Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
asteazkena 2024ko abenduaren 25ean
Ibaizabal itsasadarra: Ur garbiagoa zementuzko horma artean
Ariketa zaila suerta dakiguke haren bazterretan zementoa besterik ezagutu ez dugunoi, baina saia gaitezen une batez begiak itxi eta antzinako Ibaizabal irudikatzen. Adituek diotenez, Kantauri itsasertz osoko itsasadarrik handienetakoa ikusi beharko genuke, eta Euskal Herriko handiena ezbairik gabe. Bai oparoenetakoa ere biziari dagokionez, ehunka landare zein animaliaren gotorleku, uraren menpe beti.
Ireki begiak berriz eta horra ehunka mila lagun biltzen dituen hiri trinkoa, itsasadarraren alde bietara zabalduta, hainbat udaletan banatuta. Tarteka ez oso garbia, tarteka zeharo itsusia, baina aberatsentzako leku ezin dotoreagoak ere badituela. Azken horiek, denak, eskumako aldean kokatuta, politikakerietan hasteko asmorik gabe esana. Milaka tona adreiluk eta asfaltok hartu dute garai bateko hezeguneen lekua, behinola jaun eta jabe zen naturaren azken zantzuak ia desagertarazteraino.
Ezker aldea, denboraz Ezkerralde bihurtuko zena, padura itzela zen, gaur egun Sestaok eta Barakaldok betetzen duten tokian batez ere. Oraindik ere, oroigarri legez-edo, Padura izena dauka inguruko futbol talde batek. Orain bezala, hainbat ibai isurtzen zen han Ibaizabalera, baina ur eta lehor arteko banaketa ez zen hain erabatekoa. Marea gorak uholdea zekarren aldiro, eta beste horrenbeste gertatzen zen beste ertzean. Sopela ingurutik datorren Gobela ibaiari Kresaltxu esaten zioten orain dela mende gutxi, Berangoko Alberto Diez historiagileak dioskunez. Oso barruraino ailegatzen omen zen mareen eragina, eta ibaia bera ere ez zen sekula leku berean Ibaizabaleratzen. Azkenik, Areeta eraikitzeko berme beharrak finkatu zuen haren behin-betiko ibilbidea; nola eta naturaren kontra. Diezen esanetan, Gobela dateke itsasoari bizkar emanez isurtzen den munduko ibai bakanetakoa.
Ireki begiak berriz eta horra ehunka mila lagun biltzen dituen hiri trinkoa, itsasadarraren alde bietara zabalduta, hainbat udaletan banatuta. Tarteka ez oso garbia, tarteka zeharo itsusia, baina aberatsentzako leku ezin dotoreagoak ere badituela. Azken horiek, denak, eskumako aldean kokatuta, politikakerietan hasteko asmorik gabe esana. Milaka tona adreiluk eta asfaltok hartu dute garai bateko hezeguneen lekua, behinola jaun eta jabe zen naturaren azken zantzuak ia desagertarazteraino.
Ezker aldea, denboraz Ezkerralde bihurtuko zena, padura itzela zen, gaur egun Sestaok eta Barakaldok betetzen duten tokian batez ere. Oraindik ere, oroigarri legez-edo, Padura izena dauka inguruko futbol talde batek. Orain bezala, hainbat ibai isurtzen zen han Ibaizabalera, baina ur eta lehor arteko banaketa ez zen hain erabatekoa. Marea gorak uholdea zekarren aldiro, eta beste horrenbeste gertatzen zen beste ertzean. Sopela ingurutik datorren Gobela ibaiari Kresaltxu esaten zioten orain dela mende gutxi, Berangoko Alberto Diez historiagileak dioskunez. Oso barruraino ailegatzen omen zen mareen eragina, eta ibaia bera ere ez zen sekula leku berean Ibaizabaleratzen. Azkenik, Areeta eraikitzeko berme beharrak finkatu zuen haren behin-betiko ibilbidea; nola eta naturaren kontra. Diezen esanetan, Gobela dateke itsasoari bizkar emanez isurtzen den munduko ibai bakanetakoa.
Urbanizatzeak «paradisua» hondatu
Hain aldaketa bortitzaren zergatiak ondo esplikatuta daude historia liburuetan, eta ez da gure asmoa horretan sakontzea. Denok ezagutzen ditugu gainera, gutxi-asko. Kontua da Ibaizabal ibai huts bihurtu zela. Esan nahi baita, ur-korrontea besterik ez zela geratu lehengo paradisu hartatik. Ertzetako ekosistemak ia osorik desagertu ziren, ekonomia-paradisuaren mesedetan. Bilbo Handia metropoli zikin eta zatar bezain aberats bihurtu zen.
Duela hogei urte inguru, hala ere, bigarren eraldaketa handia etorri zen, ekonomiaren baitakoa oraingoan. Industria-hiria industria osteko hiri bihurtzera behartu zuten gertakariek, lan-merkatua hirugarren sektorera lerratuz. Lehengo zikinkeria eta zatarkeriak sobera zeuden zegoeneko, ez aberastasuna noski. Zerbitzu-hiriek, ezeren gainetik, polit eta garbi behar dute.
Duela hogei urte inguru, hala ere, bigarren eraldaketa handia etorri zen, ekonomiaren baitakoa oraingoan. Industria-hiria industria osteko hiri bihurtzera behartu zuten gertakariek, lan-merkatua hirugarren sektorera lerratuz. Lehengo zikinkeria eta zatarkeriak sobera zeuden zegoeneko, ez aberastasuna noski. Zerbitzu-hiriek, ezeren gainetik, polit eta garbi behar dute.
Urarenganako kezka, 70eko hamarkadatik
Ibaizabaleko urarenganako kezka, hala ere, lehenago sortu zen, 70eko hamarkada amaieran. Ehunka mila lagunek eta hamaika industria astunek kutsadura handia sortzeko gauza dira. Eta hori oso-osorik irentsi zuen, denbora luzeegian, itsasadarrak. «Une bat iritsi zen non Ibaizabal ez baitzen zegoeneko ibaia, kloaka nabigagarria baizik», diosku Ibon Areso Ur Partzuergoko presidente eta Bilboko Udaletxeko alkateordeak.
«Bilbok, XIX. mendean, bazeukan saneamendu-sistema bat», jarraitu du Aresok; «lurrun-bonba batzuen bidez hondakinak bidaltzen ziren itsasoraino, Getxoraino. Felipe Uhagon ingeniariak egin zuen lan hura». Ez izan nahikoa XX. mendean etorri zenari aurre egiteko. 50 eta 60ko hamarkadetako hazkundea basatia gertatu zen Bilbon zein Ibaizabalen ertz bietako hirietan, eta Uhagonen bonbak ez ziren aski izan. «Garai hartan ez zen saneamendua egokitu; hala, etxe zein fabriketako hondakin guztiak itsasadarrera zihoazen zuzen-zuzenean». Urak oxigeno guztia galdu zuen, eta harekin batera bizia. Arrain ordez, metal astunak nagusi.
Ur Partzuergoko gerente Pedro Barreirok Ibaizabaleko urak berreskuratzeko lehen urratsak gogorarazi dizkigu: «1979an egindako batzar batean onartu zen Saneamendu Plan Integrala. Helburua %60ko oxigeno disoluzioa lortzea zen -abiapuntua %0 izanik jakina-, Ibaizabalek Partzuergoko kide diren udalerriak zeharkatzen dituen lekuetan». Bizia egon dadin, oxigeno kontzentrazioa %20koa izan behar da gutxienez, Ibon Aresoren esanetan.
«Bilbok, XIX. mendean, bazeukan saneamendu-sistema bat», jarraitu du Aresok; «lurrun-bonba batzuen bidez hondakinak bidaltzen ziren itsasoraino, Getxoraino. Felipe Uhagon ingeniariak egin zuen lan hura». Ez izan nahikoa XX. mendean etorri zenari aurre egiteko. 50 eta 60ko hamarkadetako hazkundea basatia gertatu zen Bilbon zein Ibaizabalen ertz bietako hirietan, eta Uhagonen bonbak ez ziren aski izan. «Garai hartan ez zen saneamendua egokitu; hala, etxe zein fabriketako hondakin guztiak itsasadarrera zihoazen zuzen-zuzenean». Urak oxigeno guztia galdu zuen, eta harekin batera bizia. Arrain ordez, metal astunak nagusi.
Ur Partzuergoko gerente Pedro Barreirok Ibaizabaleko urak berreskuratzeko lehen urratsak gogorarazi dizkigu: «1979an egindako batzar batean onartu zen Saneamendu Plan Integrala. Helburua %60ko oxigeno disoluzioa lortzea zen -abiapuntua %0 izanik jakina-, Ibaizabalek Partzuergoko kide diren udalerriak zeharkatzen dituen lekuetan». Bizia egon dadin, oxigeno kontzentrazioa %20koa izan behar da gutxienez, Ibon Aresoren esanetan.
Garbitzeko, hondakin gehiagorik ez bota
Ura garbitzeko modua ura ez zikintzea bide da. Hala, Saneamendu Planaren zutabea ur-araztegiak ziren, eta oraindik dira. Ibaizabalera zein haren isurkideetara zihoazen etxeetako ur zikinak kolektore bidez batzen hasi ziren; gehien-gehienak Ezkerraldean eraikitako Galindoko araztegira bidaltzen hasi ziren, eta hara bidaltzen dira gaur egun ere. «Galindon 900.000 lagunen hondakin-urak jaso eta arazten dira», dio Barreirok, «gainerakoa beste araztegi batzuetara joaten da: Gueñes, Muskiz...». Industriari dagokionez, kasu gehienetan fabriketan bertan ipini zituzten araztegiak.
Emaitza agerikoa da, zortzigarren orrialdean ikus dezakezuen argazki-bikoteak erakusten duenez. Pedro Barreiroren esanetan Sanemandu Plan Integralaren %94 bete da, eta urte bi barru beteko da osorik. Onurak, gainera, ur barruan ere igartzen dira, kanpoan ez ezik. %60ko oxigeno kontzentrazioa lortu da azkenik. Hogeita hamar arrain espezie desberdin atzeman dira dagoeneko itsasadarrean, eta baita algak eta itsaski zenbait ere. «Hondoetan ere hasia da bizia agertzen», nabarmendu du Ibon Aresok. Politikariren batek orain urte batzuk iragarritako bainuei dagokienez, Pedro Barreiro gerenteak nahiago izan du gehiegi ez busti, Ereagan ez bada bederen: «Inguru honetan dugun kostaldea kontuan edukita, egokiena hondartzan bainu hartzea dela uste dut».
Emaitza agerikoa da, zortzigarren orrialdean ikus dezakezuen argazki-bikoteak erakusten duenez. Pedro Barreiroren esanetan Sanemandu Plan Integralaren %94 bete da, eta urte bi barru beteko da osorik. Onurak, gainera, ur barruan ere igartzen dira, kanpoan ez ezik. %60ko oxigeno kontzentrazioa lortu da azkenik. Hogeita hamar arrain espezie desberdin atzeman dira dagoeneko itsasadarrean, eta baita algak eta itsaski zenbait ere. «Hondoetan ere hasia da bizia agertzen», nabarmendu du Ibon Aresok. Politikariren batek orain urte batzuk iragarritako bainuei dagokienez, Pedro Barreiro gerenteak nahiago izan du gehiegi ez busti, Ereagan ez bada bederen: «Inguru honetan dugun kostaldea kontuan edukita, egokiena hondartzan bainu hartzea dela uste dut».
Zenbateraino garbi?
Talde ekologistak, uraren kalitatea asko hobetu dela onartu arren, ez datoz guztiz bat Partzuergoaren baikortasunarekin. Begoña Zorrakinen iritziz, «ura ez dago hain zikin, egia da, baina hondoa oraindik dago kutsatuta, metal astun asko dago. Jendea itsaski arrantzan dabil, inork ez du debekatzen, eta itsaski kutsatua da». Zorrakinek urteak daramatza Lanius elkarte ornitologikoaren kanpaina bat koordinatzen; eskaria, Ibaizabaleko gune bi Eusko Jaurlaritzako Hezegune Inbentarioan sar ditzatela. Arestian esan dugunez, antzinako Ibaizabalen zatitxo batzuek gaurdaino iraun dute, eta horien defentsan dihardute ekologistek, mehatxupean ikusten dituzte eta.
Une honetan, Ibaizabalen ertzetako hezegune bakarra dago aipatu zerrendan: Astrabuduako ibarra, Erandion. Alferrik hori ere Zorrakinen esanetan, «inbentarioan egoteak ez baitakar berez inolako babes edo berreskuratze neurririk». Hala, negargarri dago ibarra, giza-ekintzaren menpe, eta bertatik oso hurbil egin nahi omen duten errepide baten mehatxupean.
Laniusek babestu eta berreskuratu nahi dituen gune biak Lamiakoko ibarra eta La Bola hondartzatxoa dira, Leioan eta Getxon hurrenez hurren. Bigarrena oso gune txikia da, marea behera baizik agertzen ez dena; balio ekologikoa hegazti migratzaileen atseden leku izatetik datorkio batik bat. Lamiakoko ibarra, berriz, ez da Doñana, baina badu bere garrantzia. Zorrakinen ustez, «Ibaizabalen azken zantzua izatea da garantzitsuena». La Bolan bezala, hegaztiek jateko erabiltzen duten lokatz aldea dauka, itsasadarrean bertan; lehorrerago, hezegune zati bat dago oraindik, urbanizazio larriaren lekuko mutu.
Une honetan, Ibaizabalen ertzetako hezegune bakarra dago aipatu zerrendan: Astrabuduako ibarra, Erandion. Alferrik hori ere Zorrakinen esanetan, «inbentarioan egoteak ez baitakar berez inolako babes edo berreskuratze neurririk». Hala, negargarri dago ibarra, giza-ekintzaren menpe, eta bertatik oso hurbil egin nahi omen duten errepide baten mehatxupean.
Laniusek babestu eta berreskuratu nahi dituen gune biak Lamiakoko ibarra eta La Bola hondartzatxoa dira, Leioan eta Getxon hurrenez hurren. Bigarrena oso gune txikia da, marea behera baizik agertzen ez dena; balio ekologikoa hegazti migratzaileen atseden leku izatetik datorkio batik bat. Lamiakoko ibarra, berriz, ez da Doñana, baina badu bere garrantzia. Zorrakinen ustez, «Ibaizabalen azken zantzua izatea da garantzitsuena». La Bolan bezala, hegaztiek jateko erabiltzen duten lokatz aldea dauka, itsasadarrean bertan; lehorrerago, hezegune zati bat dago oraindik, urbanizazio larriaren lekuko mutu.
Hezegunea edo ur-araztegi berria?
Laniusen eginahalak Lamiakoko hezegunearen aldekoak dira gehienbat, hark baitu mehatxurik behinena. «Eta, hara zer ironia, ur-araztegi bat eraiki nahi dute bertan», dio Begoña Zorrakinek, «harrigarria da ingurumena zaintzen dabiltzala esan, eta gero Ibaizabaleko azken gune naturaletako bat hondatu nahi izatea». Izan ere, Galindoko ur-araztegia lanez gainezka dago honezkero. 1979an Partzuergoak Ibaizabal garbitzeko egin planak beste araztegi bat aurreikusi zuen eskuin ibarrean, eta orain heldu da unea, antza, berau eraikitzen hasteko. Ekologistek baietz, beharrezkoa dela, baina beste nonbait jar dezatela; Partzuergoak, ea non jarri behar duten Lamiakon ez bada. Momentuz, Laniusen kanpainak oihartzun eskasa erdietsi du erakundeetan. «Denek diote arazoa ez dagokiela beraiei, besteena dela eskumena», kexu da Zorrakin. Partzuergoak, berriz, araztegi proiektua defendatzen du baina gerentearen ahotik adierazi digutenez, berau ez da inolaz ere 2010. urtea baino lehen lanean egongo.
Aipatu hiru guneak (La Bola, Astrabudua, Lamiako) eskuin ibarrean daude. Ezkerraldean, orain urte gutxi desagertu zen azkenekoa, Megapark eztabaidatsua eraikitzeaz batera, Zuloko Ibarreta izeneko inguruan. Orduan, Barakaldoko talde ekologisten borrokak ez zuen emaitzarik lortu. Lehengo hezegunea merkatalgunea da orain, Ibaizabalen ertz bietan izandako aldaketa sozial handien adierazpide ezin gordinagoa.
Aipatu hiru guneak (La Bola, Astrabudua, Lamiako) eskuin ibarrean daude. Ezkerraldean, orain urte gutxi desagertu zen azkenekoa, Megapark eztabaidatsua eraikitzeaz batera, Zuloko Ibarreta izeneko inguruan. Orduan, Barakaldoko talde ekologisten borrokak ez zuen emaitzarik lortu. Lehengo hezegunea merkatalgunea da orain, Ibaizabalen ertz bietan izandako aldaketa sozial handien adierazpide ezin gordinagoa.
Bilboren itxura aldaketa
Bilbo berri bat jaio da, oraindik zeharo burutu ez den erditze astirotsu baten ondorioz. Industrian oinarritutako aroa atzean utzi du hiriak, ez nekerik, izerdirik eta sufrimendurik gabe, eta zerbitzuetara lerratu da argi eta garbi, munduan beste zenbaitzuk egin bezala: Glasgow, Pittsburg, Rotterdam...
Prozesua ez da bat-batekoa izan, plan zehatz baten araberakoa baizik. Ibon Areso da, hain justu, plan horien sortzaileetako bat: «Kontua ez da industria desagertu dela. Industriak aberastasuna sortzen segitzen du, baina dagoeneko ez du lanik ematen, edo ez lehen bezainbat. Sestaoko ACBk, gaur, garai batean Labe Garaiek adina altzairu ekoitz dezake, baina langileen %10arekin. Arazo bakarra ez da industriaren desagerpena -hori ere bada-, industriak lanik ematen ez duela baizik».
Bilboko agintariak 80ko hamarkadaren erdian ohartu ziren aldaketa beharraz, eta 1988an hasi ziren aldaketa hori zertzen. «Hiri aberatsa ginen, baina hirigintza zein ingurumen aldetik erdipurdikoa. Jendea hirugarren sektorean lanean hasi behar bazen, batez ere zerbitzu-hiria izan behar baginen, geure itxura aldatu behar genuen. Hiri atsegina behar genuen». Aurpegi garbiketa etorri zen: Guggenheim, Euskalduna jauregia, Bilboko Itsasadarra museoa, Zubizuri, BEC, Loiuko aireportu berria, tranbia... Ikur asko jaio dira azken urteotan, munduaren aurrean Bilboren beste irudi bat zabaltzeko, eta bide batez ahalik eta bisitari gehien erakartzeko. Bilbok sorbaldetako ugerra astindu du, atzerria maitemindu nahian.
Prozesua ez da bat-batekoa izan, plan zehatz baten araberakoa baizik. Ibon Areso da, hain justu, plan horien sortzaileetako bat: «Kontua ez da industria desagertu dela. Industriak aberastasuna sortzen segitzen du, baina dagoeneko ez du lanik ematen, edo ez lehen bezainbat. Sestaoko ACBk, gaur, garai batean Labe Garaiek adina altzairu ekoitz dezake, baina langileen %10arekin. Arazo bakarra ez da industriaren desagerpena -hori ere bada-, industriak lanik ematen ez duela baizik».
Bilboko agintariak 80ko hamarkadaren erdian ohartu ziren aldaketa beharraz, eta 1988an hasi ziren aldaketa hori zertzen. «Hiri aberatsa ginen, baina hirigintza zein ingurumen aldetik erdipurdikoa. Jendea hirugarren sektorean lanean hasi behar bazen, batez ere zerbitzu-hiria izan behar baginen, geure itxura aldatu behar genuen. Hiri atsegina behar genuen». Aurpegi garbiketa etorri zen: Guggenheim, Euskalduna jauregia, Bilboko Itsasadarra museoa, Zubizuri, BEC, Loiuko aireportu berria, tranbia... Ikur asko jaio dira azken urteotan, munduaren aurrean Bilboren beste irudi bat zabaltzeko, eta bide batez ahalik eta bisitari gehien erakartzeko. Bilbok sorbaldetako ugerra astindu du, atzerria maitemindu nahian.
Motordun ontzitxoak, garraiobide baten azken aztarnak
Bizkaiko Zubitik ehunen bat metrora itsasadarrean gora, Ibaizabalen alde batetik bestera jendea daramate itsasontzi txiki bik. Gasolinoak, inguruko biztanle askoren hizkeraz. Zazpi-zortzi langilek dihardu bertan, lau ontzi gidatzeko. Iragan-minez mintzo da patroietako bat: "Lehen zazpi ontzi geneuzkan, baina batzuk saldu behar izan genituen, sobera zeudelako, eta beste batzuk apurtu, zaharraren zaharrez. Hemen, garai batzuetan, aldi berean hiru ontzi ipini behar izan ditugu ordu jakinetan, eta hirurak zihoazen jendez mukuru". Orain nekez lortzen dute, gastu guztiak kitatu ostean, bizitzeko adina etekin.
Ontzia gero eta jende gutxiagok erabiltzearen errua ("2.000 lagun inguru igaroko dira egunero, bidaia 25 zentimotan ordainduta") ez da Bizkaiko Zubiarena. "Metroak orain itsasadarren alde biak elkartzen ditu, eta horrek kalte egiten digu bai guri bai zubiari". Bestela, Bizkaiko Zubiaren eta ontzien arteko bizikidetza oso lasaia izan da lehenbizikoa sortu zenetik, baina metroa arerio gogorregia suertatu da. Gasolino jabeek zerbait igarri zuten Barakaldorainoko linea ireki zenean, baina Sestaora heltzeak zauri latza egin zien: bezeroen %30 inguru galdu zuten. Metroa Portugaletera iristen denean zer gertatuko ote den galdetzean, oraindik galdu ez dutenaren mina islatzen dute haien begiek. Bizkaiko Zubiko arduradunek, berriz, beldurrik ez metroari. Bidaiari kopurua gorabehera, orain urte batzuk ekin zioten zubia turistentzako amu bihurtzeari, eta ahalegin horrek izandako arrakastak bermatzen die etorkizuna.
Ibaizabalen orain 300 urte hasi ziren ontziak erabiltzen, eta gaur arte iraun dute nola-hala. Bilbon zubiak barra-barra eraikitzeak batetik, eta Ezker Ibarreko ontziolen gainbeherak bestetik, apurka-apurka gutxitu zuten garraiobide honen beharra. Garai bateko hamahiru ibilbideetatik -Bilbon ere bazeuden- bik baino ez dute iraun: Areeta-Portugalete eta Erandio-Barakaldo. Momentuz, eta bezero batzuen fideltasunari esker, azken hatsari eusteko moduan dira oraingoz Ibaizabaleko ontzitxoak.
Ontzia gero eta jende gutxiagok erabiltzearen errua ("2.000 lagun inguru igaroko dira egunero, bidaia 25 zentimotan ordainduta") ez da Bizkaiko Zubiarena. "Metroak orain itsasadarren alde biak elkartzen ditu, eta horrek kalte egiten digu bai guri bai zubiari". Bestela, Bizkaiko Zubiaren eta ontzien arteko bizikidetza oso lasaia izan da lehenbizikoa sortu zenetik, baina metroa arerio gogorregia suertatu da. Gasolino jabeek zerbait igarri zuten Barakaldorainoko linea ireki zenean, baina Sestaora heltzeak zauri latza egin zien: bezeroen %30 inguru galdu zuten. Metroa Portugaletera iristen denean zer gertatuko ote den galdetzean, oraindik galdu ez dutenaren mina islatzen dute haien begiek. Bizkaiko Zubiko arduradunek, berriz, beldurrik ez metroari. Bidaiari kopurua gorabehera, orain urte batzuk ekin zioten zubia turistentzako amu bihurtzeari, eta ahalegin horrek izandako arrakastak bermatzen die etorkizuna.
Ibaizabalen orain 300 urte hasi ziren ontziak erabiltzen, eta gaur arte iraun dute nola-hala. Bilbon zubiak barra-barra eraikitzeak batetik, eta Ezker Ibarreko ontziolen gainbeherak bestetik, apurka-apurka gutxitu zuten garraiobide honen beharra. Garai bateko hamahiru ibilbideetatik -Bilbon ere bazeuden- bik baino ez dute iraun: Areeta-Portugalete eta Erandio-Barakaldo. Momentuz, eta bezero batzuen fideltasunari esker, azken hatsari eusteko moduan dira oraingoz Ibaizabaleko ontzitxoak.
Ibaizabal da Ibaizabalen izena
Bilboko eta inguruko hirietako kaleetan belarriak zabalik dabilen edonorentzat, zalantzarik ez da izango bertako itsasadarraren izena Nerbioi dela. Erdarazko Nervión aldaeran, batik bat. Hala ere, Euskaltzaindiak ez du zalantzarako betarik ematen: Ibaizabal da Abran itsasoratzen den ibaiaren izen ofiziala. Bertako Onomastika Batzordeko kide batek adierazi digunez, horixe izan da "mendez mende herriak erabilitako izena, bai euskaraz bai erdaraz".
"Ikerketa egin genuen -diosku Euskaltzaindiakoak- eta hala jakin genuen Begoñako udalerriko biztanleek betidanik Ibaizabal esan diotela Urbi (Basaurin) eta Abusu (Bilbon) arteko tarteari. Hortik aurrera, bilbotarrek ‘itsasadarra’ esaten zioten, besterik gabe". Abusu auzoaren izena bera ere, agidanez, Ibaizabal izan zen garai batean.
Jakina da Ibaizabal eta Nerbioi ibaiak Basaurin elkartzen direla, Urbi izeneko inguruan hain justu. Euskaltzaindiak, arrazoi historikoez gain, geografiari lotutakoak ere hartu ditu aintzakotzat Ibaizabal izena onesteko. Horietako bat ibaien norabideen menpekoa da: Ibaizabalek lerro zuena egiten du, gutxi gorabehera, Durangaldetik Abraraino; Nerbioik, aldiz, ez. Mapan begiratuta, Nerbioi Ibaizabalen sartzen dela dirudi. Bestetik, Ibaizabalen arroa luzeagoa da Nerbiorena baino, eta baita lehenbizikoaren ur-emaria handiagoa ere.
Iñaki Antiguedaden berbetan, hidrologian ez dago, egia esan, inolako araurik ibai bi elkartzen direnean zeinen izena gailendu behar den erabakitzeko. "Hala ere, irizpide batzuk logikoak dira". Hain zuzen, ibai bakoitzaren norantza eta emariak aipatu ditu EHUko irakasleak.
Euskaltzaindiaren arabera, Nerbioi izena XIX. mendean hasi zen indar hartzen, "zenbait entziklopediatan batez ere". Haietan esaten zenez, Nerbioi zen izenik egokiena, "herri xeheak Ibaizabal erabili arren". Gaur egun, Ibaizabalek ei dauka indar gehien euskarazko jardunean, eta Nerbioik erdarazkoan. Bizkaiko hiriburuaren izen ofizialaz orain gutxi piztutako eztabaidaren harira, zera esan genezake: Ibaizabalek Bilbo zeharkatzen duela, eta Nerbioik, berriz, Bilbao.
"Ikerketa egin genuen -diosku Euskaltzaindiakoak- eta hala jakin genuen Begoñako udalerriko biztanleek betidanik Ibaizabal esan diotela Urbi (Basaurin) eta Abusu (Bilbon) arteko tarteari. Hortik aurrera, bilbotarrek ‘itsasadarra’ esaten zioten, besterik gabe". Abusu auzoaren izena bera ere, agidanez, Ibaizabal izan zen garai batean.
Jakina da Ibaizabal eta Nerbioi ibaiak Basaurin elkartzen direla, Urbi izeneko inguruan hain justu. Euskaltzaindiak, arrazoi historikoez gain, geografiari lotutakoak ere hartu ditu aintzakotzat Ibaizabal izena onesteko. Horietako bat ibaien norabideen menpekoa da: Ibaizabalek lerro zuena egiten du, gutxi gorabehera, Durangaldetik Abraraino; Nerbioik, aldiz, ez. Mapan begiratuta, Nerbioi Ibaizabalen sartzen dela dirudi. Bestetik, Ibaizabalen arroa luzeagoa da Nerbiorena baino, eta baita lehenbizikoaren ur-emaria handiagoa ere.
Iñaki Antiguedaden berbetan, hidrologian ez dago, egia esan, inolako araurik ibai bi elkartzen direnean zeinen izena gailendu behar den erabakitzeko. "Hala ere, irizpide batzuk logikoak dira". Hain zuzen, ibai bakoitzaren norantza eta emariak aipatu ditu EHUko irakasleak.
Euskaltzaindiaren arabera, Nerbioi izena XIX. mendean hasi zen indar hartzen, "zenbait entziklopediatan batez ere". Haietan esaten zenez, Nerbioi zen izenik egokiena, "herri xeheak Ibaizabal erabili arren". Gaur egun, Ibaizabalek ei dauka indar gehien euskarazko jardunean, eta Nerbioik erdarazkoan. Bizkaiko hiriburuaren izen ofizialaz orain gutxi piztutako eztabaidaren harira, zera esan genezake: Ibaizabalek Bilbo zeharkatzen duela, eta Nerbioik, berriz, Bilbao.
Hegazti migratzaileen azken geltokiak gorde nahian
Urtero-urtero, milaka hegazti migratzaileek Euskal Herria aukeratzen dute igarobidetzat. Edo beharbada gehiegizkoa da aukeratzen dutela esatea; egiazki, beraien kode genetikoan gordetako informazioaren menpe aritzen dira.
Kostalde labartsuetan, txoriek -edo haien geneek, hortaz- zabalguneak hautatzen dituzte lehorrerako bide. Bestela esanda, itsasadarrak. Bizkaian badira batzuk, baina batez ere hiru maite dituzte hegaztiek: Urdaibai, Barbadun eta Ibaizabal. Lanius elkarteko Carlo Matasen esanetan, gainera, tematiak dira oso: txori baten arbasoak, belaunaldia belaunaldiaren atzetik, Ibaizabaletik sartu izan badira, handik sartuko da hura ere. Migrazio kontutan dabiltzanek nekez aldatzen omen dute iritzia, ADNa ez baita erraz berprogramatzen. Ez behintzat ingurunea aldatzen den bezain azkar.
Migrazioa, bestalde, ez da edonolako txangoa. "Txoriek, hegaz egin ahal izateko, ahalik eta pisurik txikiena eduki behar dute -dio Matasek-, horregatik ezin dute koipe-erreserbarik eduki. Hegazti migratzaileek, euren bidaia luzeak hasi aurretik, guztiz ase arte jaten dute, etapa bat egiteko adina erreserba pilatuz, ez gehiago". Horregatik, funtsezkoa dute atsedenaldietan lasai jan ahal izatea. Hurrengo etapa betetzeko adina jan ezean, ezin dute bidaia amaitu, eta nekearen nekez hiltzeko arrisku handia dute.
Ibaizabalera doazen hegaztiei, honenbestez, "txantxa" galanta egin die genetikak. Gero eta leku gutxiago dute jateko -dagoeneko aipatu ditugun Lamiakoko ibarra eta La Bola hondartza baino ez- eta horietatik ere giza-ekintzak uxatzen ditu maiz. Horixe da, hain segur, Lanius -elkarte ornitologikoa, azken batean- behinolako paradisuaren azken aztarnak gordetzeko ahaleginera bultzatu zuten arrazoirik nagusietakoa.
Kostalde labartsuetan, txoriek -edo haien geneek, hortaz- zabalguneak hautatzen dituzte lehorrerako bide. Bestela esanda, itsasadarrak. Bizkaian badira batzuk, baina batez ere hiru maite dituzte hegaztiek: Urdaibai, Barbadun eta Ibaizabal. Lanius elkarteko Carlo Matasen esanetan, gainera, tematiak dira oso: txori baten arbasoak, belaunaldia belaunaldiaren atzetik, Ibaizabaletik sartu izan badira, handik sartuko da hura ere. Migrazio kontutan dabiltzanek nekez aldatzen omen dute iritzia, ADNa ez baita erraz berprogramatzen. Ez behintzat ingurunea aldatzen den bezain azkar.
Migrazioa, bestalde, ez da edonolako txangoa. "Txoriek, hegaz egin ahal izateko, ahalik eta pisurik txikiena eduki behar dute -dio Matasek-, horregatik ezin dute koipe-erreserbarik eduki. Hegazti migratzaileek, euren bidaia luzeak hasi aurretik, guztiz ase arte jaten dute, etapa bat egiteko adina erreserba pilatuz, ez gehiago". Horregatik, funtsezkoa dute atsedenaldietan lasai jan ahal izatea. Hurrengo etapa betetzeko adina jan ezean, ezin dute bidaia amaitu, eta nekearen nekez hiltzeko arrisku handia dute.
Ibaizabalera doazen hegaztiei, honenbestez, "txantxa" galanta egin die genetikak. Gero eta leku gutxiago dute jateko -dagoeneko aipatu ditugun Lamiakoko ibarra eta La Bola hondartza baino ez- eta horietatik ere giza-ekintzak uxatzen ditu maiz. Horixe da, hain segur, Lanius -elkarte ornitologikoa, azken batean- behinolako paradisuaren azken aztarnak gordetzeko ahaleginera bultzatu zuten arrazoirik nagusietakoa.
Zelan aurre egin uholdeei?
Askotan, Ibaizabalen uharka ez da bertatik zetorren ur guztiari eusteko gauza izan. Hala, Bilboren eta inguruko beste herri batzuen historia uholdez beteta dago; azkenekoa, 1983ko abuztukoa, ez zen samurrenetakoa izan. Hondamendia izan eta urtebete geroago, Labein enpresa azterketa egiten hasi zen, Bizkaiko Aldundiaren eskariz, uholdeen ondoriorik latzenak jasan zituzten hiru guneetan -Abusu, Ugao eta Urbi- halakorik berriro jazo ez zedin. Bost urte eman zituzten zeregin horretan, eta ondorioz zenbait aldaketa egin ziren bai Ibaizabalen bai Nerbioren ibilbideetan.
"Egindako lanei esker, ziurtasun osoz esan dezakegu ibaiak -leku horietan beti ere- ondo eutsiko liokeela 500 urteroko ur-etorrerari", dio proiektuan ibilitako Ramon Cortina ingeniariak. 500 urteen kontua estatistika hutsa da noski; hondamendien maiztasuna naturaren apetak baizik ezin erabaki. 500 urterokoa esatea oso uholde handia esateko modua da, azken batean. 1983koa, argi dezagun, handiagoa izan zen: "Segundoko 3.000 metro kubiko ur etorri ziren ordukoan; 500 urterokoan 2.000 dira".
Honenbestez, zer gertatuko litzateke 1983ko Aste Nagusikoaren pareko euri-jasa balego bihar? "Bada, uholdeak ez lirateke hain larriak izango aldaketok egindako lekuetan -diosku Cortinak-; besteetan, berriz, gauza bertsua izango litzateke. Kontuan izan Abusutik itsasadarra itsasoratzen den tokiraino ez dela ezer egin. Eta ez ideia faltagatik. 1983ko hondamendia izan eta gutxira, Juanjo Aspuru Iberdueroko hidrologia-buruak ekinbide bi proposatu zituen halako uholdeei aurre egiteko: Deustuko Kanala zabaltzea, gaur egun Zorrozaurre penintsula dena uharte bihurtuz, eta hodi handi batzuk eraikitzea, Etxebarri ingurutik Olabeagaraino ura eramateko".
Aspururen ideiek bultzatuta, azkenik, Bizkaiko Aldundiak ikerketa-lana eskatu zion ingeniaritza-enpresa bati. "Azterketaren ondorio nagusia zera izan zen: 83koa bezalako hondamendirik gerta ez dadin, Ibaizabalen uharka bikoiztu egin behar da". Azken batean, Aspuruk esandakoa baieztatzen du horrek, hark proposatukoak eginez horixe lortuko litzateke eta. Ez da, ordea, ezer egin momentuz, oso garestia delako besteak beste. Nolanahi, eta estatistikari men egin behar badiogu, oraindik urte asko daukagu diru biltzeko.
"Egindako lanei esker, ziurtasun osoz esan dezakegu ibaiak -leku horietan beti ere- ondo eutsiko liokeela 500 urteroko ur-etorrerari", dio proiektuan ibilitako Ramon Cortina ingeniariak. 500 urteen kontua estatistika hutsa da noski; hondamendien maiztasuna naturaren apetak baizik ezin erabaki. 500 urterokoa esatea oso uholde handia esateko modua da, azken batean. 1983koa, argi dezagun, handiagoa izan zen: "Segundoko 3.000 metro kubiko ur etorri ziren ordukoan; 500 urterokoan 2.000 dira".
Honenbestez, zer gertatuko litzateke 1983ko Aste Nagusikoaren pareko euri-jasa balego bihar? "Bada, uholdeak ez lirateke hain larriak izango aldaketok egindako lekuetan -diosku Cortinak-; besteetan, berriz, gauza bertsua izango litzateke. Kontuan izan Abusutik itsasadarra itsasoratzen den tokiraino ez dela ezer egin. Eta ez ideia faltagatik. 1983ko hondamendia izan eta gutxira, Juanjo Aspuru Iberdueroko hidrologia-buruak ekinbide bi proposatu zituen halako uholdeei aurre egiteko: Deustuko Kanala zabaltzea, gaur egun Zorrozaurre penintsula dena uharte bihurtuz, eta hodi handi batzuk eraikitzea, Etxebarri ingurutik Olabeagaraino ura eramateko".
Aspururen ideiek bultzatuta, azkenik, Bizkaiko Aldundiak ikerketa-lana eskatu zion ingeniaritza-enpresa bati. "Azterketaren ondorio nagusia zera izan zen: 83koa bezalako hondamendirik gerta ez dadin, Ibaizabalen uharka bikoiztu egin behar da". Azken batean, Aspuruk esandakoa baieztatzen du horrek, hark proposatukoak eginez horixe lortuko litzateke eta. Ez da, ordea, ezer egin momentuz, oso garestia delako besteak beste. Nolanahi, eta estatistikari men egin behar badiogu, oraindik urte asko daukagu diru biltzeko.
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Xabier Letona Biteri
#2
Nagore Irazustabarrena Uranga
#3
#4
Azkenak
2024-12-24
Xabier Letona Biteri
Orkatz Gallastegi preso politikoak EPPK utzi du
Berangoko euskal preso politikoa Zaballako espetxean dago gaur egun eta bertatik helarazitako idazkian Euskal Preso Politikoen Kolektiboa utzi duela iragarri du.
2024-12-24
Julene Flamarique
Airearen kutsadurak 1.270 heriotza eragin zituen 2022an EAEn, Europako Ingurumen Agentziaren arabera
NO2 eta PM2.5 partikulak bezalako kutsatzaileei aurre egiteko hobekuntza planik ez dagoela salatu du Ekologistak Martxan elkarteak. Trafikoa murriztea eta airearen kalitatea hobetzeko alternatiba jasangarriak lehenestea galdegin du.
2024-12-24
Xabier Letona Biteri
Turkiak 120 argitalpen kurdu debekatu ditu azken hiru asteetan
Editore Kurduen Elkarteak abenduaren 22an egin zuen salaketa: azken hiru asteetan Turkiako agintariek kurduei buruzko 120 liburu, aldizkari, egunkari edo bestelako argitalpen debekatu dituzte, Duvar hedabide kurduak jakinarazi duenez.
2024-12-24
Gorka Peñagarikano Goikoetxea
Garraio publikoa doan izango da 12 urtez azpikoentzat, duela bi urte bideragarria ez bazen ere
Garraio publikoak erdi prezioan jarraituko du datorren urtean ere, Espainiako Gobernuak bere hobarien parteari eutsiko diola iragarri ostean.
2024-12-24
Urko Apaolaza Avila
Amaya Zabarte zauritu zuten ertzainen arduradunak identifikatu nahi ditu epaileak
Realaren eta PSGren arteko futbol partidu batean larri zauritu zuten zalearen kasuan, epaileak onartu du familiaren abokatuek egun hartako bideo irudi guztietara sarbidea izatea. Oldarraldian parte hartu zuten ertzain taldeetako arduradunak identifikatzeko ikerketa ere eskatu du.
2024-12-23
Nagore Irazustabarrena Uranga
Santa Klausen ejertzito antikapitalista
Kopenhage, 1974ko abenduaren 18a. Eguerdiko hamabietan ferry bat iritsi zen portura eta bertatik 100 Santa Klaus inguruz osatutako taldea lehorreratu zen. Antzara erraldoi bat zeramaten haiekin. Asmoa “Troiako antzara” moduko bat egitea zen, eta, hirira iristean,... [+]
2024-12-23
Urko Apaolaza Avila
Eski estazioetako festibaletan kutsadurak goia jotzen du
Elur faltak eski estazio ugari kinka txarrean jarri ditu, klima larrialdiaren ondorioz. Baina paisaiari eta naturari ahalik eta etekin ekonomiko handiena ateratzeko batzuen logikak hor jarraitzen du, eta goi mendietan musika festibal erraldoi eta garestiak antolatzea da azken... [+]
2024-12-23
Estitxu Eizagirre
Jaurlaritzak onartu duen planaren aurka mobilizatu da EH Bizirik
“Egungo eredu kapitalista gainditzea ezinbestekoa da larrialdi ekologiko eta energetikoari aterabide bat aurkitzeko”
Gizartean gatazka sortzen duten proiektuak jai bezperetan onartzeko ohiturari jarraituz, abenduaren 20an onartu du Eusko Jaurlaritzak Energia Berriztagarrien Lurralde Plan Sektorialaren "behin behineko bertsioa". EH Bizirik-ek elkarretaratzea egin du Jaurlaritzaren... [+]
2024-12-23
ARGIA
Hiru lagunek osatutako lehendakaritza izango du Seaskak
Erik Etxartek, Sophie Layusek eta Antton Etxeberrik osatutako lehendakaritzak ordezkatuko du Peio Jorajuria, 2019tik Seaskako lehendakari dena.
2024-12-23
Julene Flamarique
Vidalina Morales, nekazaria eta ekintzailea
“Kaleetan gerra tankeak ikustea normalizatu dugu, gerran egon gabe ere”
Santa Marta komunitateko (El Salvador) ADES Garapen Ekonomiko eta Sozialerako Elkarteko presidentea da Vidalina Morales. “Rol horretatik harago, ingurumen ekintzailea ere banaiz, giza eskubideen defendatzailea eta emakume baserritarra; hainbat urtez borrokan egon diren... [+]
2024-12-23
Julene Flamarique
Emakumeak nola bortxatu aholkuak partekatzeko 70.000 partaideko Telegram kanal bat atzeman dute Alemanian
Mundu osoko 70.000 gizonek baino gehiagok hartzen dute parte emakumeak nola drogatu eta bortxatu hitz egiteko txat-talde batean. Alemaniako ARD irrati publikoko bi kazetarik egin dute ikerketa urtebetez eta erakutsi dute kasu batzuetan biktimak bikotekideak, arrebak eta amak... [+]
2024-12-23
Ahotsa.info
“HTX-k bukatzen du bere zikloa, baina oraindik daude borrokatzeko eta aldarrikatzeko motiboak”
HTX ROCK jaialdiaren azken-aurreko edizioa izanen da abenduaren 28an, eta Atarrabiako herrian ospatuko den azkenekoa, alegia.
2024-12-23
Lander Arbelaitz Mitxelena
Hegoaldean 222 milioi euro gastatu dira Espainiako Loterian, sarietan jasotakoa baino bost bider gehiago
Gabonetako Loteriaren datuak eman berri ditu Espainiako Gobernuaren menpeko Estatuko Loteriak eta Apustuak elkarteak. Horien arabera, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan batez beste 84,33 euro gastatu ditu herritar bakoitzak, eta nafarrek, berriz, 53,38 euro, EiTBn irakur daitekeenez... [+]
2024-12-23
ARGIA
Zaballako espetxeko funtzionarioek “ezkutuko greba” hasi dutela salatu dute zenbait presok
Hainbat euskal presok salatu duenez, Zaballako espetxezainek "ezkutuko greba" hasi dute, haien erdiak gaixotasun baja hartuta. "Ezkutuko greba honen bitartez, 'zerbitzuaren gabeziak' salatzea dute helburu, baina benetako greba bati ekin ez, eta preso... [+]
Eguneraketa berriak daude