

Ipuinarekiko daukadan joerak, alde batetik, nire irakurle-biografiarekin zerikusia duela esango nuke: narrazio-irakurle amorratua izan naiz nerabezarotik, zientzia-fikziozko edo terrorezko literatura barra-barra irensten nuenetik, ipuinera oso emanak diren ildoak baitira; oraindik ere ipuin asko irakurtzen ditut, eleberriak baino gehiago nik uste. Eta sumatzen dut, bestetik, baduela harremanik nire genetikarekin: ez naiz pazientzia handiko gizona, eta, emaitzaren bat-batekotasunaren ikuspuntutik, ipuingintza da, agian, nire izaerarekin hobekien bat egiten duen generoa; Karlos Linazasorori antzeko azalpen bat entzun nion behin, testu batekin ezin zuela lan egin hilabete batetik gora-edo, eta, denbora-horizonte horrekin nekez egin daitezkeela, esaterako, seiehun orrialdetako nobelatzarrak.

Etorkizuna liburua hizpide. Zer da etorkizuna zuretzat, eta zer da liburu honetan zehazki?

Etorkizuna kapitalismoaren asmakuntza arrakastatsuenetako bat da. Kapitalismoa nagusi izan aurretik esan daiteke apenas existitzen zela etorkizuna: hurrengo hilabeteak eta urteak, jende gehienarentzat, aurrekoak bezalakoak izango ziren, eta amaieran zerua ala infernua besterik ez zegoen, ez zen zalantza handirik beraz. Kapitalismoak ohitu gaitu etorkizunean pentsatzen, eta ziurgabetasunaz bete du etorkizun hori: enpresak mozkin gehiago irabaziko duen ala ez, langileak enplegua izango duen ala ez, krisia ala hazkundea edukiko dugun... Izan ere, batzuentzat, ideia horrekin lotuta, zientzia-fikzioa litzateke kapitalismoaren azpigenero literario propio eta berezkoa. Etorkizunak gure bizitzetan daukan garrantziaren inguruko hausnarketa batetik sortzen dira, hortaz, liburu honetako ipuin asko.

Bada geroa eta etorkizuna bereizten dituenik, eta liburu honen iruzkinetan berau «geroko iragana» gisa interpretatu duenik. Ados al zaude «geroko iraganaz» ari zarela esatearekin?

Ez dakit ados nagoen ala ez. Kontua da etorkizuna beti dagoela iraganean eta orainean oinarrituta: aukera izugarri ugariz betea aurkezten zaigu maiz, baina ate gehienak iraganak itxi dizkigula ezkutatzen zaigu. Azken batean, paradoxa moduko horretan oinarritzen dira liburuko ipuin batzuk: etorkizunaz ari direla ematen du, baina inportanteagoa da haietan iragana; iraganera itzuli behar dugu etorkizuna aldatzeko aukeraren bat edukitzeko. Horregatik ipini nuen Félix de Azúaren aipu hori liburuaren atarian: «Urteen poderioz sakonen aldatzen dena ez da oraina ezta etorkizuna ere, iragana baizik».

Hamabost ipuin ia politiko da liburuaren azpititulua. Adierazgarria da «ia politiko» hori.

Beno, dena da politikoa gure bizitzan; bizitza sozialean, kulturalean, literarioan, eta baita pribatuan ere: gure umeak eskola jakin batera edo beste batera eramatea erabakitzen dugunean, edo etxeko lanak senitarteen artean banatu ordez langile bat kontratatzea erabakitzen dugunean, hautu politikoak egiten ari gara. Baina, bestalde, literatura argiki politikoa, konprometitua egitea oso zaila da: idazle benetan ona izan beharra dago panfletoan eta, ondorioz, literatura txarrean ez erortzeko, arriskua oso handia baita. Claudio Magrisek zioen «literaturak ez duela helburu moralik, errealitatea irudikatu behar duela eta ezin duela funtzio morala izan». Baina gehitzen zuen literaturaren garrantzia, ahal duela, zeharka, atmosfera bat sortzean datzala, zeinak erraz baitezake justizia zer den ulertzea. Uste dut zeharka aritzea, eta, batez ere, azkeneko erabakia irakurleari uztea, inportantea dela literatura gutxi gorabehera politikoa egin nahi denean. Eta horregatik guztiarengatik ipini nion «ia» hori azpitituluari.

Zure literaturan galderak planteatzen dituzu. Ados al zaude?

Helburu bezala, bai; ez dakit galdera zuzenak planteatzen ditudan, ordea: hori irakurleak erabaki beharko du. Argi daukadana da erantzun argiegiak eta unibokoak ematen dituen literatura ez dela izaten, gehienetan, literatura ona.

Lehen ipuinaren izenburua Sofarena da. Bikoteak dira nagusiki protagonistak, familia harremanak ere funts handia dauka.

Idazleak bi elikagai nagusi ditu, jakina denez: irakurtzen duena eta bizi duena. Beraz, normala da familiaren ingurukoak maiz agertzea, hori izan baita nire bizitzaren oinarrietako bat azkeneko urteotan. Alde horretatik, damu dut, ez dut uste idazle sobera originala naizenik.

Azken ipuinak, Etorkizuna, ematen dio izenburua liburuari. Etorkizuna horrela imajinatuta, ikaragarria da, ezta? Iritsi ote gaitezke, horrelako giza harremanak ezagutzera?

Etorkizuna beti izango da imajinatzera hel gaitezkeena baino ikaragarriagoa. Iraganera eta orainera begirada bat ematea besterik ez dugu horretaz konturatzeko.

Bilduman tradizioari keinuak eta aldi berean egunekoaren errealitatea agertzen dira -Loti ederraren historia ekonomikoa tarteko-, ORAINA letra larriz ageri da. Ados?

Ados, tradizioa zer den aurretik adostu ezkero. Egia da narrazio horretan ipuin tradizional batez baliatzen naizela, neurri batean ipuin horretaz trufatzeko gainera. Baina ez dut uste nire ipuingintza bereziki lotuta dagoenik tradizio jakin horrekin, baizik eta XIX. mendetik aurrera garatzen den idatzizko ipuingintzarekin, hots, Poe, Hawthorne, Hoffmann, Maupassant eta enparauengandik sortzen denarekin. Juan Garziari behin baino gehiagotan entzun diot ipuingintza modernoarentzat zoritxarra izan dela izendapena konpartitzea ipuin tradizionalarekin edo haurrentzako ipuinarekin, horrekin dagoela lotuta, agian, ipuingintzaren estimazio eskasa.

Zer-nolako eragina du gure literaturak -eta literaturak orokorrean- zure ipuingintzan?

Handia: idazten dugunaren bigarren iturria irakurtzen duguna da. Bigarrena, edo lehenengoa, egia esateko. Gure literaturari dagokionean, eta labur aritzeko, Atxaga, Montoia, Garzia, Linazasoro eta Lizarralde aipatuko nizkizuke, batez ere. Kanpokoetatik zerrenda luzexeagoa izango litzateke, baina hona izen batzuk: Borges, Cortázar, Calvino, Txekhov, Carver, Wolff, Aldecoa, Dick... ez naiz oso originala, badakit. Eta azken urteotan irakurri ditudan ipuingileen artean, biziki interesgarriak iruditu zaizkit, esaterako, Kjell Askildsen norvegiarra, Jhumpa Lahiri estatubatuarra eta Alejandro Dolina argentinarra, kanpokoen artean; eta Eider Rodriguez eta Uxue Apaolaza, hemengoen artean.

Norentzat idazten duzu?

Argi daukadan gauza ia bakarra da ez dudala niretzat idazten, ez nagusiki behintzat: besteentzat idazten dut. Beste horiek nortzuk diren, ordea, ez daukat horren argi. Uste dut anbiziotsuak izan behar dugula eta gure garaikide guztientzat idatzi, edo gure garaikide guztientzat idazten ariko bagina bezala behintzat, are gurea bezalako hizkuntza txiki batean ari garelarik ere, agonismoaren zamari ihes egiteko alegia. Baina, tira, gero badakigu zer dagoen.

Gure bizitza -edo errealitatea- kasualitatearen menpe edo ondorio ote da?

Literaturak, eta batik bat narratibak, asko galduko lukete kasualitatea existituko ez balitz: kontakizunaren mekanismoei eragiteko tresna paregabe bat gabe geratuko ginateke.

Ironia, halaber, berebiziko bitartekoa duzu.

Niretzat errealitatea desmuntatzeko lanabesetako bat da ironia. Egungo mundua hain da terriblea, hain dago etengabe onartzen ditugun gezurrez josita, ezen niretzat begirada ironiko hori ia ezinbestekoa baita. Ez ipuin guztietan, baina bai askotan. Egia da ironiaren erabilerarekin kontuz ibili behar dela, tragedia edo epika ez bezala bigarren mailako baliabidea delako, beste zerbait handiagoan oinarritzen delako beti ironia; Adam Zagajewski poeta poloniarrak aditzera ematen duen bezala, «horman oso arrakala probetxugarriak irekitzen ditu ironiak, baina ez balego hormarik ezereza zulatu beharko luke». Eta arrazoia dauka, apika. Baina kontua da nik horma hor ikusten dudala beti, ez dut oso hurbil sumatzen hormaren desagertzea, eta, ondorioz, bertan arrakalak egiteko pizgarria izaten jarraitzen dudala. Oraingoz behintzat.

Molestatzen al dizu, esaterako, etorkizunean ea eleberririk idatziko ote duzun galdetzeak?

Ez, ez nau molestatzen. Baina, era berean, lasaitasun osoz erantzungo dizut ziurrenik ez dela egongo etorkizunean nobela mardulik. Eta ausentzia horrek ez nauela gehiegi kezkatzen.

Karpeta

«Ipuinak idazten jarraitzen dut, eta hain txarrak
iruditzen ez zaizkidanak karpeta batean metatzen. Oraindik ez dut hurrengo liburua irudikatzen, beraz, ipuinak besterik ez dira. Edonola ere, karpeta horrek
emozionatzen nau egun».

Lan konpaktua

«Liburu hau ere bilduma den arren, esango nuke giroen eta gaien arteko batasuna handiagoa dela aurrekoetan baino, ipuinen arteko loturak nabarmenagoak direla eta, ondorioz, lan konpaktuago bat atera zaidala».

ASTEKARIA

2068. zenbakia

2006ko abenduaren 24a

Irakurrienak

Matomo erabiliz

‘Lo que no te cuentan de Donosti’-ren kontrako elkarretaratzea antolatu dute, beren deialdiarekin bat eginez

Irutxuloko Hitza | Xalba Ramirez

Zergatik lehertu da zerua orain Valentzian?

Urko Apaolaza Avila

Murrizketak, bazterkeria eta negozio interesak: hondamendi batentzako koktel hilgarria Valentzian

Urko Apaolaza Avila

“Egungo aisialdi ereduak lantokietako praktika birproduzitzen du”

Onintza Enbeita

Ostegunetik igandera, Gazte Topagune Sozialista antolatu dute Altsasun

Leire Ibar

Estatuaren biolentziaren beste 93 biktima aitortu ditu EAEko Balorazio Batzordeak

Xabier Letona Biteri

Azkenak

2024-11-01 | Sustatu | Sustatu

Wikipedia AA eduki okerretik (baina ez AA orotatik) askatzeko premia eta proiektua

WikiProject AI Cleanup proiektuari ekin diote Wikipedian: "Adimen Artifizialaren garbiketa", nolabait esatearren. Wikilari boluntarioak momentuz ingelesez, frantsesez eta alemanez hasi dira adimen artifizialaren bidez sortutako materialak detektatu eta (okerrak... [+]

2024-11-01 | Irutxuloko Hitza | Xalba Ramirez

‘Lo que no te cuentan de Donosti’-ren kontrako elkarretaratzea antolatu dute, beren deialdiarekin bat eginez

Hainbat eragile antifaxista eta antirrazistak antolatuta, Lo que no te cuentan de Donosti (LQNTCDD) taldearen kontrako elkarretaratzea antolatu dute, datorren astelehenean 20:00etan, Amarako Easo plazan. Telegram kanal horretatik, leku horretan deitua dute asteroko... [+]

2024-11-01 | Gedar

Portugaleteko Sastraka Gaztetxeko bederatzi kide epaituko dituzte

2020an birjabetu zuten espazioa Portugaleten, eta horren harira epaituko dituzte bederatzi pertsona azaroaren 5ean. Ostiral honetan manifestaziora deitu dute, 'Okupazioaren kontrako erasoak gelditu' lelopean.

2024-11-01 | Hala Bedi

Gorka Erostarbe (Badok)

“Edukiak gorantz egin du eta sorkuntza aldetik une polita bizitzen ari da euskal musika”

Badok-ek, Berriako musika atariak, 15 urte bete ditu. Bi ekitaldi ezberdin antolatu dituzte urteurrena ospatzeko, bata Hendaian azaroaren 16an eta bestea Durangoko Azokan. Hainbat artista izango dira bertan. Euskal musikaren gaur egungo egoeraren erradiografia txikia ere eskaini... [+]

2024-10-31 | Xabier Letona Biteri

Estatuaren biolentziaren beste 93 biktima aitortu ditu EAEko Balorazio Batzordeak

Asteazken honetan beste 93 biktima aitortu ditu estatuaren eta talde parapolizialen biktimen azterketak egiten dituen Balorazio Batzordeak. Baliabide faltagatik, bere lanarekin aurrera jarraitzeko zailtasunak ere aitortu ditu. Egiari Zor Fundazioak ongi baloratu du batzordearen... [+]

2024-10-31 | Leire Ibar

Ostegunetik igandera, Gazte Topagune Sozialista antolatu dute Altsasun

"Alternatiba sozialista indartzera bidean" GKSk eta IAk eztabaidarako, hausnarketarako eta aldarrikapenerako espazioak antolatzeko beharra azpimarratu dute, eta horren baitan antolatu dute Gazte Topagune Sozialista. Ostegunetik hasita igandera arte izango da Altsasun.

2024-10-31 | Andoni Mikelarena

“Haurrek Halloween ospatzeari esker jakin dugu gurean ere kalabazekin jolasten zutela duela ehun urte”

Halloween ospatzera gonbidatu zutela esan zion alabak Jaime Altunari eta honek festara joaten utzi zion, baina deseroso sentitu zen. Altunak bere aitari kontatu zion gertaturikoa, eta honek erantzun, eurek ere ospatzen zutela halakorik. Fenomenoa ikertzen urte eta erdi eman dute... [+]

2024-10-31 | Leire Ibar

Korrikaren karbono isuria nola murriztu daitekeen ikertu dute lehenengo aldiz

Ingurumen-inpaktuaren berri izateko eta, hurrengo edizioei begira emisioak murrizteko egin du azterketa Lander Crespo klima adituak. Garraioa izan zen Korrikako azken edizioan isurketa gehienen jatorria.

2024-10-31 | Justus Johannsen

ANALISIA

Öcalan gabe ez dago konponbiderik Turkiaren eta PKKren artean

Abdullah Öcalanek, Kurdistango Langileen Alderdiko (PKK) buruzagi espetxeratuak, bere iloba Ömer Öcalanen lehen bisita izan du. Ia lau urtez ukatu dizkiote bisitak, telefono deiak eta kanpoaldearekiko komunikazio oro. Azken 25 urteetan ia erabateko isolamendu... [+]

2024-10-31 | Julene Flamarique

Energia konpainien gaineko zerga berezia bertan behera uztea adostu du Espainiako Gobernuak, EAJ eta Juntsekin

Enpresek presio handia egin dute azken boladan eta “inbertsio estrategikoak arriskuan egon daitezkeela” mehatxu egin zuten. Iberdrolako presidenteak ordea, zerga honek bere kontuetan “oso gutxi suposatzen duela” adierazi zuen duela aste bi. Bankuen... [+]

2024-10-31 | Euskal Irratiak

Baigorri-Tafalla egunak ospatuko dituzte asteburuan Baigorrin

Baigorri eta Tafalla herrien arteko senidetzea ospatuko dute asteburuan Baigorrin. 1978an hasi ziren lehen harremanak, baina hautetsien aldaketarekin pixka bat galdu zen ondotik. Haatik, duela hiru urte Tafallakoak berriz Baigorrira hurbildu ziren.

2024-10-31 | Iñigo Satrustegi

Bizitza ez da esateko erraza

MIÑAN
NORK: Artedrama. Sambou Diaby, Ander Lipus, Eihara Irazusta, Mikel Kaye.
NON: Bilboko Arriaga Antzokian.
NOiz: Urriaren 25ean.

----------------------------------------------

Euskaraz kontatu zuten Ibrahima Baldek eta Amets Arzallusek Miñan 2019an. Bost urte... [+]

2024-10-31 | Nicolas Goñi

Zuhaitzen migrazioa dugu oihanek klima larrialdiari aurre egiteko soluzioetariko bat

Gero eta egoera larriagoan daude munduko oihanak, klima aldaketak ekarritako bero uhin eta lehorteek bultzatzen dituzten suteengatik, bertzeak bertze. Latitude ertain eta borealetan klima jadanik aldatu arren, oihanak orain arte oso guti prestatu ditugu aldaketari, batez ere... [+]

2024-10-31 | Urko Apaolaza Avila

Murrizketak, bazterkeria eta negozio interesak: hondamendi batentzako koktel hilgarria Valentzian

Valentzian denboraleak eragindako hildakoen eta kalteen atzean faktore meteorologiko hutsak daudela pentsatzea inozoegia litzateke. Generalitateak larrialdia nola kudeatu duen salatu du askok, baita multinazionalen negozio egarria lehenetsi dela ere. Eta gune pobreenak kaltetu... [+]

2024-10-31 | Jon Torner Zabala

“Eskolak ezin dio heriotzaren gaiari bizkarra eman”

Iragan astean kontatu genizuen etorkizuneko hilerriaz gogoeta prozesua egin dutela Antzuolan, eta protagonista nagusietakoak umeak izan direla, Herri Eskolan heriotzaren bueltan 1980ko hamarkadaz geroztik egiten ari diren lanketaren ildotik. Hain justu, “hainbat urtetan... [+]

Eguneraketa berriak daude