Hauxe idazten ari naizela berrogeita hamar urte bete dira gizon bat, Madrilen, kalera atera zela iluntzean eta telegrafo bulegora joan zela telegrama bat ipintzera. Hiru hitz jarri zituen gizon horrek telegrama hartan. Hiru hitz euskaraz: "Gaur il da". Gizon hori Julio Caro Baroja zen, eta telegrama Mexikora bidali zion anaia Piori. Zendutakoa, Pio Baroja osaba eta idazle handia zen.

Urte biribila izan da aurtengoa, heriotzaren 50. urteurrena, eta urte biribil guztiek bezala, zalantza uzten digute gure gizon edo emakume handiez zifra biribiletan baizik ez gogoratzea ona ote den, baina, hasieran ibili ziren gorabehera itsusiengatik ere, garbi dagoena da aurten portatu zaizkiola don Piori bere herriko erakunde ofizial gehienak (Nafarroakoak aparte utzita, beti bezala). Gaur gero, bi eleberri gehiago egongo dira euskaratuta -Zalakain abenturazalea eta Jakintzaren arbola- Eusko Jaurlaritzaren egitasmo bati esker, eta Donostiako Udalak idazleari buruzko jardunaldiak antolatu eta liburutxo bat egin dio, euskaraz hau ere, argitaletxe batekin elkar hartuta. Gainera, bereziki da eskertzekoa liburutxoaren kontua, izan ere Donostiari buruz idatzi zituenak jaso baitituzte bertan, eta ez da batere ohikoa, Barojak Gipuzkoako hiriburuari buruz idatzi zituenak garraztasun handikoak direla kontuan hartuta.

Lotsa pixka bat ematen dit kontu hauek hemen aipatzeak, parte naizelako bi ekitaldi horietan, baina Barojaren oinordekoak tirada handiko egunkari batean egin dituen adierazpenak irakurrita, ezin eutsi izan diot neure buruari gauzatxo batzuk esan gabe.

Dio oinordekoak nazkatuta dagoela Pio Barojaren gaineko topikoez; garrantzitsua, haren obra dela; aski dela haren txapelaz hitz egiteaz; idazle bat zenez, haren laneginaz mintzatu behar garela. Ados nago erabat. Baina hori esan eta gero, azken boladan Barojaz luze idatzi duten bizpahiru idazleren kontra dihardu oinordekoak modu itsusi samarrean. Badirudi zenduari buruz hagiografiarik egin gabe idaztea ez dela lizentzi. Ez zen ba hori zenduak berak askorik praktikatu zuen araua.

Dio oinordekoak Donostiako Udalak «gauzatxoak» egiten dituela, baina ezer funtsezkorik ez Baroja gogoratzeko, benetan zerbait egin duena Irungo Udala izan dela. Donostiako Udalak zer egin duen esan dugu; zer egin du ba Irungoak, gure oinordekoa horren pozik egoteko? Eskultura bat jarri dio herriko pasealekurik printzipalenean, txapelik gabe, baina kapela jantzita, beroki lodia eta bufanda lepoaren bueltan. Hori bai, inaugurazio egunerako hantxe zen oinordekoa aurreskua dantzatzeko prest, eta batere topikorik gabeko diskurtsoa botatzeko. Badakizue, Bidasoako errepublika eta abar...

Nik ez dut ezer Irungo Udalak aurrera eraman duen ekitaldiaren kontra. Eskultura atsegina egingo zait edo ez, baina Barojaren antzirudia pasealeku batean aurkitzea ez zait bereziki desatsegina egiten. Hala ere, «liburutxo» bat, niri, txikia izanagatik ere, euskaraz egonagatik ere, interesgarriagoa irudituko zait beti, eta batez ere, egokiagoa, propioagoa. Intimoagoa: «Gaur il da» euskaraz idaztea bezain.

Batzuetan ematen du idazle zenduak omentzen direnean, oinordekoak ere omendu behar direla. Eta oinordeko batzuek merezi dute, beste batzuek ez. Oinordekoa ez delako zendua, nahiz oinordekoak zendua izan nahi lukeen omenaldia badago tarteko. Gertatzen dena da oinordeko batzuk erabat etxekalte gertatzen direla batzuetan.

Nik ere Bidasoako errepublika independentea egin nahi dut aldarri. Apaizik gabe, eulirik gabe, karabinerorik gabe eta oinordeko etxekalteak auzoan.