Gizakiaren historia urratsez urrats
Elolak lagundu digu, hain zuzen, Oinetakoa. Arrasto bat historian erakusketari egin diogun bisitan. Hogeitabost mendeko zapatagintza, areto bitan bilduta. «Mundu osoko 115 oinetako daude; Eldako (Alacant) Oinetakoen Museotik ekarri ditugu guztiak, eta egia esan hangoaren zati txiki bat besterik ez dago hemen».
Lehenengo aretoan, ia oinetako guztiak erreplikak dira. Egiazkoak topatzeko XVIII. mendera heldu beharko gara, baina oraindik apur bat falta zaigu horretarako. Erakusketa hasierak Kristo Aurreko V. mendera garamatza, oinak estaltzeko ohitura askoz lehenagokoa izan arren. «Historiaurreko margoek erakusten dutenez, garai hartan ere oinetakoak zerabiltzaten». Glaziazio sasoiak ziren akaso, eta ez zen inondik inora komeni oinutsik ibiltzea. Begi-bistan ditugun larruzko sandaliak, aldiz, oso bestelako eguraldirako sortuak dira. Egipto, Grezia... Lurralde eta garai epelagoak inondik ere.
Antzina, zapatek, oinak babestu ez ezik, norberak gizartean zeukan lekua ere adierazten zuten. Egipton, esaterako, faraoiek eta ingurukoek baizik ezin zitzaketen erabili, eta Grezian oinetakoak eramateak ala ez eramateak bereizten zituen gizon askeak eta esklabuak. Zapaten historia, egia esan, gutxi batzuen historia izan da mende luzetan. Herri xehea oinutsik edo, onenean, egurrezko eskalapoiekin ibili izan da orain dela pare bat mendera arte. Oinetakoa eskuz egin beharreko artikulu garestia zen, luxua gehienentzat.
Erakusketako bigarren zatian azken bi mendeotako zapatagintza dugu protagonista. «Ikus daitekeenez, gaurko modak lehengotik edan du», dio Lidia Elolak, «eta ez litzateke hain arraroa hemen dauden zapata batzuk dendaren batean ikustea». Oinetako bitxi askoak ere baditugu bigarren areto honetan, baina Elolaren esanetan gehien-gehienak normaltasunez erabili izan ziren, zegokien garaian.
60koa, berriz, irudimen sasoia izan zen zapatagintzan. Askotariko estiloak sortu ziren, eta joera horrek gaur arte iraun du. Aipatzekoa da, hala ere, azken 30 urteetan kirol-oinetakoak izan duen arrakasta, jatorrizko helburua gainditu eta eguneroko janzkeran ere izugarri zabaldu baita. Baina Euskal Museoko erakusketak ez du hori jasotzen, 70eko hamarkadan baitauka muga. Kanpoan geratu da, honenbestez, konputagailu bidezko diseinuaren aroa.
- Frantzian, sabot esaten zitzaien jende xeheak zerabiltzan egurrezko eskalapinei. Euskal Museoko erakusketan badugu horietako bat, eta ikusgarria gainera. Haren aurreko erpinak gorantz eta berriz atzerantz egiten du, bere baitan kiribildu nahi balu bezala-edo. XVIII. mendean, Frantziako fabriketan izandako istiluetan, langileek oinetakoak -sabotak, jakina- erantzi eta makinetan ipini zituzten, haien lana oztopatzeko asmoz. Hortik dator frantsesezko «sabotage» hitza, gerora beste hizkuntza askotara igaro dena.
- Euskal Herriko ale bakarra dago erakusketan. XIX. mendeko abarka arrunta da, gaur egun euskal dantza emanaldietan ikus daitekeena. Hura ere, gainerako erakusketa-kide guztiak bezala, Eldatik ekarritakoa da, Euskal Museotik oso gertu dauden hainbat dendatan halakoxeak erosteko aukera dagoen arren.
- Frantziako erregeen konplexuek eragin handia izan dute oinetakoen historian. XV. mendean esaterako, Karlos VIII.ak punta karratuko zapatak erabiltzen zituen, bere oin itxuragabeak ezkutatze aldera. Mota hartako oinetakoei behi-mutur edo hartz-zango esaten zitzaien, eta esan gabe doa Frantziako gortean zebiltzanen artean erabateko arrakasta eduki zutela, oinen itxura gorabehera.
Mende bi geroago, Luis XIV.a aitzindaria izan zen takoiak erabiltzen. Hark ere gorputzeko akats bat zuritu nahi zuen: txikiegia ei zen, gure erregea. Gainera, ez dakigu azkenean bere helburua lortu ote zuen. Kontuan izanda berak asmatutako ohitura moda bihurtu zela, ingurukoei lehengo leku beretik begiratzen jarraitu beharko zien beharbada. Behetik, alegia. Bilboko erakusketan erret-oinetako horien erreplika bana ikus daiteke.
Enpresa jo dute egoeraren erantzuletzat, baita erakunde publikoak ere. Langile batzuek bost hilabete baino gehiago daramatzate kobratu gabe, eta ostiral honetan egingo dute manifestazio bat, ontziolatik abiatuta: ez dezatela itxi aldarrikatzeko.
Donostiako Udalak Mikel Zabalza Garateren (1952-1985) omenezko plaka bat jarriko du larunbat honetan (hilak 30), Guardia Zibilaren Intxaurrondoko kuartelaren aurrean (Baratzategi kalea, 35). Guardia Zibilak gaurko egunez atxilotu zuen Zabalza, 1985ean, Altzako bere etxean... [+]
Azaroaren 25ean hasi eta abenduaren 1era arte iraunen du Hego Koreako Busan hirian aitzina doan gailurrak. Petrolio ekoizle diren estatuak eta beraien lobbyak oztopoak jartzen dabiltza, ekoizpenaren mugatzerik ez dutelako nahi.
Eguneroko abiadura itogarritik atera eta eskola-proiektua amesteko, gogoetatzeko denbora hartzea aldarrikatu dute solaskideek, Superbotereak liburua aurkezteko mahai-inguruan. Patxadatsu aritu dira, hain justu, eraldatzeaz, inpotentziaz, ilusioaz, eskola bakoitzak egin beharreko... [+]
Barakaldoko Udalak euskararen erabilera “umiliagarria” egin duela salatu du Sasiburu euskara elkarteak. Salaketa argitaratu ostean kanpainaren euskarazko bertsioa ezabatu du udalak. Halakorik berriz gerta ez dadin arduradunen barkamen publikoa eta behar diren... [+]
Abenduaren 14an Bilbon etxebizitzaren negozioaren aurkako mobilizazio nazionala antolatu dute Euskal Herriko Etxebizitza Sindikatu Sozialistak eta Euskal Herriko Etxebizitza Sindikatuen Sareak. Ia 200 izan dira auziarekiko elkartasuna adierazi duten eragileak.
2024ko otsailean Astigarraga-Hernani tartea amaitu zutenean Abiadura Handiko Trena 2027an prest egongo zela aurreikusten zuen Eusko Jaurlaritzak. Orain Arkautiko lotunearen obren lizitazioari ekin dio Jaurlaritzak; Euskal Trenbide Sarea enpresaren esku utzi du, eta 2027an hasiko... [+]
82 urteko abeslari oriotarrak azken disko bikoitza kaleratu du, Gernikan 2023ko azaroaren 11n eskainitako kontzertuaren zuzenekoa. Eta horrekin bere ibilbideari amaiera eman diola iragarri du.
2006. urtean, Baltasar Garzonek, orduko epaile izarrak, errebelazio moduko bat izan zuen, eta jardunbide bat idatzi zuen, terrorismoagatik inkomunikatutako atxilotuen eskubideak bermatzeko. Epaile berak ehunka atxilotu inkomunikatu pasatzen ikusi zituen bere aretotik, horietako... [+]
Duela gutxi, larrialdi klimatikoa zertan zetzan galderaren aurrean, zientzialari batek erantzun bikain hau eman zuen: “Begira, larrialdi klimatikoa hauxe da, zure mugikorrean muturreko fenomeno meteorologikoei loturiko gero eta bideo gehiago ikusten dituzu, eta konturatzen... [+]
Bihotzean ditudan oroitzapenik politenetakoak dira. Euskal Filologia egiten ari nintzen garai hartan, eta Arbizuko elkarte batera joan ginen Ruper Ordorikaren kontzertu batera. Han zeuden Rikardo Arregi Diaz de Heredia eta Juanjo Olasagarre. Ez nintzen Arregiri esatera ausartu... [+]
Gutxi ateratzen naiz azken urteetan. Askotan esan dut, badakit, baina badaezpada ere. Bertso saio batera joan naiz gaur. “Bejondeizula”. Bai, horregatik abisatu dut gutxi ateratzen naizela, pentsatzen dut zuek kultur ekitaldi askotara joaten zaretela, eta... [+]
