Koldo Artola: «Azken euskaldunak ezagutzea gazi-gozoa da»
Umetan ez zenuen euskaraz egiten ezta?
Azkenean ordea ikasi zenuen euskara.
Erronkarirako bidea nola egin zenuen?
Hurrengo urtean hasita, hamar bat urtez hutsik egiteke, urtero itzuli ginen Izabara emaztea, alaba txikia eta hirurok hamar-hamabost egun pasatzera. Tapiatarren ostatuan egoten ginen, oso familia atsegina zen. Etxekoandreari galdetu nion ea zaharrenen artean geratzen ote zen euskaraz bazekienik. Eta esan zidan Katalingarde etxean banuela andre bat baina sorra zela. Orduan fitxa batzuetan letra handiz galdera batzuk idatzi, «Zer eguin duzu gaur?» eta tipo horretakoak eta han joan nintzen magnetofoia eta Estornesen liburua besapean nituela, ilusioz gainezka, Katalingardera. Kax-kax-kax jo nuen atea eta alaba atera zitzaidan. Esan nion zer nahi nuen eta ezetzaren beldur nintzen arren, irribarre egin eta esan zidan: «Barrura!», eta horrelaxe hasi nintzen. Egundoko poza sentitu nuen. Antonia Anaut Garde zuen izena emakume hark. 1971. urtea zen. Hamar urte lehenago ez nekien euskaraz.
Gero Uztarrozen Doroteo de Migel ezagutu nuen, gaurko Izabako alkatearen aitona. Hark guttixeago egiten zuen euskaraz, dorpexeago. Baina oso irekia eta borondate handikoa zen. Doroteok esan zidan bazuela kosino propio bat, lehengusua, Fidela (Bernat) izenekoa.
Doroteori zor diozu orduan Fidela ezagutu izana?
Elkarrizketatzera joan zaren jendea beti egon al da zuri laguntzeko prest?
Ia beti euskararen mugetako informatzaileekin aritu zara. Jende horiek kontziente al ziren azkenak zirela?
Zer sentitzen zenuen zuk azken euskaldunekin hitz egitean?
Ze motibazio izan duzu lanerako?
Gaurko ikerlari gazteekin ere baduzu hartuemana.
Ohorezko euskaltzain ere egin zaituzte denbora asko ez dela.
Euskararen geroa nola ikusten duzu?
Koldo kontu-kontari hasi eta denbora asko pasa baino lehen hasi da grabagailua kerak egiten inori baimenik eskatzeke. Halako batean berriz stop egin du eta ez dugu asmatu tramankulua atzera berriz martxan jartzeko modurik. Berehala eskaini digu Koldok berea, eta ganbarara abiatu gara grabagailu bila. Hizkuntzalari baten bulegoaz izan daitekeen-eta irudi erromantikoena asetzeko modukoa da Koldo Artolak liburuz mukuru apailatuta duen txokoa. Ate ondoan txukun-txukun jarrita Auspoa bildumako ale guztiak dauzka. Eta liburu horien gainean musika klasikoko CDak, anitz Haendel-enak, «melomanoa naiz, oso Haendelianoa, horrela esan baldin badaiteke behintzat». Eta CD horien gainean mapak. Koloretako txintxeta mordo batek zulatutako mapak. Denetan handiena Bonaparteren euskalkiena. Koldok Sanyo markako grabagailu beltza, marra berdeekikoa, atera du kaxa batetik eta han gelditzeko aitzakiarik gabe utzi gaitu. Ostera ere beheko egongelara itzuli gara.
Elkarrizketa bukatzean galdetu diogu Koldori ia guri utzitako grabagailu hori bera erabili ote zuen Fidela Bernatek elerraitan ziona grabatzeko. Eta bai, ARGIArako egindako elkarrizketa hau bezalaxe jaso zuen tramankulu horrek orain dela mende laurdena baino gehiago Erronkaribarko azken euskaldunaren testigantza.
Aranzadi elkartekook Euskal Herriko Atlas Etnolinguistikoa egin genuen. Horretarako Iruñetik iparraldera dauden herri koskorretan azken euskaldunen peskizan ibili nintzen, eta hiriburutik oso gertu topatu nituen, sei-zortzi kilometrora: Anotzen, Ezkabarten, Olaibarren, Odietan...
Orduko elkarrizketa gehienak ez ziren publikatu eta Aranzadin gure saileko buru zen Fermin Leizaolak esan zidan: «Kontxo, ba polita litzateke egunen batean euskararen Nafarroa hegoaldeko mugari buruzko lana egingo bazenu». Orduan Pedro de Yrizarri laguntza eskaini nion aditzari buruz egiten ari zen lanerako. Izan ere konturatu nintzen Nafarroako eta Iparraldeko datu gutxitxo zuenez herren geratu zitekeela lan hori. Guztira hamalau bat urtez ibili nintzen inkestak egiten. Nafarroakoak bukatzean berriz, Bidasoaz iparraldeko datuak behar genituela jabetu eta Lapurdiko kostaldetik hasi eta ttapa-ttapa Eskiularaino. Hainbeste urtetako lanaren fruitua duela hiru urte-edo argitaratu zen. Orduz geroztik Leiozaolak iradokitako lanarekin ari naiz. 35en bat herri ditut Ziordiatik Uztarrozera, Nafarroako euskararen hegoaldeko muga egiten dutenak. Laster kaleratuko dugu.
Espainiako Estatutik Frantziakora “legez kanpoko” gero eta migratzaile gehiago igarotzen direla argudiatuta, mugetako kontrolak indartzea begi onez ikusi du Pirinio Atlantikoetako prefetak. Migratzaileek delitu txikietan “eragin hautemangarria” dutela... [+]
Poloniako Maszycka kobazuloan duela 18.000 urteko arrastoak topatu zituzten XIX. mendearen amaieran. Baina berriki giza hezurrak teknologia berriak erabiliz aztertu eta kanibalismo zantzu garbiak aurkitu dituzte.
Ez da ikerlan bat ondorio horretara iristen den lehen... [+]
Porzheim (Alemania), 1945eko otsailaren 23a. Iluntzeko zortziak jotzear zirela, hegazkin aliatuak hiria bonbardatzen hasi ziren bonba su-eragileekin. Erasoak sarraski izugarria eragin zuen denbora gutxian. Baina Pforzheimen gertatutakoa itzalean geratu zen, egun batzuk lehenago,... [+]
Matematika, zientzia, euskara, gaztelania eta ingelesa konpetentzietan EAEko ikasleek duten maila neurtzen duen ebaluazio diagnostikoaren emaitza festan, 13-14 urteko ikasleek zientzia eta gaztelanian izan duten deskalabrua "zuhurtziaz" gogoetatzeko beharra adierazi... [+]
Otsailaren 3an hasi da gure umeak eta gaztetxoak eskoletan aurre-matrikulatzeko garaia, eta urtero bezala gogoratu nahi genizueke zergatik ez zaigun ideia ona iruditzen erlijioan matrikulatzea. Iaz artikula bukatzen genuen esanez “askori idazki hau ezaguna egingo zaizue,... [+]
Emakumearen familiako kideek jarri dute salaketa Bilboko Kolonbiaren kontsulatuan. Otsailaren 1ean jasan zuen erasoa, Donostiako Manterola kaleko diskoteka baten atarian. Hainbat testigantzen arabera, konorterik gabe egon arren berari kolpeka jarraitu zuen ertzain batek.
Ilezko prakak, gerritik oinetaraino, latexa besoetan eta soinean, eta adatsa laranja gori. Horrela aurkeztu du La Furiak bere bosgarren lan luzea: Ultra. Horrek guztiak ederki islatzen du rap abeslariaren apustua: dena eman, bere irizpideen arabera.
Tranbia txiki Arratia Institutuko Guraso Elkartetik pantailen erabileraren inguruko hausnarketa bultzatu nahi dugu ikas komunitatean.
Azkenaldian kezka handia dago ume eta nerabeengan pantailek duten eragina dela eta. Ardura hori etxeko erabileratik eskola eta institutuetako... [+]
Petronorrek adierazi du asmoa duela hidrogenoa ekoizteko lantegia abiatzeko Bilboko Portuan eta erregai mota hori Tubacex, Tubos edota Vidrala enpresetara heltzeko, beharrezkoa izango dela hidroduktoa eraikitzea.
Etxebizitza berrien promozioak ez atzeratzea da Eusko Jaurlaritzako Gobernu Kontseiluak onartu duen dekretuaren helburu nagusietako bat. Zentzu horretan, udalei "autonomia" gehiago emango diela ziurtatu du Denis Itxaso sailburuak.
Mozambiken gas eremu zabal batean erauzketa prozesu bat martxan ezartzeko prest zen 2020an TotalEnergies enpresa frantsesa, eta gunearen segurtasuna bermatzeko Mozambikeko unitate militar bat kontratatu zuen. Baina Afrikan egitekoa zuen "inoizko inbertsio pribaturik... [+]
Bai, bai, holaxe. Ez naiz harago joatera menturatzen. Pleonasmo bat dela? Tautologia bat agian? Baliteke, baina egia-oste deitzen dioten garai honetan, oinarri-oinarrizko egitateak beharrezkoak dira. Begira, bestela, “Ez da ez!” lelo indartsuari. Bagenekien hori... [+]
Baneukan lagun bat Porcelana Irabian lan egin zuena itxi zuten arte, eta jatetxe edo taberna batera joaten ginen aldiro kikara eta plateraren ipurdia begiratzen zituena pieza non egina zegoen jakiteko. Gauza bera egiten dut nik gauza zaharren azoketara joaten naizenetan:... [+]