Egin nahiko nukeen azken gauza ohitzea da. Edozertara, ezertara ohitzea. Eutsi egin nahi diot ezerosotasunari, horretarako ohean iltze bat sartu behar badut ere, gauero egin diezadan igurtzi lotan nagoelarik. Ohitu nahi ez horretan, baina, konturatzen naiz bakardadea gero eta handiagoa dela artaldean, eta kolkoari galdetzen diot ez ote garen arinegi ohitzen denera, ez ote doan handitzen lehendik ere erraldoia zen gure arteko isilunea, eztabaidarik komeni ez zaion gizarte honetan.

Beharbada -esaten dizu albokoak-, telebistak dardoka jaurtitzen dituen albisteen azkartasunean dago gakoa: gaurkotasuna atzokotasun bihurtzen denez eguerdiko albistegitik gauekora, gure etorkizunari eragiten dioten albisteek ez dute mamituak eta eztabaidatuak izateko tokirik. Bai, baina azalpen sinplista horrek ez luke azalduko denera ohitzearen izurria. Dagoeneko ezin dugu gogoratu gizarteak noiz sortu zuen azken eztabaida handi eta publikoa, gizartea bera aldatzeko modukoa. Urrunago joan gabe, har dezagun Abiadura Handiko Trenaren adibidea. 2004. urtean, Eusko Jaurlaritzak "Esan bai" propaganda-kanpaina jarri zuten abian -"publizitate-kanpaina" esatea ohore handiegia litzateke eurentzat-, eta, bertan, ikusleoi agintzen zitzaigun -"esan bai" agindua baita- baietz esateko etorkizunari, berrikuntzari, garapenari... irudi atseginak eskaintzen zitzaizkigun bitartean. Eztabaida isilarazteko modu inteligentea da: nor da kapaz ezetz esateko etorkizunari, garapenari? Nor da hain inozoa bere buruari harrika hasteko? Baina mezuak deskodetzea ez da batere zaila: ezetz esatea kobazuloetan bizitzea da, eta, oraindik orain, argudio hori ari dira erabiltzen baiezkoa saldu nahi digutenek: tren eredu horren aurka agertzea edo beste eredu bat eskatzea -hiriak barik, herriak lotuko dituen tren soziala; hain zuzen ere, horixe da jende gehien mugitzen duen trafikoa: herritik herrirakoa- Erdi Arora bueltatzea dela diote.

Propaganda hark ondo funtzionatu zuen, antza: trogloditek baino ez diogu ezetz esaten tren horri. Eta gauzak zer diren: irudipena dut trogloditak garela informazio gehien maneiatzen dugunak (Roberto Bermejoren txostenak, adibidez). Baietz dioten batzuek ere informazioa jasoko zuten (Bermejoren txostenak, akaso), baina onar dezagun behingoz: baietz dioen jende gehienak ez du proiektuari buruzko ideia zipitzik ere, eta okerrena da ez dela euren errua. Baiezkoak irabaziko du sekula egingo ez den informaziorik gabeko erreferendumean, eta, ohi bezala, proiektuak abisatu gabe burutuko dira, sekretupean, eta ez da aukerarik emango alternatibetarako. Ohitzen ari gara benetako eztabaidarako aukera emango duen informaziorik ez izatera.

Gauza bera gertatzen da herri mailako proiektuekin -burura datozkit Pasaia eta Mutrikuko portuak, edo Galdakaoko autopistako "pintxazoaren" astakeria-, zeintzuetan isiltasunak propaganda-tresna eraginkor gisa funtzionatzen duen. Edo energia alternatiboen gai kezkagarria: inor konturatu al da ze modu misteriotsuan desagertu den eguzki-panelen aukera, energia eolikoaren alde? Bati baino gehiagori entzun diot "tira, itsusi egiten dute errotek, baina, azken batean, energia alternatiboa beharrezkoa da, ezta?". Benetan ahaztu dugu eguzkiaren aukera agortezin, garbi, merke eta inpaktu gutxikoa? Benetan ez diogu geure buruari galdetzen noren poltsikoak ari diren betetzen hain modu sekretu eta onartuan? Benetan ari gara ohitzen hain modu kezkagarrian, propaganda informazioa balitz bezala onartzeraino? Benetan esan nahi al diogu bai etorkizun honi?