Arkeologo urpekari kanadarrek "San Juan" galeoi edo nao euskalduna topatu zuten Ternua iparraldeko Labradorko Red Bay badian. XVI. mendean urtero seiehunen bat lagun eta hamabost bat ontzi euskaldun inguratzen ziren haruntza bakailaoa eta balea arrantzatzera. Bakailaotarako ontziak 120 tona ingurukoak ziren, baleetarako galeoiak olio barrikak garraiatzeko handixeagoak, "San Juan"a, adibidez, 700 tonakoa. Urpean topatutako ontzi hau ekaitz batek hondoratu zuen 1565ean eta kroskoa ia oso-osorik aurkitu zuten barruan berrehunen bat bale-olio barrika, itsas nabigaziorako instrumentuak, pitxar, ganibeta, arpoi eta abar. zituela. Altxorra galanta! Ontzia 10 metro eskaseko sakoneran zen eta urpeko arkeologiaren historian lehen aldiz piezaka-piezaka zegoenean neurtu eta kanpora ateratzea erabaki zuten. Urpekariek 14.000 ordu eman zituzten lan horretan, ura 3° C-tan zenez propio lan horretarako ur beroz betetzen zituzten neopreno-jantzi bereziak asmatu zituzten. 1978an hasi ziren eta emaitza aurten argitara emango omen dute. Lan osoa argitara eman aurretik ikerlariak topatu dutenaren berri zabaltzen hasi dira, han eta hemen. Hango planoekin galeoiaren bizkar edo kubiertan zen baleak arrantzatzeko ontziaren erreplika edo klon bat egina du eta beste bat burutzen ari da Pasaian Albaola elkartea.

XVI. mendeko galeoi honek euskaldunon beste mito bat ere hautsi du: ontzi hauen etxea edo egitura haritz hutsezkoa zela beti. Galeoi honen etxearen oinarria den gila pagozkoa dela ziur diote, non eta Kanadan, alazankoa! Ontzi osoaren bizkarrezurra den gila zurruna baino malgua izatea egokiagoa izan eta gila beti urpean dagoenez neure iritzia argia da: busti-lehorrean aldatuz dabilenerako ez baina beti urpean diren egituretarako (zubi, kai, palafito…) zurik onena pagoa da, pagoa egur malgua da eta osoko gila-gai zuzena izango den zuhaitza haritza baino pagoa topatzea errazagoa denez: pagoa eskuera eta merke zuten ontzioletan egur hau erabiliko zuten gilatarako.

Geroztik Urdaibain topatu eta berritu berria da orain arte Kantauri aldean eskuratu den ontzi zaharrena: "Pecio de Urbieta", XV. mendekoa. Desmitorako, gila pagozkoa du.

Galesko Newporten urpean aurkitu berri duten XV. mendeko ontzia (oraindik koka edo karabela den ez da argitu) gaskoina, portugaldarra… nongoa den asmatu ezinik dabiltzan hori, euskalduna dela dema egingo nuke! Pagozko gila baitu.