Ihesi: Ereñotzu inguratzen duten bost tontorrak


2021eko uztailaren 16an
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.

Hernanitik Goizuetara bidea hartu (GI 3410) eta 10 minutuan iritsiko gara Ereñotzuko plazara. Urumea ibaiaren ertzean, auzoak aparteko izaera gordetzen du. Hizkerak seinale du Nafarroako muga bertan dena. San Antonio eliza erdian dela, Irrintzi taberna eta Ur Mia elkarteak auzo giroa bero mantentzen dute. Txirrita eskolak eta ondo kostatuta egindako etxe berriek aurrera begira ere bizitza ziurtatuko ahal diote!

Hamaika artista eman ditu auzoak: Txirrita bertsolari handia bertan jaio zen, musika munduan puntan dabiltzan asko ere bertakoak dira, indarberritutako korua du...

Hortik aurrerako deskubrimenduak arratsalderako utzita, San Antonio eliza ondotik ekingo diogu ibilbideari, errepidean gora. Aurrera jo eta berehala Latxe, Txirrita jaiotzen ikusi zuen parajera iritsiko gara. Bidetik pixka bat ezkerrera irtenda, Latxe Zaharraren pareta kondarrak ikusi eta bertsolariaren bustoari agurra kantatuko diogu. Errepidera itzuli eta aurrera, Abillats-ko zentral zaharrera iritsiko gara eta hor utziko dugu errepide nagusia, Zentral aldera doan zubia gurutzatuta.

Akazi, pinu, eukalipto eta haritz artean aurrera egingo dugu pistan, sudurra eta begiak esnaraziz. Pista, errepide nagusiaren paralelo doa eta Ubarroto eta Bezkite baserriak ikusiko ditugu goitik.

Altzusta baserria ezkerrera utziz, paralelotasuna ahaztu, eta eskuinera egingo dugu bidegurutzean. Altzustakoa dugu gaur ikusiko dugun lehen sarobea.

Aurrera jarraituta, Esolamakil sarobea pasa eta pistak eskuinera bira egingo du, baina guk zuzen jarraituko dugu, pista zaharragoan aurrera, eta Zulueta baserrira iritsiko gara, abiatu eta ordubetera. Hona beste sarobea.

Zuluetan gora Urnietako Besabi jatetxetik datorren pistaraino egingo dugu eta bertan eskubira hartuta Oindi eta Adarrarako bide gurutze nagusira. Ezkerrera Adarra dugu eta eskuinera Oindi. Ekin diezaiogun, Oindi igotzeari. Pistan eskubira joko dugu, Oindiko atakara iritsi arte. Ataka pasa eta malkar gogorra igo beharko dugu, baina tontorreko bistak merezi du. Itsasoari begiratu bat bota eta behera egingo dugu, oraindik bide luzea dugu eta.


Aballarri eta Adarra

Oindi jaitsi eta Besabitik datorren pista zeharkatuta, orain beste aldera joko dugu, Adarra aldera. Bigarren pista zeharkatu eta gora egingo dugu zuzen, Aballarrira. Aballarri eskubi aldetik zeharkatuko dugu, bost tontorren ordez sei egin nahi ez ditugunok behintzat. Magalean Arleorreko mairubaratza, eta aurrerago Sanson Harria ikusiko ditugu. Iturrigoxoko borda pasa eta zuzen egingo dugu gora. Tximista mairubaratza ere pasa eta ekin gogor Adarrako azken maldari, ibilbideko hirugarren ordurako menperatuko dugu eta.


Ugaldetxora

Hau da asmatzeko bide zati zailena: erne, beraz. Adarratik behera jaitsiko gara igo garen bide berean, ia Iturrigoxoko bordaraino. Behera goazela, Aranora doan lehen pista bat bada pinu tartean; hori ez da gurea. Beherago pista nabarmen bat ikusiko dugu eskubira doana eta horixe hartuko dugu. Gure pistari fidel, aurrera jarraituko dugu, pista nagusiago batzuk zeharkatuta. Laster, bi ataka ikusiko ditugu, nahiko jarraian, eta bigarrena zeharkatuko dugu. Pista guztiak utzi eta bidez kanpo eta zuzen jarraituko dugu, gentozen norabide berean, atakatik ezkerrera, pinu gazte artean. Berehala, itxitura batekin egingo dugu topo eta hura gainetik pasa eta behera doan itxiturari jarraituko diogu, hegiz hegi, ezker aldetik. Pista eta bide zidorretan egingo dugu behera eta guk beti gure itxiturari jarraituko diogu, egoskor. Litekeena da zenbait zatitan bidea zikin samarra egotea, ehiz garaiz kanpo batik bat. Pistek ezker eta eskubi eraman nahiko gaituzte, baina, ez galdu itxituraren erreferentzia eta bide zidorrak eramango gaitu zuzen. Begiak ondo ireki, zenbait tokitan bide zidorra bilatzea zail baita. Halako batean, eskuineko aldeko itxiturak basoa ixtera egingo du eskubira: guk orduan, ezker aldeko itxitura hartuko dugu lagun.

Bidean behera jarraitu eta itxiturarik gabe geratuko gara, baina lasai: ordurako Ugaldetxo bistan izango dugu. Eskubiko pista hartu eta Urruzona baserrira jaitsiko gara eta hemen ezkerrera joko dugu bidean. Olazar baserria pasatuta Ugaldetxora iritsiko gara, lau ordu eta erdiko ibiliaren ondoren.

Bide erdia egina dugu jada, eta nekatu direnek hau izango dute helmuga. Gehiagorako gogoz denak, segi aurrera.


Agina eta Urdaburu

Ugaldetxo jatetxe ondotik pista hartuko dugu Aparrainsorora. Aparrain baserrirako pista eskubira utzi eta zuzen jarraituko dugu gora eta Aparrainsoroko atseden lekura iritsiko gara, bazkaltzeko leku ederra. Pistak Agina mendia eskubitik zeharkatzen du eta beraz, ezkerrera jo beharra dago, tontorra zapaltzez gero. Egokiena, pistak eskubira nabarmen egiten duenean zuzen jarraitzea da, oso garbia ez dagoen belarrezko bidean gora. Itxiturari jarraituz garo artean pasako gara, malkar handian gora. Laster iritsiko gara tontorrera. Aurrera egiteko bi aukera ditugu Aginan: edo bide beretik hartu Aparraindik datorren pista, edo mendiz beste magalera jota hartu pista. Edonola ere, Aparrainen gora igo gaituen pista hartu behar dugu berriz ere eta berak eramango gaitu Urdaburu azpira. Urdaburu azpian nabarmena da tontorrerako bide zidorra. Utzi pista eta bide zidorrean gora egingo dugu, harkaitz handi baten azpira. Hemen iturria dago eta nekearen araberako tragoa eginda harkaitza jirako dugu, eskubi aldetik. Hamar minutuan tontorrean gara.


Akolako gaina

Bide zidorrean behera egingo dugu, igo gareneko kontrako aldera. Pagosardegiko atseden lekura iritsiko gara, eta hara non, Urdaburu azpian utzitako pista berriz ere aurrean dugu. Pistan jarraituko dugun kilometro inguruan, eta igoera txiki baten bukaeran, eskubira utzi eta bide zidor nabarmen bat hartuko dugu, aurrera. Eukalipto artean zalditegira iritsiko gara.

Hormigoizko bidea zeharkatu eta pistan jarraituko dugu, aurrera. Zenbait ataka pasako ditugu, arbola artetik atera eta garbi une zabal bat ikusten dugun arte. Bideak beherantz egiten du hemen, baina guk eskubira joko dugu, beste 100 metro inguruan. Uso postuetara iristean bide zidorra hartuko dugu ezkerrera eta Akolako gainera helduko gara. Ametz arteko erpin geodesikoak esango digu ondo goazela eta aurrean ikusiko dugu Arrondoko antena, bosgarren eta azken tontorra.


Arrondo eta Ereñotzu


Bidean Akolako trikuharri dotorea ikusiko dugu eta Donostia inguruko bista paregabeak. Trikuharritik eskubira ondo begiratu, hor hasten baita Larre Gain sagardotegira eramango gaituen pista. Arrondoko antena 100 metro aurrerago dugu eta bueltan etorriko gara pistara, Larre Gainera jaisteko (7 ordu eta 45 minutu). Sagardotegiko sagasti ertzean behera egingo dugu orain, itxitura eta sagastiaren kontra. Ataka bat zeharkatu eta behera egingo dugu bide zidorrean, zuzen Ereñotzura arte.

Sarobeak
Bidean hainbat sarobe ikusi ahal izango ditugu gaurkoan. Iberiar Penintsulako kantaurialdean (Galizia, Asturias eta Kantabria), eta Bretainian (Breizh) ere badira zirkunferentzia itxurako baso eremu hauek. Sarobeen kokapena, gehienetan bat dator artzantza trashumantearen larretokienarekin, izan ere, artzantza ekonomiarekin lotzen da sarobe sisteman. Hala ere, oso gutxi ikertu da hauen inguruan.

Sarobeak sarri megalitoen inguruan egoten dira, baina ez dituzte inoiz euren barruan harrapatzen. Gaur egingo dugun itzulian (Donostia-Hernani-Urnieta inguruan), 38 sarobe egon ziren gutxienez, eta 40 megalito (judumahaiak, jentilbaratzeak, zistak eta mugarriluzeak).

Artamugarriak markatzen du sarobearen erdiko puntua. Sarobeen egitura ere adierazten du harri landu honek: Gainaldean, gurutze edo asterisko tankeran, lau, zortzi edo hamasei marra egon ohi dira, eta hauek markatzen dute baztermugarria non den. Hartamugarritik baztermugarrirainoko distantzia, alegia, sarobearen erradioa, 142-147 metro artekoa da paraje hauetan.

Txirrita hil zela 70 urte

Jose Manuel Lujanbio 1860an Latxe baserrian jaio zen, gaurko ibilbidea hasi eta bukatuko dugun inguruan. 13 urte geroago, berriz, Errenteriako Txirrita baserrira joan zen familia osoa eta hortik hartu zuen ezizena.

Hargin oso ona omen zen, aritzen zenean. Bere lan filosofia esaldi honetan laburbiltzen zuen: «lan asko ez dek ona. Eta gutxi ere ez dek, ba, ederra. Onena batez!».

Pello Errota, Hernaniko Olegario eta bere garaiko gainerako bertsolariekin herriz herri ibili zen bertsotan. Paulo Ttikia izan zen Hernaniko bertsolarietan, maisu zaharrarekin kantatu zuen azkena. 1936ko Txapelketa Nagusia irabazi zuen, eta idazten eta irakurtzen ez bazekien ere, utzi duen bertso jarrien altxorra aberatsa da kopuruz, eta parekorik gabea mailaz -denak eskura dituzue www.armiarma.com helbidean-. Harrigarria da, gainera, bertso jarri hauetako askok duten pisu historikoa eta gaurkotasuna, aldi berean. Zorrotz eta sakon, jolasti eta kritiko... hirurogeita hamar urte eta gero bizirik dagoen oroimena da Txirritarena. Bi bertso hauetan lehen plaza du gogoan, Ereñotzukoa:

Milla zortzireun irurogei ta
amalau urte urrian,
lenengo plazan kantatu nuen
nik Ernani'ko lurrian,
San Antonio deitzen diyogun
ermita baten aurrian,
lagunak alkar ixtimatuaz
lengo oitura zarrian.

Gazte-gazterik asi nitzan da
orañdaño bitartian
zenbait umore eder jarri det
Kantabria'ko partian;
pixka batian ez naiz aztuko
sartuagatik lur-pian,
nere aitamenak izango dira
beste larogei urtian.

Apustutik, auzoko festetara
Ereñotzu auzoa inguratzen duten bost mendiak igotzeko kapritxoa zuen Aritz Zerainek, eta ez kosta gabe, baina konbentzitu ninduen. 2001eko irailean egin genuen zita Ereñotzun eta egun pasarako pronto irten ginen, bidea zenbat luze zen ondo jakin gabe. Lehen ibili hura lasai egin genuen bokadilo, zahato eta guzti eta 9 orduren bueltan. Huraxe izan zen hasiera, eta ingurukoentzat akuilua: auzoko eta inguruko jendea marka nork jarriko hasi zen, eta ginen, eta hasieran oinez egiteko bidea zena korrika apustu bihurtu zen. Axier Etxeberriak 3:48:46 denboraraino jaistea lortu zuen. Beren kasa probatu eta denbora jaitsi dutela dioten auzotarrak ere badira, marka erregistratu gabe badago ere.

Arrakasta ikusita, 2004ko San Antonio jaien barruan jarri zuten bost mendietako martxa eta auzotar koadrila da urtero elkartzen dena. Batzuk ibili osoa egiten dute eta besteek erdia, baina hori bai, lasai lasai, bokadilo, zahato eta guzti.


Azkenak
Bost greba egun berri iragarri dituzte Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako hezkuntza publikoan

LABek, STEILASek, ELAk eta CCOOek greba egutegi bateratua aurkeztu dute Bilbon: martxoaren 25, 26 eta 27, eta apirilaren 1 eta 2. Egungo hitzarmenak aldarrikatutako edukietatik urrun kokatzen direla adierazi dute, "bai sukaldearen eta garbiketaren kolektiboan zein... [+]


2025-03-11 | Hala Bedi
Izanen gazte aldizkaria jaio da

Euskal Herriko literatura gaztearen eta idazle hauen topagune bilakatu nahi den proiektu berriaren inguruan hitz egingo dugu gaur.


2025-03-11 | Euskal Irratiak
Daniela Albizu euskaltzale eta abertzaleari plaza bat eskaini diote Urruñan

Larunbatean, martxoaren 8an, Urruñako herriak Daniela Albizu izena ezarri dio herriko etxearen aitzineko plazari, emazte abertzale honen memoria omentzeko.


Gurutzetako Ospitaleko Larrialdiak “kolapsoaren ertzean” daudela salatu du ESK sindikatuak

Barakaldoko ospitaleko larrialdi zerbitzuan sufritzen ari diren "saturazioa larria" dela ohartarazi du sindikatuak. Pazienteak korridoreetan artatu dituztela eta krisia kudeatzeko "behar adina langile" ez dagoela salatu du. Errealitate horren aurrean... [+]


2025-03-11 | Estitxu Eizagirre
Makroeolikoez hitzaldia Andoainen eta egunpasa Aranon
Komunitatean hitz egin eta kultura sortu, haize-erroten aurrean

Komunitatea bildu, pilpilean dauden gaiez hitz egin, informazioa trukatu eta beste herrien esperientziak ezagutzea da herritar kritikoek egiten duten lehen ekintza, makroeoliko bat herrian jarriko diotela jakiten duenean. Halaxe egingo dute martxoaren 13an Andoainen: mendi... [+]


‘Statu quo’-a mantentzea espero da Groenlandiako hauteskundeetan, Trumpen presiopean

Inkesta gehienen arabera, Inuit Ataqatigiit alderdi ezkertiar independentistaren eta Siumut sozialdemokrataren arteko aliantzak jarraituko du indarrean parlamentuan. Herrialdeko lehen ministro Mute Egedek hauteskundeak aurreratzea proposatu zuen, AEBen "kanpo presioek"... [+]


2025-03-11 | Joan Mari Beloki
Euskal Herria Europa berrian

Ukrainako gudaren amaierak ondorio sakonak ekarriko ditu Europa osora. Europako elite ekonomikoek beren indar guztia jarri dute guda-zelaian eta galdu egin dute. Galtzaileek, elite globalistek, beren egitasmo kuttuna galduko dute, Europako Batasuna, eta Bruselatik europar... [+]


Pablo Gonzálezen aurkako zigor auzibidea itxi du Poloniako Justiziak

Varsoviako Barrutiko Auzitegiak argudiatu du González jada ez dagoela Polonian, eta ezin dutela jakin noiz aterako den Errusiatik. Auzitegiak ez du kazetari nabarniztarraren aurkako bestelako prodezurarik abian jarriko.


2025-03-11 | ARGIA
Euskal Herria antimilitarista dela aldarrikatuko du EH Bilduk apirilaren 20ko Aberri Egunean

Mundua "oso azkar" aldatzen ari dela azaldu du Arnaldo Otegik, militarismorantz eta autoritarismorantz doala, eta norabide horren aurkako jarrera duela koalizio subiranistak.


Duela bost urte baino %155 aldiz arma astun gehiago inportatzen ditu Europak

Ukraina da munduan arma gehien erosten dituen herrialdea; munduko erosketa guztien %8,8. Merkatuaren ia erdia kontrolatzen duena, berriz, AEB dira: Europak erosi dituen armen erdia baino gehiagok jatorri estatubatuarra dute.


Euskara bihotzean eta erdara ezpainean

Azterketak amaitzearekin batera ohikoak bihurtu dira ikasleriaren artean, urteko garai honetan merkeak diren hegaldiak hartu eta adiskideekin bidaiatzea. Horrela egin dut neuk ere eta Londresera joateko aukera izan dut. Ildo beretik, bertan “euskaldun” pilarekin egin... [+]


2025-03-11 | Mikel Aramendi
ANALISIA
Ukrainako “eskarmentua” Asia Ekialderaino heltzen ari da

Maiatzaren 12an Filipinetan egingo diren Bongbong Marcosen agintaldiaren erdiko hauteskundeek eman dezakete argibideren bat herritar xeheen artean kezka noraino errotu den begiztatzeko.


Eskolako guraso taldean nola informatu euskara hutsean, erdaldunak haserretu gabe

"No entiendo, en castellano por favor" eta gisakoak ohikoak dira eskolako guraso Whatsapp taldeetan, baina Irungo Txingudi ikastola publikoan euskara hutsean aritzeko modu erraz eta eraginkorra dute, behar duenarentzat itzulpen sistema berehalakoa ahalbidetuta.


2025-03-11 | ARGIA
Petrolio-ontzi bat erregaia isurtzen ari da Ingalaterrako kostaldearen aurrean eta egoera “oso-oso kezkagarritzat” jo du Down Streetek

Petrolio-ontzi batek eta zamaontzi batek elkar jo dute astelehen goizean Ipar Itsasoan, Ingalaterrako ipar-ekialdean. Talkak Jet-A1 erregaia zuen petrolio-ontziaren tanke bat apurtu du eta kezka da nagusi, izan ditzakeen ondorio ekologikoengatik.


Eguneraketa berriak daude