Soinu txikiaren lau hots
- Ez dira gutxi Euskal Herritik kanpora doazen eta kanpotik Euskal Herrira datozen trikitilariak. Harat eta honat dabiltzanean bertako entzuleengana gerturatzea izaten da beraien helburu nagusietako bat eta horretarako lekuan lekuko piezak jo behar izaten dituzte; batzuetan, ordea, zaila zaie leku bakoitzean zer jo behar den jakitea. Horregatik eta Pirinioetan ere topaketak izaten dituztela jakinik, mendilerro honen inguruko lau lurralde -Okzitania, Herrialde Katalanak, Aragoi eta Euskal Herria- elkartu ditu Euskal Herriko Trikitixa Elkarteak Pirinioak lanean. Bertan, hango eta hemengo piezen partiturak jaso dituzte, trikitilariek leku bakoitzean zer jotzen den jakite aldera.
Pirinioen lau ertz hauetan soinu diatonikoak modu ezberdinean egin du aurrera. Euskal Herrian eta Okzitanian arazorik gabe jarraitu badu ere, Aragoin eta Herrialde Katalanetan ez da hala gertatu. Ignacio Alfayé arduratu da Aragoiko kantuak aukeratzeaz eta bere hitzetan, «XX. mende erdialdean soinu diatonikoa asko erabiltzen zen baina gero, soinu kromatikoak indarra hartu zuen bestearen kaltetan. Orain berriz ari da indartzen eta gazteak badabiltza instrumentu hau jotzen ikasten». Carles Belda Herrialde Katalanetako arduradunaren hitzetan, soinu txikiaren egoera bitxia eta apartekoa da: «Lehen 20 trikitilari baziren orain ehunka daude. Pirinio aldean trikitilari anitz dira, haur asko ari dira ikasten. Mallorcan eta Valentzian ordea, badira batzuk jotzen eta ikasten hasten».
Soinu diatonikoak leku bakoitzean izan duen garapena ezberdina izan bada ere, Joseba Tapiaren aburuz, funtzio bera izan du lau herrialdeetan: «Musika tresna honen egitekoa festak eta dantzak antolatzea izan da eta alde horretatik baditugu antzekotasunak». Musika aldetik ezberdintasunak badaude eta hori antzeman daiteke lurralde bakoitzak aukeraturiko partituretan.
Aragoiko kantuak aukeratzeaz, Ignacio Alfayé soinujole aragoiarra arduratu da. Alfayék lurraldeko errealitate geografiko, musikal eta linguistikora gerturatu nahi izan du aukeraketa egiterakoan. Horretarako, Aragoiko probintzia ezberdinetako kantuak hartu ditu eta lurralde honetan erabiltzen diren hiru hizkuntzetan -aragoiarra, katalana eta gaztelera- idatziak dauden batzuk aukeratu ditu. Aragoiko errepertorioan mazurkak, baltsak, jotak eta pasodobleak bildu dituzte, guztiak dantza egiteko genero ezberdinak. Alfayék azaldu duenez, "kantu hauek oso ezagunak izan dira jaso diren lekuan. Batzuek denboran barrena iraun dute eta beste batzuek ez. Esaterako, El gitanillo abestia lehen oso ezaguna zen eta talde ezagunek jotzen zuten baina, orain kantua oso jende gutxik ezagutzen du».
Carles Belda, berriz, Herrialde Katalanetako aukeraketa egiteaz arduratu da. Horretarako, beste soinujole batzuei 15 kantuen zerrenda egiteko eskatu eta gero berak egin du azken aukeraketa. «Bi irizpide genituen kantuak aukeratzeko; herrikoiak eta tradizionalak izatea. Baina herrikoi hitzak adiera ezberdina du pertsona bakoitzarentzat, batzuentzat ezaguna dena da eta besteentzat tradizionala dena. Esaterako, L'estaca ez da tradizionala, baina ezagunena denez herrikoia da», dio Beldak. Hortaz, oreka baten bila ibili da Herrialde Katalanetako arduraduna aukeraketa egiterakoan: «Kantu batzuk Balearretatik datoz, besteak Kataluniako iparraldetik. Zenbait aski ezagunak dira eta besteak giro berezietan bakarrik ezagutzen dira». Errepertorioan, habanerak, rumbak eta sardanak bildu ditu, besteak beste. Zugarramurdin bizi da Carles Belda eta ondo ezagutzen ditu bai Euskal Herriko trikitilariak eta baita bere jatorrikoak ere. Adierazi digunez, modu ezberdinean erabiltzen da trikitia bi herrialdeetan: «Euskal Herrian trikitilari eskoletan denak batera eta ongi jotzen ikusten dituzu eta Herrialde Katalanetan, bakoitza berera doa, bere munduan dago. Euskal Herriko jendea sozialista da eta hangoa anarkista».
Okzitaniako aukeraketa egiterakoan herrialde osoa biltzen duen errepertorioa osatu nahi izan du Marc Serafini soinu diatonikoen egileak: «Eremu kulturala ez da Pirinioen magalera mugatzen eta Okzitania osoko errepertorioa sartu nahi izan dut». Horretarako zonalde bakoitzean ezagunen diren dantza motak hautatu ditu: Gaskoniako rondoa, Auverniako burrea, Proventzako mazurka eta abar. Dantzak azaltzearekin batera, kantu ezagunak ere aukeratu ditu: El parpalhol, Mazurca de Sent Andiol, Les sept sauts eta Coquin de Piere. «Besteak ez dira hain ezagunak baina ondo erakusten dute hemengo trikitilarien musika estiloa», dio Serafinik.
Euskal Herriko kantuen aukeraketa egiteko lan talde bat elkartu da; Oskar Estanga, Alaitz Telletxea, Iker Goenaga eta Joseba Tapia. «Aukera oso zabala da eta beharrezko kantua zein den jakitea zaila da. Egindako aukeraketa subjektiboa da, aukeraketa ezberdinak egin baitaitezke. Gu kantu herrikoietatik abiatu gara», dio Joseba Tapiak. Piezen artean abestiak eta dantzak sartu dituzte, hala, jauziak, fandangoak, arin arinak eta kalejirak aurki daitezke.
Udan bat egingo dute berriro lau herrialdetako ordezkariek, izan ere, liburua aurkezte lanetan alde batetik bestera ibiliko dira. Lau herrialdeetan jardunaldiak egingo dituzte. Martxoan Aian egin zuten lehen topaketa, eta uztailaren 17 eta 18an Herrialde Katalanetan elkartuko dira. Topaketa hauetan, herrialde bakoitzeko arduradunek piezen aukeraketaren zergatiak eta soinu txikiaren egoera azalduko dituzte.
Errepertorio zabala izateko modua eskaintzen du lan honek, eta baita beste lurraldetako piezak jotzen ikasteko aukera eman ere. Errazenetik zailenera sailkatuz solfeo bidez jaso dituzte partiturak. Lau herrialde hauetan, ordea, ez dute guztiek metodo horrekin ikasten soinu diatonikoa jotzen eta Okzitaniako trikitlariei zuzenduta gehigarri bat aterako dute: «Han tablatura bidez ikasten dute eta dagoeneko garatu dute tablatura hauek egiteko sistema informatizatu bat, solfeoaz gain ezinbestekoa ikusten dugu tablatura bidezko partiturak ateratzea Okzitaniarako», dio Joseba Tapiak. Euskal Herrian ere asko dira zenbaki bitartez ikasten dutenak, baina metodo estandar baten faltan solfeora jotzea erabaki zuten. Aurrez aurre edo musika entzunaz piezak ateratzen dituztenak ere badira, baina oraingoz ez dute aurrikusi partitura hauekin disko konpaktorik ateratzea. Aizpururen hitzetan, «oraindik liburua aurkezten ari gara eta erantzunaren zain gaude. Horrek eramango gaitu elkarlanean zer egin dezakegun zehaztera».
Gergely Gulyas Hungariako Presidentetza ministroak eman du erabakiaren berri, Hagako auzitegiak atxilotze agindua ezarrita dion Benjamin Netanyahu Israelgo lehen ministroa herrialdera heldu den egun berean. Israelgo armadak Gazako eremu gehiago hartzeko asmoa duela... [+]
Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako hezkuntza publikoko irakasleek urtarrilean abiaturiko greba zikloaren bigarren kolpea amaitu eta biharamunean deitu du bilera Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Sailak. Begoña Pedrosa sailburuak adierazi du "akordio bat lortzeko nahia"... [+]
Bilboko Guggenheimeko museoaren kanpoaldean bildu dira plataformako kideak, bertan zuelako bere lehen agerraldi publikoa Bilboko Guggenheim Museoko zuzendari berri Miren Arzallusek. Landuko dituen ildoez hitz egiteko "goizegi" dela adierazi du Arzallusek, nahiz eta... [+]
Behatokiak Hizkuntza Eskubideen Egoera 2024 txostena aurkeztu du. Herritarrek helarazitako gertakarien bilduma aztertuta, ondorioztatu dute 2024an egoerak ez duela hobera egin, eta gainera, kexak jaso dituzten hainbat entitateren eskutik urraketak iraunarazteko jarrera sumatu... [+]
Duela aste batzuk, Diputazio kalean, Gasteizko erdigunean, bi gizonek etxerik gabeko pertsona bat bota zuten lo egiten zuen lokalaren kanpoaldeko eskailera-buru txikitik. Bota ez ezik, berehala metalezko baranda bat ere jarri zuten lonjaren aurrean. Lokala luzaroan hutsik egon... [+]
Mundu osoarentzat %10eko muga-zerga globala inposatuko du Donald Trumpen administrazioak, eta hainbat herrialderen inportazioak are gehiago zergapetuko ditu, tartean Txinakoak (%34) eta EBkoak (%20). Baina Hegoalde Globaleko herrialdeak izango dira kaltetuenak: Lesoto (%50),... [+]
Heriotza-zigorra eskatzeko argudio gisa, "indarkeria politikoko ekintza" izan zela adierazi du AEBetako Fiskal Nagusiak.
Palestinarekin Elkartasuna plataformaren ekimenez, txirrindularitzarekin lotura duten 70 bat pertsonak eskatu dute talde sionistak ez dezala txapelketan parte hartu, eta lortu dute.
Zedarriak enpresari taldeak armagintza sustatzera deitzeak eta Jaurlaritzak horrekin bat egiteak "haserrea" sortu diela diote sinatzaileek. Mundu mailako egoera "inoiz baino larriagoa" dela uste dute, eta "Euskal Herriaren etorkizuna oztopa dezakeen... [+]
Ion Aranburu koma egoeran eta ZIUan ingresatuta egon zen hainbat astez, erasoaren ondorioz.
Lekukotasunak, autopsia txostenak eta atxiloaldian izenpeturiko adierazpenak bildu ditu The Independent komunikabide britainiarrak. 2023ko urriaren 7az geroztik 70 palestinarrek dute bizia galdu Israelgo presondegietan. Palestinar presoen alde dabilen Addameer elkartearen... [+]
Kutxa Banku Fundazioak adierazi du Kutxabankeko presidentearen adierazpenek ez dutela fundazioaren pentsamoldea islatzen, "Hizkuntza aniztasuna beti da aberastasun iturri, nekez izan daiteke oztopo", argudiatu dute.
Lineal A duela 4.800-4.500 urte erabilitako idazkera minoikoa da. Berriki, Kretako Knossos jauregi ezagunean, bolizko objektu berezi bat aurkitu dute, ziurrenik zeremonia-zetro gisa erabiliko zutena. Objektuak bi idazkun ditu; bata, kirtenean, laburragoa da eta aurkitutako... [+]
Londres, 1944. Dorothy izeneko emakume bati argazkiak atera zizkioten Waterloo zubian soldatze lanak egiten ari zela. Dorothyri buruz izena beste daturik ez daukagu, baina duela hamar urte arte hori ere ez genekien. Argazki sorta 2015ean topatu zuen Christine Wall... [+]
Nafarroako Erriberako Andosilla herrian, sorpresa ugari ematen ari den indusketa arkeologikoa egiten ari dira Aranzadiko arkeologoak eta herritar boluntario taldeak. Resako aztarnategian orain arte oso ezezaguna zaigun Goi Erdi Aroko gizarteak hobeto ulertzeko aztarnak aurkitu... [+]