Euskal Prentsaren Bidegurutzea


2021eko uztailaren 16an
Francok denbora luzez eman zuen hiltzorian eta hilabete amaigabe haietan, aldaketa sumatu zuten askok. Ez bakarrik politikan, gizartean ere bai; prentsan esaterako. Frankismoaren azkenetan, prentsaren egoera zaila eta aldi berean itxaropentsua zen. Hamar urte lehenago Inprenta Prentsaren Legea onartu zuen Gobernu frankistak. Manuel Fragak sustaturiko lege honek zirrikitu batzuk utzi zituen prentsaren kontrol zorrotzetik arnas pixka bat hartzeko. Hala ere, zentralizazioa erabatekoa zen diktaduraren amaieran. Uztailaren 18ko Mugimenduak hainbat egunkari sustatu eta babestu zituen -La Voz de España, Unidad, Arriba España...- eta gainerako egunkariek ez zuten frankismoaren inguruan duda-izpirik erakusterik, baldin eta otsoaren agin zorrotza probatu nahi ez bazuten. Telebista kate bakarra, parte ofiziala emateko derrigorrezko deskonexioa irratietan... Franco hiltzorian zegoen, baina autoritarismoak inoiz baino osasuntsuago banatu zituen bere perla goxoenak: debekuak, egunkarien bahiketak, isunak...

Sistema politikoaren aldaketarekin, jakina zen komunikabideak zentsuraren zamatik libratuko zirela -horrela uste zen behintzat-, eta egoera berriari egokitzeko postura bila hasi ziren Estatu mailako prentsan. Euskal Herrian inon baino gehiago nabaritu zen trantsizioaren lurrikara; eta dardara hartatik atera ziren Deia lehenengo eta hilabete batzuk beranduago Egin.


Bidegurutzea: Euskal Kazetaritzaren Urtea

Euskarazko aldizkariak 70garren hamarkadako giro gazi-gozotik probatu zuten. Orduan baziren euskara hutsez argitaratzen ziren hainbat aldizkari. Kongregazio erlijiosoen babesean egiten zuten lan, fraile frantziskotarrak eta kaputxinoak zentsuraren adarkadak saihesteko kapote paregabea bilakatu baitziren; maindire santua! Zeruko ARGIA, Anaitasuna, Herria eta Goiz Argi aldizkariak ditugu urte haietan -azkeneko hau elebidun izatera pasatu zen gero-.

1976 urtea bidegurutzearen urtea izan zen aldizkari horientzat. Forman eta edukian eraberritu ziren. Izan ere, Cambio 16 aldizkari ezagunak kiosko guztiak hankaz gora jarri zituen urte batzuk lehenago; mundu mailan arrakasta handia izan zuen eredua zekarren aldizkari espainiarrak eta magazine eredu horri heldu zioten, nolabait, euskarazko aldizkariek. Anaitasuna esaterako, ohiko formatu handitik txikiago batera pasa zen 1975 bukaeran; gauza berbera egin zuen Zeruko ARGIAk hilabete batzuk beranduago eta horretaz gain, puri-purian zeuden eztabaiden mamira jo zuen -nuklearren inguruko titular deigarri batekin estreinatu zuen ziklo hori-. Lehenengo ale berrituarekin aldarrikapen bat ekarri zuen euskal aldizkariak "1976: Euskal kazetaritzaren urtea" izeneko editorialean. Urte hura euskal kazetaritzari indarra emango zion urtea izan zedila aldarrikatu zuen. Hortik gutxira, Anaitasuna aldizkariak bat egin zuen aldarrikapen horrekin. 1976an Donostiako eta Loiolako Herri Irratiek "24 ordu euskaraz" saioa antolatu zuten. Irratiaren historian lehenengo aldiz 24 orduak euskaraz egitea zen asmo nagusia, baita lortu ere. 1977an Zeruko ARGIA eta Anaitasuna aldizkariek "Geu gara euskal prentsa!" izeneko iragarkia kaleratu zuten beren orrietan; editorialean garbi ageri zen mezua: euskal prentsak euskarazkoa behar zuen eta kazetariak profesionalak. Horren ondoren, 1980an, beste kanpaina bati ekin zioten Jakin, Herria, Anaitasuna eta Zeruko ARGIAk "Prentsa euskaraz" lelopean.

Beraz, ekimenak bata bestearen atzetik, eta euforia zuhurtziaren aurretik. Ez zen gutxiagorako, orduko panorama ikusita: ikurrina legeztatua -Everesteko gailur zurian zutik gainera!-; lehenengo hauteskundeak, nuklearren kontrako mugimendua, Kilometroak'77...


Zerutik lurrera, jauzi handi bat

Baina errealitatea gordina izaten da sarritan, eta euskarazko prentsak jaurti zuen garrasiaren oihartzuna azkar galdu zen handitasunean. Inork gutxik pentsatzen zuen garai haietan, euskara hutsezko prentsak aurrera egin zezakeenik. Prentsa elebidunaren aldeko apustua egin zuten gehienek. 1977an, gaztelerari lehentasuna eman zioten hainbat aldizkari jaio ziren: Punto y Hora, Garaia, Berriak... urte hartan ikusi zuten argia, baita ere, Deia eta Egin egunkariek. Aniztasunean odolustu zen Zeruko ARGIA; langile eta kolaboratzaile asko Deia-ra joan ziren, eta beste asko Egin-era. Hasierako erredakzio taldetik denek alde egin zuten -Mikel Atxaga, Amatiño, Donato Unanue...-; Elixabete Garmendia eta Pilar Iparragirreri egokitu zitzaien hurrengo belaunaldirako zubi lana egitea.

1980an kaputxinoek aldizkaria uzteko asmoa azaldu zieten langileei. Beste bidegurutze bat, eta zerutik lurrerako jauzian kolpe latza hartzeko arriskua gainera. Langileek ARGIA aldizkaria sortu zuten, kooperatiba baten bidez, eta proiektua diruz laguntzeko 1.000 bazkari eman zituzten Donostiako Baldan. Horrela, pausoz pauso, putzu sakonetik atera zuten aldizkaria; ordurako belaunaldi berriak txanda hartu zuen: Joxemi Zumalabe, Joxe Mari Ostolaza, Josu Landa... horien eta gehiagoren ahaleginari esker ez zuen astekariak hondoa jo 80ko hamarkada hasieran. Anaitasuna-k ere estuasun larriak pasa zituen urte horietan eta arazo ekonomikoak medio 1983an desagertu zen aldizkaria; dena den, bertako zenbait langile ARGIAra pasa ziren. 80ko hamarkadako ARGIAn errotu ziren euskarazko egunkari batera saltoa emateko sustraiak: euskarazko kazetaritza profesionala, azpiegiturak... bertatik atera zen Euskaldunon Egunkaria sortzeko kimua.

Udako Euskal Unibertsitateak DVD bat kaleratu du

UEUk Gu gara Euskal Prentsa izeneko DVDa kaleratu du berriki. Aste honetan izango da lan horren aurkezpena, Rikardo Arregi sari banaketa ekitaldian, Andoainen. Hain zuzen, ARGIAko harpidedunek DVD bana jasoko dute aste honetako alearekin batera.

Jose Inazio Basterretxea EHUko irakaslea, aritu da koordinatzaile lanetan. Berak azaldu duenez dibulgaziozko proiektua da: «Lanak gogoratu nahi dio aldarrikapen urte hura garai hartako gazteari, berak bizi izan zuen eztabaida hura. Bestetik, DVDak gaur egungo gaztea jarri gura du euskal komunitate linguistikoaren historiaren pasarte batean», dio Basterretxeak. Irakasle honen hitzetan, «euskarazko prentsa ez da hirurogeita hamaseian jaiotzen, jakina. Baina bere emantzipazioa aldarrikatzen du urte horretan».


DVD-rom interaktiboa

DVDa interaktiboa da, lotura eta leiho ezberdinez osaturik baitago. Telebista filmaketak, soinu grabazioak eta dokumentu idatziak uztartu dituzte bertan. Prentsaren aldarrikapenaz gain, irratiak eta telebistak izan zuten papera aztertzen du UEUk argitaratutako lanak: «ez dugu historia bakarrik idatzi nahi izan, gaur egungo egoera islatu nahi izan dugu, bere gune distiratsuekin eta apalekin», dio EHUko irakasleak.
Basterretxea koordinazio lanetan aritu da, baina DVDaren zama EHUko Gizarte eta Komunikazio Zientzien fakultateko ikasle talde batek eraman du: «Iturri ezberdinetatik edan dugu eta bilketa sakon bat burutzea derrigorrezko egin zaigu», diote ikasleek. Jasotako testigantzak asko lagundu dietela nabarmendu dute DVDaren egileek eta elkarrizketatuen jarrera ona izan dela azaldu dute: «Proiektua aurkeztu bezain agudo laguntzeko prest azaldu dira ia guztiak», diote.
Ikasleek aitortu dutenez, hamaika anekdota pasa zaizkie proiektua egiteko garaian eta horiekin guztiekin beste DVD bat sortzeko asmotan omen dabiltza orain...

Protagonisten ahotik

Luis Alberto Aranbarri "Amatiño", Zeruko ARGIA

«Duela 30 urte hiruzpalau lagun baino ez ginen euskarazko kazetari-lanetan aritu ohi ginenak (idazten jarri aurretik kalera ateratzen ginenak alegia). Tipo guztiz arraro eta marjinalak ginen. Ez ziguten inondik dei egiten, ez gintuzten aintzakotzat hartzen, ezta euskaraz galdetzerik ere onartzen eta, egia esan, nori galdetu askorik ere ez zegoen.»


Elixabete Garmendia, Zeruko ARGIA

«Gure pretentsioa prentsa modernoa egitea zen, fakultatean ikasitako ereduen arabera, kazetaritzan genero guztiak landuz, euskarazko aldizkarietan ia dena monopolizatzen zuten iritzi artikuluei tokia janez. Guk, hizkuntza ez ezik, kazetaritza nahi genuen noranahikoa.»


Joan Mari Torrealdai, Anaitasuna

«Berrikuntza hasi zenean, magazine formatoz eta abar, hori zen gure ideala. Ikusi genuen aldaketa politikoa bazetorrela, komunikabide batzuk mugitzen hasi ziren. Baina politika tartean sartzen denean, eragintza politikoa bilatzen denean, euskara baztertu egiten dute. Ikusi genuen euskara baztertua geratuko zela eta gu ere mugitzen hasi ginen, gure aldarrikapenak egiten.»


Mikel Atxaga, Zeruko ARGIA

«Zeruko Argia ordura arte kulturako aldizkari bat zen, baimen berezia zuena. Langile arazoak, politika edo abertzaletasuna ezin ukitu zituen, baina beste gai guztiak aipatzeko baimena bazuen. Momentu horretan informazio orokorreko aldizkari bihurtu zen; aldatu egin zen itxuraz eta neurriz. Fakultatean ikasitako kazetariak bazetozen eta esperantza hori geneukan.»


Azkenak
Harreman toxikoez

Harreman bertikal eta asimetrikoen adibideak asko dira, eta beti ez zaigu rol bera egokitzen. Horrela, zenbaitetan, batzuek erabakitzen dute eta erabakitakoa gauza dadin lan egingo dute; gainontzekoen funtzioa da “goian” hartutako erabakiak gauzatzea edota onartzea... [+]


Mila lagunetik gora mobilizatu dira turistifikazioaren eraginen aurka

Bizilagunekin plataformak deituta, hiri eredua eraldatu eta herritarren bizi baldintzak erdigunean jar daitezen eskatu dute ehunka lagunek. Etxebizitzaren eskasia eta garestitzea salatu dute, bai eta egoera horren aurrean, Donostiako udalak izan duen jarrera ere.


Urriaren 29an epaitegira joan beharra izango duen kidearekin elkartasuna

Asteartean EH sareko partaide batek Mozal Legearen bidez jasotako isun baten harira epaiketa izango du. Mendian, sarraskitu nahi dituzten mendi horietan ibiltzearren eta lurraldearen, lurraren, zaintzan eta defentsan aritzearren ertzaintzaren jazarpena jasan zuen. Beste behin... [+]


2024-10-28 | Leire Ibar
Ipar Euskal Herriko irratien biziraupena “arriskuan” Frantziako Gobernuaren murrizketengatik

Frantziako Gobernuak aurkeztu duen 2025eko finantza lege-proiektuaren arabera, irrati elkarteek jasoko duten laguntza ekonomikoa %35 murriztuko da. Murrizketak, hamar milioi euro gutxiagoko diru-laguntza jasotzea suposatuko luke. Irratien elkarteak esan du "lurraldearen... [+]


Kaskezur disko berriarekin dator, bost urteren ondoren

Rock alternatiboa egiten duen laukote baztandarrak 2019an kaleratu zuen Ihesi doaz animaliak, eta pandemia heldu zenez geroztik isilik egon da. Orain arte. Seigarren lana izango du Deus (Usopop, 2024). Lehen singlea kaleratu dute, Egia, begira deiturikoa, eta azaroaren 11n... [+]


2024-10-28 | Estitxu Eizagirre
Arabako Mendiak Askek Mozal Legearen bidez jaso duen isuna epaiketara eramango du asteartean

Iturrietako Mendietako lehen mendi martxa antolatzen ari zirela, 2021ean, kide bat identifikatu zuen ordezkari gisa ertzaintzak eta Mozal Legearen bidez isuna ezarri zion. "Muntai poliziala" salatu du Arabako Mendiak Askek eta zera aldarrikatu du: "Lurraren eta... [+]


Jaurlaritzak baztertu egin du ikastetxeei software libreko sistema eragileak eskaintzea

EH Bildu talde parlamentarioak legez besteko proposamena aurkeztu du Eusko Legebiltzarrean, EAEko ikastetxeetako ordenagailuetan software libreko sistema eragileen (GNU/Linux) ezarpena ere bermatzea eskatuz. Aurrera atera den EAJ-ren eta PSE-EE-ren osoko zuzenketan ez da jasotzen... [+]


Greban ari dira Hego Euskal Herriko autobus gidariak

Araba, Bizkaian eta Gipuzkoan %30eko gutxieneko zerbitzuak ipini ditu Eusko Jaurlaritzak, eta %40koak Nafarroako Gobernuak. CCOOk eta UGT sindikatuek deitu dute greba, baina ELAk eta LABek ez dute bat egin.


2024-10-28 | ARGIA
Hazi ekologikoak jaso dituzte Amillubi proiektuan eta liburua aurkeztu dute

Urriaren 26an Amillubi kolektibizatutako lurretan auzolana eta Haziak liburuaren aurkezpena egin dituzte. Zestoako Portale Kultur Elkarteak eta Amillubi proiektuak elkarrekin antolatu dute ekitaldia.


2024-10-28 | Jon Torner Zabala
Amaia Zabarte, Realaren partida baten atarian Ertzaintzak zauritutako zalea
“Badirudi bideoko irudiak moztu eta difuminatzen ari direla, haiek kontatzen ari direnarekin bat egin dezan”

Pasa den martxoan, Realaren eta PSGren arteko futbol partidaren testuinguruan izandako istiluetan oso larri zauritu zuten Amaya Zabarte, ustez foam jaurtigailu batekin. Zazpi hilabete geroago, Probintzia Auzitegiak kasua ireki ala ez erabaki bezperan, elkarrizketa egin dio... [+]


Bakarrizketan

Autoan noala hasi naiz artikulua zirriborratzen, mentalki. Ideiarik onenak autoan izan ohi ditut, bakarrik gidatzen ari naizela. Bilborantz noa, Arriaga antzokira. Artedrama konpainiak Miñan antzezlana taularatuko du gaur. Urriak 25 ditu, ostirala da.

Antzokiko atarira... [+]


2024-10-28 | Iñaki Landazabal
Burujabetza eta alderdi politikoak

Bizi garen gizartea erabat oinarrituta dago menpekotasunean. Mendeetan zehar gure bizitza horren arabera eratu da, eta poliki-poliki erabakitzeko eskumena, askatasuna eta burujabe izatea murriztuz joan dira. Batzuetan bortizki kendu dizkigute; besteetan, ordea, geuk eman ditugu... [+]


2024-10-28 | Bertsozale.eus
Oihana Iguaran Barandiaranek irabazi du Irungo saioa
Saioa irabaztearekin batera, finalaurrekoetara sailkatu da Iguaran. Irungo final-laurdena azken aurrekoa izan da: datorren astean ezagutuko dugu finalaurrekoetara sailkatuen zerrenda osatua.

2024-10-28 | Bertsozale.eus
Unai Mendizabal Jauregi nagusitu da Azkoitian
Hirugarren final-laurdena jokatu da larunbatean Baztartxo Antzokian. Final-laurdena irabaztearekin bat, finalaurrekoetara sailkatu da Mendizabal.

Eguneraketa berriak daude