Juanjo Aroz: «Zientzia-fikzio liburu batean esandakoa egia bihurtzen da hiru urtean»


2021eko uztailaren 12an
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Zientzia-fikzioak lehen baino arrakasta handiagoa dauka orain?
Sasoi onean dago oraintxe, baina dena dela fantasiazko literaturak arrakasta handiena orain du, nerabe eta gaztetxoei dagokienez batez ere. Trilogiak, pentalogiak... Eraztunen jaunaren, Chronicles of Narnja edo Harry Potterren abenturen jitekoak. Dena da tren bat, eta oraintxe literatura mota hori da lokomotora. Zientzia-fikzioa, seguruenik, azken bagoietako batean dabil.

Zelan definitu zientzia-fikzioa?
Zaila da, dozena bat definizio dago. Nik honako hau dut gustuko: zientzia-fikzioa da zientzia-fikzio irakurleek zientzia-fikziotzat daukatena. Pernandoren egia dirudi, baina hala da. Eta ez dut nik asmatu, egile ingeles batek esan zuen. Kontua da zientzia-fikzioa oso genero zabala dela berez. Star Wars dago, esaterako. Hori da guk "espazioko abenturak" deitzen duguna. Baina politika-fikzioa ere badago. Zer gertatuko litzateke gaur egun Frantzian, Front Nationalen gobernu totalitario bat balego? Horretaz dihardu orain irakurtzen nabilen liburuak; epe laburreko espekulazioa da hori, hain zuzen. Eta badira utopiak, distopiak, ukroniak... Zer gertatuko zatekeen Espainian Errepublikak iraun bazuen? Horri esaten zaio ukronia. Niri, edozelan, fikzio espekulatiboa deritzona da gehien gustatzen zaidana.

Zer da fikzio espekulatiboa?
Inguruan dauzkagun gauzetatik abiatzen dena. Klonazioa, informatika, globalizazioa, petrolio urritasuna... Horiek hartu eta eraman hamar edo hamabost urte barruko etorkizunera. Aurreko batean egunkarian irakurri nuen dagoeneko ari direla partikula txikiak leku batetik bestera eramaten. Hau da, zientzia-fikzioan hainbeste erabiltzen den baliabide horixe bera: zerbait leku batetik desagertu eta beste batean agertu, ate berezi baten bidez. Bada, orain egunkarian agertu da dagoeneko lortu egin dutela partikula batekin hori egitea. Batzuetan, zientzia-fikzioak aukera ematen die zientzialariei -generoko idazle asko zientzialariak baitira aldi berean- Science aldizkariko artikulu batean ezin esan dezaketena esateko, jostatzeko, hipotesi ausartak plazaratzeko.

Edozelan, zientzia-fikzioa zientziarekin lotzeko joera dago. Hots, oraindik oso urrun dauden aurrerakuntza teknologikoekin eta abarrekin... Eta ez hainbeste politika-fikzioarekin. Ez dut uste 1984 eleberria zientzia-fikzioarekin lotzen denik, bertan ez baita ageri teknologiaren ikuspuntutik aparteko ezer.

Eta hala ere zientzia-fikzioaren zutabeetako bat da, Aldous Huxleyren Bai mundu berria bezala, edo Frankenstein bezala. Garai batean, II. Mundu Gerrara arte gutxi gorabehera, zientziari lehentasuna ematen zitzaion. Baina 60ko hamarkadan Ingalaterrako eta AEBetako egile batzuk soziologiaz, sexologiaz, psikologiaz... ziharduen zientzia-fikzioa idazten hasi ziren. Ez zuten hitz egiten hondamendi nuklearraz edo ez dakit zein makinaz, gizakien arazoez baizik, askoz arazo hurbilagokoez. Eta haustura egin zen aurreko garaiarekin, Urrezko Garai zeritzan harekin. 90eko hamarkadan beste gertakari garrantzitsu bat izan zen: ziber-punka. Matrix bezalako pelikulak eta abar. Gaur egun, azkenik, oso liburu gutxik dauka zientzia-fikzio errotulua; bilduma orokorretan bilatu behar dira, eta gai orokorretaz arduratzen diren idazle batzuek ere zientzia-fikzioa erabiltzen dute euren eleberrietan.

Baina generoa bizirik dago oraindik...
Bai, baina mainstream delakoa, literatura orokorra, sartu eta irten egiten da. Eta zientzia-fikzio idazleak, halaber, gazte literaturan sartzen dira, komikian, gidoigintzan... Honezkero ez dira mundu itxiak. 60 eta 70eko hamarkadetan oso argi zegoen zeintzuk ezaugarri zituen fandomak...

Barkatu: zerk?
Fandomak, zalearen mundutxoak. Fan eta dom (domeinua) elkartzetik sortutako hitza da.

Horren ezaugarriez ari zinen...
Bai. Zaleek bazuten hizkera bat, ohitura batzuk, euren bilerak egiten zituzten... Orain, interneti esker, irekiago dago dena. Internetek erraztasuna ematen du argitaratzeko, idazteko, komunikatzeko... Zailagoa da talde itxiez hitz egitea.

Jende gehienarentzat, zientzia-fikzioa planeta honetatik kanpo dagoen zerbait da. Esan nahi dut zientzia-fikzio istorioak espazioan gertatu behar direla. Asimov dugu batetik, Star Wars bestetik, Star Trek, 2001: a space odyssey... Dena da espaziontzi eta planeta.
Badiotsut neuri gehiago gustatzen zaidala zientzia-fikzio hurbila, espekulaziozkoa. Baina gure bildumak zuk diozun estiloko liburu asko dauka. Orain idazten dena islatzen dut, eta askok espazioko abenturak idazten dituzte, betiko gidoiekin.

Garai nahaspilatsua dugu hau: aldaketa asko, eta oso azkarrak. Zientzia-fikzio sortzaileentzat ona da hori?
Bai, baina arriskutsua ere bai. Lehen, idatzitakoak eutsi egiten zion tarte batez. Orain, berriz, hiru urte igaro eta egia bihurtzen da. Gure bilduman hainbat gauzataz hitz egin da: inmigrazioa, petrolio urritasuna, genetika... Idazteko unean zientzia-fikzioa ziren, eta orain ez. 1994an hasi nintzenez... Badago Dolly ardi bat, esaterako. Eta orain zientzialari bat dabil gizakiaren eta untxiaren hibrido bat sortzen. Gattaca pelikula zaharkituta gelditu da, dagoeneko batzuk ari dira umeen ezaugarriak aldez aurretik aukeratzen, leuzemia daukan beste bat salbatu ahal izateko. Zientzia-fikzioaren arazoa, orain, zera da: gehiago arriskatu behar dela, gehiago espekulatu.

Gaurko idazle eta euskarriak
«Ez dut uste denek ezagutzen duten idazle bakarra dagoenik orain. Izatekotan, Urrezko Garaikoak dira. Phillip K. Dick esaterako. Orain dela gutxi egindako pelikula batzuek haren ipuin edo nobeletan dute oinarria. Phillip K. Dicek asko idatzi zuen 60ko hamarkadan, eta psikodeliaz hitz egiten zuen, errealitateaz eta errealitate ezaz… Gaur egun AEBetako unibertsitateetan aztertzen dute, oso ezaguna da. Baina gaur egun? Ez dut uste idazle ezagunik dagoenik. Aldiz, bideojoko egile batzuek salmenta itzelak dauzkate. Edo Spielberg bezalako ezin zuzendari ospetsuagoa daukagu. Irudia da gaur egun zientzia-fikzioaren euskarririk sendoena. Zinema, bideojokoak eta internet, hain zuzen».

«Euskal Herrian bada zientzia-fikzio idazlerik»
1994an, auto-istripu batek gurpildun aulkira eraman zuen Aroz, orno-muineko lesio batek jota. "1995ean, behin osatuta, nahi adina denbora neukan niretzat, eta zerbait egitea erabaki nuen", kontatzen du. Hala sortu zen Espiral bilduma, denboraz zientzia-fikzioa maite dutenen erreferentzia bihurtu zena.

Arozek gazteleraz idatzitako lanak argitaratzen ditu, eta Espainiako Estatua dauka banaketa-eremu. Lau hilean behin kaleratzen du liburu bat -"ezin izango nuke gehiago egin, neuk egiten baitut dena" dio-, inoiz ez 500 aletik gora. Guztiak agortzen dira, jakina, baina hala ere ezin du argitaraldi bat baino gehiago egin, legez irabazi asmorik gabeko bilduma delako Espiral: "Eskubide guztiek idazlearen esku jarraitzen dute une oro". Liburu batek arrakasta handia badauka eta ale gehiago argitaratu behar badira, beste argitaletxe batek egin behar du lan hori.

Salmentan lortutako dirua gastuak kitatzeko erabiltzen du Arozek. "Eremu profesionalera igaro ninteke, eta eskatu egin didate gainera, baina nik nahiago dut honela jarraitu. Bestela, ezin izango nieke egile berriei gehiago lagundu". Espiral, izan ere, zientzia-fikzio idazle modura lehen urratsak egin nahi dituztenei ate bat eskaintzeko sortu zen, eta horretan jarraitzen du.

Argitaratzen dituzun lan guztiak idazle ezezagunek idatzitakoak dira?
Heren bat-edo idazle horren lehenengo eleberria izaten da. Beste heren bat beste bilduma batzuetan argitaratu duten idazleenak dira -baita argitaletxe profesionaletan ere-, baina dena delakoagatik niri eskaini didatenak. Eta beste herena aurretik Espiralen agertutako egileenak dira.

Idazle batek ospea lortu eta gero, ez da gehiago zugana itzultzen?
Gehienetan ez, argitaletxe profesionaletara joaten da.
Eta zuri arrengura ematen dizu horrek, edo poza?
Poza, horrek esan nahi duelako arrakasta izan dudala. Idazleen heren bat hasiberriak direla esan dizut. Horietatik gehienak desagertu egiten dira. Agian bostetik batek jarraituko du, eta hamarretik bat iritsiko da argitaletxe profesional batera.

Bilbotar batzuen lanak ere argitaratu dituzu, ezta?
Bai. Eleberri euskarrian, birena, eta ipuin bildumetan, hiruzpalaurena. Euskal Herrian bada idazlerik.

Bide batez: iritsi zaizu inoiz euskaraz idatzitako lanik?
Niri ez. Baina badago euskaraz zeozer. Nik zientzia-fikzioari buruzko tertulia batean parte hartzen dut, Elkano kaleko Aroaldi tabernan, unibertsitate aurrean, hileroko lehenengo ostiralean, eta hor badago euskaraz zerbait idatzi duen bat. Are gehiago, hitzaldiak eman izan ditu euskarazko zientzia-fikzioari buruz, beraz badago zerbait.


Azkenak
Olatz Salvador
Konfort gunea

Olatz Salvador
Noiz: martxoaren 15ean.
Non: Deustuko jaietan.

------------------------------------------------

Martxoak beti du deustuarrontzat kolore berezia; urtero ospatzen ditugu jaiak, San Jose egunaren bueltan. Bi asteburu bete festa, eta urtetik urtera Deustuko... [+]


Ezkabako ihesaldia gogoratzeko, La Fuga mendi-martxa

Kirola eta oroimena uztartuko dituzte, bigarrenez, mendi-martxa baten bitartez. Ez da lehiakorra izanen, helburua beste bat delako. La Fuga izeneko mendi martxak 1938ko sarraskia gogorarazi nahi du. Ezkabako gotorlekuan hasi eta Urepelen amaituko da. Maiatzaren 17an eginen dute.


Atzera bota dute Zaragoza eta Araba arteko goi tentsioko linearen proiektua

Martxoaren 19an amaitu zen proiektua aurkezteko epea, baina Errioxako PSOEk adierazi du Forestalia enpresak "interesa baztertu" duela. Enpresak bi parke eoliko eraiki nahi zituen Aragoiko lurretan, baina oraindik ez ditu lortu baimenak eta hori dute egitasmoa... [+]


2025-03-28 | ARGIA
200.000 euro lortzeko kanpaina abiatu du Integrazio Batzordeak

Seaska Sarean inklusio egoeran dauden 165 ikasleei laguntza bermatzeko hasi dute kanpaina, antolaketa propioa eratuta. Frantziako Hezkuntza Ministerioaren jarrera salatu dute kanpaina aurkezteko prentsaurrekoan, behar bereziak dituzten haurren inklusiorako baliabide... [+]


2025-03-28 | Irutxuloko Hitza
Metroaren lanetako gainkostua 33,3 milioi eurokoa dela adierazi du Eusko Jaurlaritzak

EH Bilduk galdera sorta bat erregistratu zuen Eusko Legebiltzarrean Donostiako Metroaren igarobideko lanen gainkostua argitzeko. Informazio hori atzo jakinarazi zuen Susana Garcia Chueca Mugikortasun sailburu sozialistak.


AEBn ekoizten ez diren autoei %25eko muga-zergak ezarriko dizkiela iragarri du Trumpek

Muga-zergak apirilaren 2tik aurrera ezarriko dira eta altzairuari eta aluminioari ezarritakoei batuko zaizkie. "Gurekin negozioa egiten duten eta gure aberastasuna eskuratzen duten herrialdeei ezarriko dizkiegu", AEBetako presidenteak adierazi duenez. 


2025-03-27 | Arabako Alea
Greba mugagabea hasi dute Gasteizko lorezainek

%90eko jarraipen "ia erabatekoa" izan du grebak, sindikatuen arabera. Gasteizko parkeak, lorategiak eta eraztun berdea mantentzen dituzte Enviser azpikontratako 90 langileek.


Borrokak balio du: Israel Premier Tech, ez aurten, ez inoiz

Aurten "Israel Premier Tech" txirrindularitza talde israeldarra ez da Lizarraldeko Miguel Indurain Sari Nagusia lasterketara etorriko. Berri ona da hori Palestinaren askapenaren alde gaudenontzat eta munstro sionistarekin harreman oro etetea nahi dugunontzat, izan... [+]


Biharamunen lantegia
Zer ikertu herritarrek erabakitzen dute

Ikerketa parte-hartzailea eta gogoetatsua bultzatzen du Biharamunen Lantegia kooperatibak, eta zientzia eta ikerketa herriarengana hurbiltzeko lan egiten du. Duela urte eta erditik egoitza Bidarten dauka, eta Institut Curie-rekin elkarlanean Iker Herria ikerketa zentroa sortzeko... [+]


2025-03-27 | ARGIA
Euskal sagardo ekologikoaren bereizgarria, kupeletan jartzeko gertu

Txotx denboraldian eredu ekologikoan ekoiztutako Euskal Sagardoaren eskaintza izango da hainbat sagardotegitan, eta hura bistaratzeko, Jatorri Deiturak eta ENEEK-Ekolurrak kupeletan paratzeko euskarria aurkeztu dute.


2025-03-27 | Kontxita Beitia
Atzo bezain ozen! NATO pikutara soldaduskarik ez

Intsumituek denbora luzez egindako borroka gogorra eta mingarria izan zen, baina irabazi zuten, eta garaipen hura behin betikoa izango zela uste genuen, atzera bueltarik gabea. Baina badirudi, politikari batzuen ahotik aterata, eskalada militaristari gorazarre egin eta berriz... [+]


Etxarri Gaztetxearen aldeko zenbait gaztek Bilboko udaletxeko osoko bilkura eten dute

Amenabar enpresak Bilboko Udalaren eskutik apirilaren 4rako agindu duten desalojoaren kontra azaldu dira bilkuran. Poliziak indarrez kanporatu ditu. Ostiral honetan18.30ean, Errekaldeko Plazatik hasiko den manifestaziora batzeko deia luzatu dute gazteek, baita desalojoaren... [+]


Bruselaren kitak ezkutatzen duena: simulakroak eskolan, “kooperazioa” militarrekin...

Europako Batzordeak aurkeztu duen plana ustezko gerra edo hondamendi baten aurrean “bizirauteko” kit batetik harago doa: hogeita hamar neurri proposatu ditu eskoletan, enpresetan eta herritarren artean militarismoa eta beldurra sustatuko dutenak.


2025-03-27 | ARGIA
proiektuak 10 urte!
Lurrari begiratzen diogunok badugu aldizkari berezi eta berria: Bizi Baratzea Orria

Gaur, martxoak 27, ARGIA komunikabidearen egoitzan aurkeztu dugu Bizi Baratzea Orria, urtaro bakoitzean zabalduko den aldizkari berria. Horrekin batera ospatu dugu ARGIAren Bizi Baratzea proiektuak 10 urte betetzen dituela aurten. Bizi Baratzeako kolaboratzaileak eta ARGIAko... [+]


Eguneraketa berriak daude