Apurtzailea
Zigor: - Arratsaldeon, Luzio. Berandu heldu zara...
Luzio: - Arratsaldeon, bai, eta, bihotzez, barka nazazula erregutzen dizut. Ez nuen aitzur bat ere topatzen etxe osoan, badakizu, erabili eta botatzeko horietakoak, eta kalera jaitsi behar izan dut berriak erostera; nola etorriko nintzen hitzordu honetara bizarra egin gabe...
Zigor: - Garagardo bat hartuko al duzu? Ni beste bat eskatzera joango naiz.
Luzio: - Ez, ez, goizegi da niretzat. Arauzkoa, ordu honetan, tea da, noski, baldin eta zulo honetan halakorik balute. Limoi tanta batzuekin, posible bada. Tea, gainera, literarioagoa da, ez duzu uste? Eta zure telefono-deian aditzera ematen zenidanez, literatura da -zorionez eta tamalez, gehituko nuke- gure enkontruaren arrazoia...
Zigor: - Hala da, bai. Eta, zehazki, hauxe.
Luzio: - Karpeta hau?
Zigor: - Nire nobela amaitu berriaren eskuizkribua da, Lore odoltsuak uherretan. Edo, hobeto esanda, nire eskuizkribuaren kopia bat: bestea editore ezagun batek dauka, eta atzo bertan onartuta zegoela komunikatu zidan.
Luzio: - Zorionak eta zoriona; egiaz, topa egingo nuke zure lore odolustuen alde, nire tea kikara eta zure garagardo edalontzia horren gaizki ezkonduko ez balira. Edonola ere, zer esan zizun argitaratzaile horrek, zeinaren izena ez baitizut, diskrezioaren kariaz, oraingoz eskatuko?
Zigor: - Oso lan apurtzailea dela, eta merkatu-kuota nabarmena bereganatzea espero eta desio duela.
Luzio: - Apurtzailea, beraz; oh l… l….
Zigor: - Beti bezala, ironiaren zantzuak sumatzen ditut zure hitz eta keinuetan, Luzio. Eta ironia horrek epairen bat ezkutatzen badu, ausartegia eta are jendetasun gutxikoa iruditzen zait, batez ere kontuan hartuta liburua ez duzula oraindik irakurri.
Luzio: - Ez da, ordea, zure kontra zuzendutako ironia, zure editorearen hitzek eragindakoa baizik... Izan ere, Zigor maitea, ziur nago zure eleberria gustatuko zaidala, ez eduki zalantzarik! Baina argitaratzailearen hitzez, zer nahi duzu: gaizki irizten diot zu bezalako gazte tolesgabeak nahasten eta tronpatzen ibiltzeari.
Zigor: - Zer esan nahi duzu?
Luzio: - Zure argitaratzaile horrek ondo baino hobeto jakin beharko lukeela adjektibo hori, «apurtzaile» alegia, ezin dela halako errazkeriaz erabili. Eta, ez baleki, argitaratzaile txarra dela pentsatzen hasi beharko genuke.
Zigor: - Zer dela eta?
Luzio: - XXI. mendearen hasiera honetan nekez izan daitekeelako ezer zinez apurtzaile, ez literaturan eta ezta, gaingiroki, artearen alor zabalean ere. Yves Michaud filosofoak azaldu bezala, transgresioak arauaren bortxaketa dakar, eta behin eta berriro errepikatu ezkero, arau berriak produzitzera iristen da, azkeneko ehun urtetako arte-berrikuntza ustez apurtzaileekin gertatu den gisara hain zuzen ere. Abangoardiek bide hori agortu zuten, nolabait, eta transgresioa, arteen munduan, normalizatu dela esan daiteke, transgresio izateari utziz ondorioz. Gainera, merkatu ekonomiak izugarri ondo banpirizatu ahal izan du abangoardien etengabeko berritze-xede hura -zer berrizaleago kapitalismoa baino?-. Egungo publizitateari begiratu bat ematea besterik ez dago abangoardien berrikuntza haiek nola bere egin dituen ikusteko.
Zigor: - Eta orain aipu batekin zigortuko nauzu, ezta? Zure kaieratxoa ateratzen duzunean okerrena espero dut beti...
Luzio: - Asmatu duzu: Félix de Azúaren bat irakurriko dizut, gainera. Berak dioen bezala, merkatuaren nagusitzearen ondorioz, eta "enkargua konde batek edo duke batek ordaintzen zuenean gertatzen zenaren aurka, gaur egun inori ez zaio tutik ere axola arteak errepresentatzen duena edo aditzera ematen tematzen dena. Barre-algara sortzen du irrati edo telebista esatari batzuei entzuteak egungo arteak 'apurtzaileak', 'erresistentziazkoak', 'kritikoak', 'iraultzaileak' edo antzeko zerbait direla. Inoiz ez da ikusi, agian Egipton bakarrik, boterearekin adeitsuagoa izan den arte-produkziorik".
Zigor: - Ez dakit zurekin ados nagoen. Gogoan al dituzu Gunther von Hagens-en erakusketa haiek, gizakien eta animalien gorpuak erabiltzen zituenak? Eskandalagarriak izan ziren.
Luzio: - Bai, gogoan ditut, baina "apurketa" kontzeptuaren agortzearen zeinutzat hartzen ditut nik halakoak: arteari gaizkiarekin eta are delituarekin jolasean ibiltzea beste erremediorik geratzen ez zaionean, kale itsu batera iritsi garenaren seinale.
Zigor: - Dena dela, irudipena daukat arte plastikoez ari zarela, literaturaz baino.
Luzio: - Hala da, baina egoera, funtsean, nahikoa antzekoa dela esango nuke: nola izango da literatura apurtzailea, inori ez bazaio literatura inporta? Edonola ere, egia da Hagens horren edo Zhu Yu bezalako artisten performance odoltsuen baliokide literarioak aurkitzea zaila dela; irakurtzearekin batera hiltzen duen liburu edo poema bat idaztera heldu beharko litzateke inor horrelako zerbaitez hitz egiteko, adibidez, Enrique Vila-Matas edo Juan Bonillaren fikzio batzuetan iradokitzen den bezala hain zuzen ere. Irakurlea fisikoki hil edo, gutxienez, zaurituko lukeen literatur lan batez ari naiz, noski, asperdurak eragindako hilotz metaforikoak ez baitira eskas irakurketaren historia malkartsuan zehar, eta are gehiago euskal literaturaz ari bagara. Baina hori, Zigor adiskidea, beste gai bat da, eta hurrengorako lagako dugu, gaizki ez baderitzozu. Orain, utziko al didazu orriztatzen zure lan apurtzaile hori, bigarren tea eskatzen didazun bitartean? Imajinatuko duzunez, irrikitan nago.
Luzio: - Arratsaldeon, bai, eta, bihotzez, barka nazazula erregutzen dizut. Ez nuen aitzur bat ere topatzen etxe osoan, badakizu, erabili eta botatzeko horietakoak, eta kalera jaitsi behar izan dut berriak erostera; nola etorriko nintzen hitzordu honetara bizarra egin gabe...
Zigor: - Garagardo bat hartuko al duzu? Ni beste bat eskatzera joango naiz.
Luzio: - Ez, ez, goizegi da niretzat. Arauzkoa, ordu honetan, tea da, noski, baldin eta zulo honetan halakorik balute. Limoi tanta batzuekin, posible bada. Tea, gainera, literarioagoa da, ez duzu uste? Eta zure telefono-deian aditzera ematen zenidanez, literatura da -zorionez eta tamalez, gehituko nuke- gure enkontruaren arrazoia...
Zigor: - Hala da, bai. Eta, zehazki, hauxe.
Luzio: - Karpeta hau?
Zigor: - Nire nobela amaitu berriaren eskuizkribua da, Lore odoltsuak uherretan. Edo, hobeto esanda, nire eskuizkribuaren kopia bat: bestea editore ezagun batek dauka, eta atzo bertan onartuta zegoela komunikatu zidan.
Luzio: - Zorionak eta zoriona; egiaz, topa egingo nuke zure lore odolustuen alde, nire tea kikara eta zure garagardo edalontzia horren gaizki ezkonduko ez balira. Edonola ere, zer esan zizun argitaratzaile horrek, zeinaren izena ez baitizut, diskrezioaren kariaz, oraingoz eskatuko?
Zigor: - Oso lan apurtzailea dela, eta merkatu-kuota nabarmena bereganatzea espero eta desio duela.
Luzio: - Apurtzailea, beraz; oh l… l….
Zigor: - Beti bezala, ironiaren zantzuak sumatzen ditut zure hitz eta keinuetan, Luzio. Eta ironia horrek epairen bat ezkutatzen badu, ausartegia eta are jendetasun gutxikoa iruditzen zait, batez ere kontuan hartuta liburua ez duzula oraindik irakurri.
Luzio: - Ez da, ordea, zure kontra zuzendutako ironia, zure editorearen hitzek eragindakoa baizik... Izan ere, Zigor maitea, ziur nago zure eleberria gustatuko zaidala, ez eduki zalantzarik! Baina argitaratzailearen hitzez, zer nahi duzu: gaizki irizten diot zu bezalako gazte tolesgabeak nahasten eta tronpatzen ibiltzeari.
Zigor: - Zer esan nahi duzu?
Luzio: - Zure argitaratzaile horrek ondo baino hobeto jakin beharko lukeela adjektibo hori, «apurtzaile» alegia, ezin dela halako errazkeriaz erabili. Eta, ez baleki, argitaratzaile txarra dela pentsatzen hasi beharko genuke.
Zigor: - Zer dela eta?
Luzio: - XXI. mendearen hasiera honetan nekez izan daitekeelako ezer zinez apurtzaile, ez literaturan eta ezta, gaingiroki, artearen alor zabalean ere. Yves Michaud filosofoak azaldu bezala, transgresioak arauaren bortxaketa dakar, eta behin eta berriro errepikatu ezkero, arau berriak produzitzera iristen da, azkeneko ehun urtetako arte-berrikuntza ustez apurtzaileekin gertatu den gisara hain zuzen ere. Abangoardiek bide hori agortu zuten, nolabait, eta transgresioa, arteen munduan, normalizatu dela esan daiteke, transgresio izateari utziz ondorioz. Gainera, merkatu ekonomiak izugarri ondo banpirizatu ahal izan du abangoardien etengabeko berritze-xede hura -zer berrizaleago kapitalismoa baino?-. Egungo publizitateari begiratu bat ematea besterik ez dago abangoardien berrikuntza haiek nola bere egin dituen ikusteko.
Zigor: - Eta orain aipu batekin zigortuko nauzu, ezta? Zure kaieratxoa ateratzen duzunean okerrena espero dut beti...
Luzio: - Asmatu duzu: Félix de Azúaren bat irakurriko dizut, gainera. Berak dioen bezala, merkatuaren nagusitzearen ondorioz, eta "enkargua konde batek edo duke batek ordaintzen zuenean gertatzen zenaren aurka, gaur egun inori ez zaio tutik ere axola arteak errepresentatzen duena edo aditzera ematen tematzen dena. Barre-algara sortzen du irrati edo telebista esatari batzuei entzuteak egungo arteak 'apurtzaileak', 'erresistentziazkoak', 'kritikoak', 'iraultzaileak' edo antzeko zerbait direla. Inoiz ez da ikusi, agian Egipton bakarrik, boterearekin adeitsuagoa izan den arte-produkziorik".
Zigor: - Ez dakit zurekin ados nagoen. Gogoan al dituzu Gunther von Hagens-en erakusketa haiek, gizakien eta animalien gorpuak erabiltzen zituenak? Eskandalagarriak izan ziren.
Luzio: - Bai, gogoan ditut, baina "apurketa" kontzeptuaren agortzearen zeinutzat hartzen ditut nik halakoak: arteari gaizkiarekin eta are delituarekin jolasean ibiltzea beste erremediorik geratzen ez zaionean, kale itsu batera iritsi garenaren seinale.
Zigor: - Dena dela, irudipena daukat arte plastikoez ari zarela, literaturaz baino.
Luzio: - Hala da, baina egoera, funtsean, nahikoa antzekoa dela esango nuke: nola izango da literatura apurtzailea, inori ez bazaio literatura inporta? Edonola ere, egia da Hagens horren edo Zhu Yu bezalako artisten performance odoltsuen baliokide literarioak aurkitzea zaila dela; irakurtzearekin batera hiltzen duen liburu edo poema bat idaztera heldu beharko litzateke inor horrelako zerbaitez hitz egiteko, adibidez, Enrique Vila-Matas edo Juan Bonillaren fikzio batzuetan iradokitzen den bezala hain zuzen ere. Irakurlea fisikoki hil edo, gutxienez, zaurituko lukeen literatur lan batez ari naiz, noski, asperdurak eragindako hilotz metaforikoak ez baitira eskas irakurketaren historia malkartsuan zehar, eta are gehiago euskal literaturaz ari bagara. Baina hori, Zigor adiskidea, beste gai bat da, eta hurrengorako lagako dugu, gaizki ez baderitzozu. Orain, utziko al didazu orriztatzen zure lan apurtzaile hori, bigarren tea eskatzen didazun bitartean? Imajinatuko duzunez, irrikitan nago.