Medikuen %10-12k bere ibilbide profesionalean zehar gaixotasun psikikoren bat edo alkohol, psikofarmako edo beste drogaren batekiko mendekotasuna izan du. Horietatik %8-10ak alkohol mendekotasuna jasan du, %2-3k beste droga-mendekotasunen bat eta %2ak baino gutxiagok lanean eragin dezaketen desoreka psikologiko larriak izan ditu; hala nola, eskizofrenia edo paranoia. Aipatutako kasu guztietatik %60 baino ez dituzte diagnostikatuko. Horiek dira Europan aitzindari izan den Kataluniako Mediku Gaixoaren Atentzio Integralerako Programak (MGAIP) egindako ikerketaren emaitzak. British Medical Journal egunkarian 1998an argitaratutako datuak, berriz, beldurgarriagoak dira: medikuen %50ak desordena psikikoak dituela dio eta %20ak drogak, medikamentuak eta alkohola kontsumitzen dituela.

Medikuek diote beraiek ere hiritarrak direla eta adierazitako gaixotasunak jasateko edozein biztanlek duen arrisku bera dutela, baina beraien lanbideak eragindako ohitura txarrek egoera zailtzen dutela onartu dute. Hala, osasun arloan duen jakinduriagatik, medikuak automedikaziorako joera handia du. Gaixotasun psikikoez eta substantzien abusuez ari garela, automedikazioa inoiz ez da ona: diagnosia eta medikuak behar duen arreta atzeratzen da eta, ondorioz, gaixotasunak okerrera egiten du. Kasua objektiboki aztertuko duen profesionalaren eskuetan jartzea komeni da. Medikua, ordea, ez da ohiko pazientea: ez da kontsultara joaten, gaitzak korridoreetan hitz egin ohi ditu, lankidearekin, eta %5ak baino gutxiagok du historial klinikoa. Gainera, joera nagusia arazo psikologikoak eta mendekotasunak ezkutatzea da: pazienteen konfiantza galtzeko beldur dira medikuak, lankideen aurrean duten prestigioa galtzeko beldur. Azken finean, arazoa eta pazientearen rola onartzea da beldur nagusia eta medikuak bere gaitza kontrolatu ahal izango duela uste du, inori ezer esan gabe. Horrelako gaixotasunak ezkutatzeak, ordea, gainontzeko herritarroi ere eragin diezaguke, gu beraien eskuetan jartzen baikara. Gutxien zainduta dauden gaixoak eta aldi berean pazienterik okerrenak medikuak dira.

Horri guztiari burn out sindromea gehitu behar zaio: lanaz nazkatuta bukatzen duenaren sindromea, alegia. Mediku egoiliarra, esaterako, sindromea jasateko arrisku handiko taldea da, zerbitzuekin eta zaintzarekin lotuta dauden beste hainbat lanbideren antzera. Lagundu beharraren presioak, denbora gutxian zaindu beharreko gaixo kopuru handiak, erantzukizun mailak eta familiarrekin egoera desatseginak igaro behar izateak burn out sindromea eragin dezake medikuengan. Ondorioz, antsietatea, depresioa edo drogen abusua eman daitezke. Hala ere, burn out sindromea eta substantziak hartzearen edo gaixotasun psikikoak jasatearen arteko lotura definiturik ez dagoela azpimarratu nahi izan digu Ander Larrazabal medikuak. Larrazabal Mediku Gaixoaren Atentzio Integralerako Programako koordinatzailea da EAEn. Bere esanetan, lehenengo arlo pertsonala eta familiarra ateratzen dira kaltetuta eta lana da gaixotasunak eragingo duen azken lekua, baina eragin dezake eta hutsegiteak edo ustekabeko erreakzioak suerta daitezke. «Mundu guztiak gogoratzen du ospitalean hainbat pertsona hil zituen medikua -dio Larrazabalek-, baina seguru aski arriskutsuagoa da burua gaizki duen militar edo polizia bat». Ertzaintzaren baitan, esaterako, arautegiak dio kokaina mendekotasuna duen ertzaina lanetik bota egingo dutela eta beraz, normalean, ertzainak ez du onartuko mendekotasuna duenik. Baina hori ez da mediku gaixoa zaintzeko sortu den programaren ikuspegia. MGAIP programak arazo psikologikoak edo mendekotasunak dituzten medikuak lagundu eta berreskuratu nahi ditu, zigorrak jarri beharrean laguntza eskainiz.

Programa Ameriketako Estatu Batuetatik inportaturiko ideia da. Han Medikuarentzako Osasun Institutuak dituzte, baina Europan ez zegoen osasun arloko profesionalei zuzendutako programarik, 1998an Bartzelonako Mediku Elkargoak MGAIP ekimena sortu zuen arte. Egitasmoa Nafarroara 2001. urtean iritsi zen eta EAEra 2002an, martxan 2004an jarri zen arren. Egun, Nafarroan 3.381 mediku daude lanean eta EAEn berriz, 10.000 inguru. Medikuen elkargo profesionalek kudeatzen dute Programa eta Jaurlaritzak eta Nafarroako Gobernuak finantzazioan parte hartzen dute. Azken helburua hiritarrak babestea da, medikuen jardun egokia bermatuz.

Horretarako, medikuak gaixo dagoela eta Programaren laguntza behar duela onartzen duenean, hau da, urratsik zailena eman duenean, hainbat pauso jarraituko ditu: hasteko, izen faltsu batekin berekin harremanetan jartzeko telefono zenbakia utzi behar du 646 581 200 sakelakora (EAEkoa bada) edo 948 226 093 zenbakira (Nafarroakoa izanez gero) deituta. Ondoren, proiektuko koordinatzaileak deitu egingo dio, programaren berri emateko. Batzuetan, informazioa eskuratzeko edo beste norbaitentzako laguntza eskatzeko deitzen du medikuak. Norberak parte hartzeko bada, aldiz, bere datuak emango ditu eta ezizen batekin terapeuta edo espezialistarekin hitzordua egingo zaio. Konfidentzialtasuna oso garrantzitsua da eta programak ez ditu inolaz ere parte hartzen dutenen izenak ekimenetik at jakinaraziko. Espezialistak edozein hiritar bezala tratatuko du medikua, bakarka, eta alta eman ondoren ere segimendua egingo zaio gaixoari. Egoera berezietan, espezialistak medikua profesionalki arriskutsua izan daitekeela uste badu, lanik ez egiteko esango dio eta pazienteak ez badu onartzen, neurriak hartuko dira. Kasu larrienetarako, beste hainbat mediku elkargo profesionalekin batera ospitalizazio unitatea Bartzelonan dute. Alkohol desintoxikazioaz, kokaina arazoez eta gaixo psikikoen balorazio sakonagoez, esaterako, bertan arduratzen dira.

Konfidentzialtasuna ezinbestekoa dela argudiatuz, Nafarroako Mediku Elkargoak ez digu inolako daturik eman nahi izan. EAEkoaren eskutik, ordea, izenik eman gabe orain arte izan duen esperientziaren berri jaso dugu. Joan den ekaina bitarte, 23 hilabeteetan, 23 mediku gaixo izan ditu. Dena den, dagoeneko 130 dei baino gehiago jaso dituzte, askok soilik informazioa eskatzeko deitzen baitute. Dei horietako batzuk beste lanbide batzuetatik eginak dira; hala nola, Ertzaintzatik edo hezkuntza arlotik. Presio handiagoa izan ohi duten lanbideak dira eta uneren batean osasun arloko arazo berdinei egin beharko diete aurre. Koordinatzaileak adierazi digunez, informazioa baino eskatzen ez duten medikuei ez diete jarraipenik egiten: «Badakigu batzuk behin baino gehiagotan deitu dutela, baina guk laguntza eskaintzen dugu, ez dugu inor behartzen, lehen urratsa beraiek eman behar dute».

Ohikoena ez bada ere, EAEko programako gaixoen artean badaude kasu larriak. Batzuen tratamenduek bide ona daramate, baina bada proiektuan sartu zenetik lan egin ez duen eta ziurrenik inoiz lan egingo ez duen kasurik. Esaterako, burua galtzera garamatzaten desoreka psikologikoak larriak dira: eskizofrenia, desoreka bipolarra edo psikopatia. Ezin dira hobetu; aitzitik, gainbehera gero eta handiagoa da, luzera okerrera egingo dute eta hortaz, inoiz ez dira sendatuko. Kokainaren abusua ere kasu larritzat hartzen da, sendatzeko zaila baita. Gainean egon beharra dago, utzi ostean berriz erori den medikurik badutelako, adibidez, programan. Larrazabalek dio kasu larriak ez direla asko, baina arazo handiagoak ematen dituzte.

Pazienteen gehiengoak, dena den, ez du gaixotasun larririk. Profila 45 eta 55 urte bitarteko gizonezkoa da, sistema publikoan lan egiten duena, depresio edo nortasun arazoekin eta une hauetan sendagai edo alkohol gehiegi hartzen dituena. Angustia, depresioa edo egokitze arazoak izaten dituzte batik bat. Alkohol gehiegi edaten hasi direla edo neurri gabe automedikatzen ari direla konturatu diren medikuak dira. Baina abusua eta mendekotasuna kontzeptu desberdinak direla azpimarratu du koordinatzaileak, substantzia bat gehiegi hartzeak ez baitu zertan zuzenean mendekotasuna sortu. Une hauetan, egitasmoaren baitan dauden mediku gaixoen %80-85ek lanean dihardute, programaren arabera lana normal egin baitezakete. Tratamenduan zehar, hala ere, pazienteak bere lanean geldialdiren bat egin ohi du, hausnarketarako denbora hartzeko.

Berreskurapen kopurua %75etik gorakoa da eta, estatistiken arabera, medikuak hiritarrak baino lehenago sendatzen dira. EAEn, gaur egun programak 20 gaixo ditu, hiruri alta eman zaielako. Alta emanagatik, segimendua dute, lanera berriz ondo sartu direla eta berriz gaixotzen ez direla kontrolatzeko. Horretarako, medikuak berak aukeratutako pertsona batek programako arduradunak informatuko ditu, zerbait gertatuz gero.

Azken finean, medikuak beste edozein hiritarrek izan ditzakeen arazo psikologikoak ez dituela jasango pentsatzea begiak ixtea da. Europan ere horretaz konturatu dira eta Bartzelonak ireki zuen bidean urratsak ematen ari dira. Dena den, programak osasunaren atal bat baino ez du hartzen, prebentzioa eta balorazioa bezalako gaiak garatu beharko lirateke. Esaterako, kasuaren arabera, behartu al dezakegu pertsona bat lanetik atera eta azterketa psikologikoa egitera? Argi dagoena da egungo bizimodua ikusirik horrelako ekimenak geroz eta lanbide gehiagotara zabaldu beharko direla.