Nik, batez ere, Ekuador eta antzeko herriez hitz egin dezaket. Han, giza-taldeak landan bizi dira gehiago, nekazariak dira, arrantzaleak... Euren ingurunea ezinbestekoa dute bizirauteko. Eta bioaniztasuna hori da: haziak, landareak, lurraldea. Beraz, bioaniztasuna erabat lotuta dago herrien eskubideekin.

Askok.

AEB ez da hitzarmen horretako kidea, jakina. Eta badago besteren bat kanpo, tartean petrolio asko daukan baten bat. Baina Europar Batasuna bada kidea.

Hitzarmen horrek, sinatu zenean, bioaniztasuna kontserbatzea, erabilpen iraunkorra sustatzea eta mozkinak banatzea zuen helburu. Niretzat "erabilpen iraunkorrak" zera esan nahi du: herriak bioaniztasunari esker bizi direla, eta beraz haien eskubideak lotuta daudela bioaniztasuna kontserbatzearekin. Baina zer gertatu da urteotan? Bada, bioaniztasuna osatzen duten elementuak merkantzia bihurtu direla, sal eta eros daitekeen zerbait. Bioaniztasuna daukanak salgaia dauka. Eta hitzarmenaren helburuak lortzeko modurik onena, itxuraz, merkatu horri eustea da. Bioaniztasuna pribatizatu nahi dute, azken batean. Hitzarmenak gene, espezie eta ekosistematan sailkatzen du bioaniztasuna. Eta geneak pribatizatzen ari dira. Farmazia-enpresek, elikagai-enpresek... landareen printzipio aktiboak bilatzen dituzte bioaniztasun oparoa daukaten herrialdeetan. Eta bioaniztasun hori betidaniko ezagupideekin lotuta dago. Alegia, jendeak badaki landareok nola erabili, eta hortik abiatuta, enpresek printzipio aktibo berriak sortzen dituzte, farmazia-industriarako oso baliagarriak esaterako. Enpresa horiek, estatuekin akordioa egin eta gero, bioaniztasuna eurenganatzen dute diru kopuru baten truke. Baita patentatu ere.

Debekatuta egon beharko litzateke. Biopirateria esaten zaio horri. Vía Campesinak, Euskal Herrian ere badagoen erakundeak, zera dio: bioaniztasuna, eta haziak batez ere, gizateria osoaren ondarea direla, eta herrien mesederako erabili beharko liratekeela. Hori patenteen guztiz kontra doa.

Europan bai, Ekuadorren oraindik ez. Europako legediak ahalbidetu egiten du hori, nahiz eta zenbait erakundek borroka gogorra egin zuten hala gerta ez zedin. Eta negozio handia da. Kapital itzelak daude hor sartuta, oso enpresa indartsuak ari dira horretan. Haziak patentatzen dituzte, haien monopolioa eskuratuz. Europako legedi batzuek, Alemaniakoak berbarako, debekatu egiten dute erregistratu gabeko haziak ereitea. Kontua da hainbat baldintza bete behar dela hazi bat erregistratu ahal izateko. Adibidez, hazi berria aurrekoa baino hobea dela frogatu behar da, eta hobea diogunean emankorrago esan nahi dugu. Modu horretan, bioaniztasunaren oinarrizko kontzeptuak galtzen dira. Ekuadorren eta Hirugarren Munduko beste herrialde batzutan nekazaritzaren oinarria bioaniztasuna da, alegia, hazi desberdinak izatea. Lehortea dela? Badago horri aurre egiteko gauza den hazi bat. Izotza dela? Badago hori jasan dezakeen hazirik...

Ez. Hara: badira hazi-legeak eta patente-legeak. Legedi biak ezarrita, nekazariek ezin dute hazirik saldu, legearen aurkakoa da hori. Hainbat baldintza bete behar da, eta horietako bat egonkortasuna da. Hau da, zuk ereiten dituzun hazi guztiak berdin-berdinak izan behar dira. Horrek bioaniztasuna hondatzen du. Bestetik, ezin da hazirik gorde, Europako legedien arabera behinik behin. Hau da, uzta osoa saldu behar da; lehen berriz, nekazariek hazi batzuk gordetzen zituzten hurrengo urtean ereiteko. Eta Hego Amerikako legediek oraindik uzten dute hala egiten, baina AEB indar handia egiten ari da hori aldatzeko. Ertamerikako herrialde askotan lortu egin du dagoeneko.

Bai noski. Transgenikoak existitzeko arrazoia hazien jabetza intelektuala existitzea da; hazi transgeniko guztiak patentatuta daude. Asmakizunak dira, edo asmakizuntzat jotzen dira, berez ez dira eta. Gainera, oso elikagai ez-egonkorrak direnez, etengabe sortzen dira mota berriak, eta sortu ahala patentatu. Patenteek hogei urte irauten dute, eta epe hori igaro ostean jabetza publiko bihurtzen dira; edonork erabil dezake patentea. Baina hazi transgenikoak, nekazarienak ez bezala, iraungi egiten dira. Hasierako ezaugarriak galtzen dituzte, eta horregatik etengabe sortzen dira berriak.

Beraz, beti daude patentatuta eta enpresek dirutza izugarriak irabazten dituzte.

Bestalde, jabego intelektuala eta transgenikoak hertsiki lotuta daude, pakete modura baitatoz. Konparazio baterako, soja transgenikoak glifosato izeneko herbizida bat jasan dezake. Herbizida horrek Round Up dauka izen komertziala, eta Monsanto enpresak ekoizten du. Soja transgeniko haziaren patentea daukan enpresa berak, hain zuzen ere. Irabazi izugarriak lortzen dituzte, nekazariek biak erosten dituztelako: hazia eta glifosatoa. Izan ere, Monsantok askoz gehiago irabazten du herbizida salduz haziak salduz baino. Munduan gosea saihesteko egiten omen dira transgenikoak, baina izatez enpresen irabaziak handitzeko egiten dira. Hala, Hego Amerikan izugarri zabaldu da soja transgeniko laborantza; Argentinan, diotenez, soja guztiaren %98 inguru da transgenikoa. Gainera, beste labore batzuen lekua hartu du, eta 17 milioi hektarea betetzen ditu dagoeneko. Eta Argentina ez da munduko transgeniko ekoizlerik handiena. AEB da.