Tolosa: Iragana eta orainaren uztarketa
Goi Erdi Aroa arte inguruotan baserri, baseliza eta dorretxeek betetzen zuten paisaia naturala, baina pixkanaka, derrigorrezko igarobideak izatera deituak zeuden guneetan merkatal jardueran eta artisautzan eskarmentua zuten gizon-emakume okzitaniar eta frankoak ezarri ziren lehenengo hiriguneei sorrera emanez.
Azken ikerketen arabera, eta Elena Barrena historialariaren tesiari eutsiz, badirudi Frantziako Tolosako etorkinak zirela Uzturre eta Ernio arteko Laskoain ibarrean, Andia Dorretxearen babespean bildu eta etorkizuneko Tolosari itxura ematen hasi ziren biztanleak. Baina zergatik hemen? Gipuzkoa Pirinioak ekiditeko pasabide zentzuzkoena zen; Oria ibaia lurralde horietako luzeena da, kosta eta Arabako mugak lotuz eta Laskoain ibarra erdibidean utziz; Iruñerako eta Gasteizerako bideak bertan elkartzen ziren; gainera Done Jakue bidearen adar esanguratsuetako bat bertatik igarotzen zen, Gipuzkoako barnealdeko bidea hain zuzen ere. Horrek Kaltzadako Santo Domingon Orreagatik zetorren bide nagusiarekin egiten zuen bat.
Eta zergatik Tolosa? Etorri zirenak bertakoak izan zitezkeelako eta zergatik ez, bai Frantziako Tolosa, nola aukeraturiko gune hau ibai batek sorturiko uhartearen gainean eratzen zirenez, euren jatorrizko hiriaren oroitzapenak eragiten zizkietelako.
Itxuraz eraberritua dago, eta noizbait industria astunaren zamak grisez pintatu bazuen ere, bere hirigintza gaur egun loratsu agertzen da koloreak eta formak zainduz. Bere Alde Zaharra bisitatzea nahikoa da horretaz jabetzeko.
Tolosako Alde Zaharrean aurkituko dugun Andre Maria eliza XVI. mendean eraiki zuten, nahiz eta gaur egun garai ezberdinetako eranskinak izan. Andre Maria eliza gotikoa da estiloz, baina dorrea barrokoa du, 1761ean erantsia hain zuzen ere. Alboko kapera batean Done Eztebe ermita zaharreko ate erromaniko gotikoa dago, ermita hartatik harriz harri aterea. Eliza horretatik gertu daude Santa Klara komentua, bere XVII. mendeko eliza eta Atodo jauregia, Pizkundekoa. Merezi du XVI. mendeko jauregiaren ezkutua eta balkoi ederrak begiratzea. San Frantzisko eliza berriz, XVI. mendean eraiki zuten.
Herriko Kale Nagusia zeharkatu eta Gaztelako atea igaro ostean, Trianguloa plaza ezagunaren erdian, Txillidaren Atauts eskultura esanguratsua ikusiko dugu. Oso gertu dago Probintziako artxibategia, Gipuzkoan hormigoia erabiliz egindako lehen eraikinetako bat hain zuzen ere.
Trianguloa plazaren ondoan, Oria ibaiaren alboan, Tolosaren ikur den Zerkausia arkupea dago. Zerkausiak aldaketa ikaragarriak jasan ditu azken urteetan, baina herriaren 750. urteurrenerako, berritze lan handiak izan ditu. Zuriz margotu dute eta zuritasun horrek Zerkausia kaleko etxe koloretsuekin kontraste handia egiten du. Bertako kaleak ere badu aldaketa nabarmenik, zorua baldosa gorriz bete baitute.
Trianguloa plaza zeharkatu eta San Frantzisko ibilbidetik jarraitzean, Leidor aretoarekin egingo dugu topo. Tolosaren urteurrena dela eta, Leidor aretoa berritzen denbora asko igaro dute. Aretoaren akustika, erosotasuna eta eszenatokia hobetzea izan da lanaren helburua. Arrazoi hori dela eta, aretoaren goiko aldeari maskor forma eman diote. Bertan egiten da Tolosako Abesbatza Sari Nagusia.
Gaur egun Tolosara heltzen diren erromesek, San Frantzisko pasealekutik aurrera, Oria ibaiaren hertzetik jarraituko dute. Araba etorbidea zeharkatu eta Bentaundi auzora helduko dira. Aurrera eginda, Aldabatxiki auzoko norabidea hartuko dute auzo-bide estu batetik. Aldaba Tolosakoa izan arren Alegiatik oso gertu dago. Auzo horretan oso ezaguna da San Migel arkanjeluaren eliza. Oraingo eraikina, aurrekoa zegoen lekuan dagoena, 1962an eraiki zuten eta Perez de San Roman da bere egilea. Harriz eta hormigoiz egindako forma laukizuzeneko eraikin txiki bat da. Absidea berriz, laua du. Aralar osorik ikusi daitekeen beirate handi batekin osatua dago San Migel Arkanjeluaren eliza. Alegiatik Beasain, Segura eta San Adriango kobazulora heltzen dira erromesak.
Garaiak asko aldatu dira lehen erromesak Done Jakue bidea egiten hasi zirenetik. Lehen bekatuak barkatzeko edo penitentzia egiteko zeharkatzen zen bide hura, erabat aldatu da. Baita bidea egiteko arrazoiak ere. Hala ere, hainbat herri eta paisaia zeharkatzen dituen Done Jakue bideak, asko gozaraziko ditu erromesak Tolosara heltzean.
IX. mendean, Iria Flaviako Teodomiro gotzainak Santiago Apostoluaren arrastoak zituen hilobia aurkitu zuen eta horren ondorioz Conpostela hiria sortu zen. Denbora gutxian inguruko herrietatik lehen erromesak heltzen hasi ziren eta Asturiasko erregeak bertan harri eta buztinez egindako basilika bat eraiki zezaten eskatu zuen. Aurkikuntzaren berria berehala zabaldu zen Europa kristauan, eta horrela Conpostela, Erroma eta Jerusalemekin batera erlijio honetako munduko hiru gune santu garrantzitsuenetako bat bilakatu zen.
Laskoaingo ibarra hiru kristau gune horietako batera joateko bidean zegoen, jarduera ekonomikoa bultzatzen zuten artisau eta merkatariek bazekiten bide horien garrantzia zenbaterainokoa izango zen eta inguruok horretaraxe deituak zeudela zirudien.
Tolosako Domenjon de Andiak -«Gipuzkoako Erregea» bezala ezagutu zenak-, gerora Gipuzkoako Probintzia izango zenaren aurrekaria bultzatu zuen lurraldeko herrien anaiartearen bitartez, XV. mendean. Beste tolosar batek, Miguel de Aranburuk, Gipuzkoako foruen bilketa gauzatu zuen eta Aldundiak Tolosan argitaratu zuen bilketa hau 1696 urtean. Tolosan moldiztegi bidez egindako lehen argitarapena izan zen. Tolosarrak ziren Batxiller Zaldibia eta Pablo Gorosabel historialariak; Mokoroa, Bello Portu eta Gorriti musikariak (azken hau adopzioz); Tolosarra izan zen baita ere Juan Sebastian Elkanorekin batera munduari bira eman zion Pedro Tolosa.
Tolosa izan zen Gipuzkoak mende luzeetan izan zuen hiri nagusia eta 1844an bertako hiriburu izendatu zuten Batzar Nagusiek. Hamar urte beranduago ordea, Isabel erreginak, tolosarren izaera karlista eta foruzalea zigortzeko, Donostia liberal eta isabelinoari eskaini zion betebehar hau; probintziako herrien eta Batzar Nagusien borondatearen aurkako erabakia izan arren.
Olatz Salvador
Noiz: martxoaren 15ean.
Non: Deustuko jaietan.
------------------------------------------------
Martxoak beti du deustuarrontzat kolore berezia; urtero ospatzen ditugu jaiak, San Jose egunaren bueltan. Bi asteburu bete festa, eta urtetik urtera Deustuko... [+]
Kirola eta oroimena uztartuko dituzte, bigarrenez, mendi-martxa baten bitartez. Ez da lehiakorra izanen, helburua beste bat delako. La Fuga izeneko mendi martxak 1938ko sarraskia gogorarazi nahi du. Ezkabako gotorlekuan hasi eta Urepelen amaituko da. Maiatzaren 17an eginen dute.
Martxoaren 19an amaitu zen proiektua aurkezteko epea, baina Errioxako PSOEk adierazi du Forestalia enpresak "interesa baztertu" duela. Enpresak bi parke eoliko eraiki nahi zituen Aragoiko lurretan, baina oraindik ez ditu lortu baimenak eta hori dute egitasmoa... [+]
Seaska Sarean inklusio egoeran dauden 165 ikasleei laguntza bermatzeko hasi dute kanpaina, antolaketa propioa eratuta. Frantziako Hezkuntza Ministerioaren jarrera salatu dute kanpaina aurkezteko prentsaurrekoan, behar bereziak dituzten haurren inklusiorako baliabide... [+]
EH Bilduk galdera sorta bat erregistratu zuen Eusko Legebiltzarrean Donostiako Metroaren igarobideko lanen gainkostua argitzeko. Informazio hori atzo jakinarazi zuen Susana Garcia Chueca Mugikortasun sailburu sozialistak.
Muga-zergak apirilaren 2tik aurrera ezarriko dira eta altzairuari eta aluminioari ezarritakoei batuko zaizkie. "Gurekin negozioa egiten duten eta gure aberastasuna eskuratzen duten herrialdeei ezarriko dizkiegu", AEBetako presidenteak adierazi duenez.
%90eko jarraipen "ia erabatekoa" izan du grebak, sindikatuen arabera. Gasteizko parkeak, lorategiak eta eraztun berdea mantentzen dituzte Enviser azpikontratako 90 langileek.
Aurten "Israel Premier Tech" txirrindularitza talde israeldarra ez da Lizarraldeko Miguel Indurain Sari Nagusia lasterketara etorriko. Berri ona da hori Palestinaren askapenaren alde gaudenontzat eta munstro sionistarekin harreman oro etetea nahi dugunontzat, izan... [+]
Ikerketa parte-hartzailea eta gogoetatsua bultzatzen du Biharamunen Lantegia kooperatibak, eta zientzia eta ikerketa herriarengana hurbiltzeko lan egiten du. Duela urte eta erditik egoitza Bidarten dauka, eta Institut Curie-rekin elkarlanean Iker Herria ikerketa zentroa sortzeko... [+]
Txotx denboraldian eredu ekologikoan ekoiztutako Euskal Sagardoaren eskaintza izango da hainbat sagardotegitan, eta hura bistaratzeko, Jatorri Deiturak eta ENEEK-Ekolurrak kupeletan paratzeko euskarria aurkeztu dute.
Intsumituek denbora luzez egindako borroka gogorra eta mingarria izan zen, baina irabazi zuten, eta garaipen hura behin betikoa izango zela uste genuen, atzera bueltarik gabea. Baina badirudi, politikari batzuen ahotik aterata, eskalada militaristari gorazarre egin eta berriz... [+]
Amenabar enpresak Bilboko Udalaren eskutik apirilaren 4rako agindu duten desalojoaren kontra azaldu dira bilkuran. Poliziak indarrez kanporatu ditu. Ostiral honetan18.30ean, Errekaldeko Plazatik hasiko den manifestaziora batzeko deia luzatu dute gazteek, baita desalojoaren... [+]
Europako Batzordeak aurkeztu duen plana ustezko gerra edo hondamendi baten aurrean “bizirauteko” kit batetik harago doa: hogeita hamar neurri proposatu ditu eskoletan, enpresetan eta herritarren artean militarismoa eta beldurra sustatuko dutenak.
Gaur, martxoak 27, ARGIA komunikabidearen egoitzan aurkeztu dugu Bizi Baratzea Orria, urtaro bakoitzean zabalduko den aldizkari berria. Horrekin batera ospatu dugu ARGIAren Bizi Baratzea proiektuak 10 urte betetzen dituela aurten. Bizi Baratzeako kolaboratzaileak eta ARGIAko... [+]
